Kemasozlik: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Shipbuilding“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

20-Oktyabr 2022, 14:18 dagi koʻrinishi

Kemasozlik - bu kemalar va boshqa suzuvchi vositalar qurilishi. Kema yasash odatda, "tersane" deb nomlanadigan ixtisoslashgan muassasada amalga oshiriladi. Kema ishlab chiqaruvchilari kema ustalari deb ataladi.

Tijorat va harbiy sohalar uchun kema qurish va ta'mirlash ishlari "dengiz muhandisligi" deb ataladi. Qayiqlarning qurilishi "qayiq qurilishi" deb ataladigan faoliyat turi hisoblanadi.

Kemalarni demontaj qilish "kema ta'mirlash" deb ataladi.

Tarixi

Sayoz suvlarda suzuvchi qayiqlarning ilk tasvirlari miloddan avvalgi 6-5-mingyilliklarda qadimgi Mesopotamiya hududida yaratilgan. Qadimgi Mesopotamiyadagi dastlabki qayiqlar qamishdan yasalgan. Bu qayiqlar yuzasi bitum bilan qoplangan va ikki oyoqli ustunlarga ega edi. Ular Fors ko'rfazining sayoz qirg'oq suvlarida suzish uchun mo'ljallangandi[1].

Miloddan avvalgi 4-ming yillik

Qadimgi Misr

Qadimgi Misr hududidan topilgan dalillar shuni ko'rsatadiki, qadimgi misrliklar miloddan avvalgi 3100-yillarda kema yasash uchun yog'och taxtalardan foydalanishni boshlashgan. Miloddan avvalgi 4000-yillardagi Misr kemasozlari kuchli suv oqimiga qarshi suza oladigan qayiqlarning dizaynini ishlab chiqishgan. Amerika Arxeologiya institutining[2] xabar berishicha, hozirgi kungacha topilgan eng qadimgi kemalarning ba'zilari Abydos qayiqlari sifatida tanilgan. Abydos qayiqlari Misrning Abydos hududidan topilgan 14 ta qayiqlardir. 14 ta Abydos qayiqlari yog'och taxtdan yasalgan. Nyu-York universitetining misrshunos olimi David O'Connor Abydos qayiqlaridagi yog'och taxtalarning to'qilgan tasmalar yordamida biriktirilganligini va taxtalar orasi qamishlar bilan to'ldirilganligini aniqlashga muvaffaq bo'lgan[3][2]. Abydos qayiqlarining barchasi fir'avn Khasekhemwy uchun tayyorlangan daxmadan topilganligi uchun dastlab qayiqlarning barchasi fir'avn Khasekhemwyga tegishli deb hisoblangan[3]. Ammo keyinchalik olib borilgan izlanishlar natijasida 14 ta qayiqdan biri miloddan avvalgi 3000-yilda yasalganligi aniqlangan. Shuningdek, daxmadagi sopol idishlar ham fir'avn Khasekhemwy hukmronligi davridan ancha oldingi davrga tegishli ekanligi ma'lum bo'ldi[3]. Miloddan avvalgi 3000-yillarga oid qayiqning uzunligi taxminan 23 m bo'lgan va hozirda ushbu qayiq ehtimol avvalgi fir'avnga tegishli bo'lgan deb taxmin qilinadi[3]. Professor O'Connorning so'zlariga ko'ra, 5000 yoshli qayiq hatto fir'avn Ahaga tegishli bo'lgan bo'lishi mumkin[3].

Avstroneziya

</img>
</img>
</img>
</img>
</img>
Avstroneziya kemalarining tipik dizaynlari, chapdan o‘ngga:

Birinchi okean kemalari avstroneziya hududida aholining soni ko'payishi davrida (miloddan avvalgi 3000-yillar) avstroneziya xalqlari tomonidan qurilgan. Miloddan avvalgi 1500-yillarda avstroneziya xalqlari Janubi-Sharqiy Osiyo orollarining boshqa qismlariga va Mikroneziyaga ko'chib ketishida ular minglab kilometrga cho'zilgan ochiq okeanlarni bosib o'tishdilar. Avstroneziya xalqlarining keyingi migratsiyalari Hind okeanidagi Madagaskarga, Yangi Zelandiyaga, Tinch okeanidagi Pasxa oroliga va hatto Amerikaga ham yetib borishgan[4][5].

Butuan 2 qayig'idagi taxtalarning umumiy diagrammasi (Clark va boshqalar, 1993-yil), qadimgi avstroneziya qayiq qurish texnikasi[6]

Avstroneziya xalqlari katamaranlar (ustunli qayiqlar), qayiq qurish texnikasi, qisqichbaqa shaklidagi yelkanli qayiqlar va tanja yelkanli kemalar va okean navigatsiya texnikasi kabi noyob kema texnologiyalarini ixtiro qildilar. Avstroneziya xalqlari yasagan kemalarning shakllari oddiy kanoyedan tortib, katta ko'p korpusli kemalargacha mavjud bo'lgan. . Avstroneziya kemalarining eng oddiy shakli besh qismdan iborat edi. Pastki qismi ichi bo'sh logning bir bo'lagidan iborat bo'lgan. Yon tomonlarida ikkita taxta, ikkita taqa shaklidagi yog'och bo'laklar dumba va orqa tomonni tashkil qilgan. Ular bir-biriga mahkam biriktirilib, ular orasidagi teshiklarga dublonlar o'rnatilgan, so'ngra taxtalarga chiqadigan tirgaklar bilan o'ralgan arqonlar ( rattan yoki toladan qilingan) yordamida bir-biriga bog'langan. Bu o'ziga xos va qadimiy avstroneziya qayiq qurish amaliyoti "kirpikli lug" usuli sifatida tanilgan. Bu qayiqlar odatda nam bo'lganda kengayadigan,korpusni suv o'tkazmaydigan qilib qo'yadigan tapa po'stlog'i va tolalar bilan qoplangan. Avstroneziya xalqlari qayiq tayyorlashda dastlab qayiqning qobig'ini hosil qilishgan, keyinchalik uni gorizontal qovurg'alar bilan mustahkamlashgan. Avstroneziya xalqlari kemalarining bunday tarzda yasalganligini kema halokati va kemalarda metall mixlarning yo'qligidan aniqlash mumkin. Avstroneziya kemalarida an'anaviy ravishda markaziy rullar yo'q edi, lekin uning o'rniga bir tomondan eshkak yordamida boshqarilgan[7][8][9][10].

2004-yilda Naga Pelangi qurilishi, an'anaviy avstroneziya randalash usullaridan foydalangan holda yasalgan Malayziya pinalari. Plitalar ustki chetlarida chiqadigan dublonlar va tikuvlarda tolaning biriktirilishiga e'tibor bering.

Avstroneziyaning ajdodlari bo'lgan burma uchburchak qisqichbaqasimon yelkanli yelkan bo'lib, shamolga egilib qolishi mumkin bo'lgan ikkita bumga ega edi. Ular ikkita kanoe konfiguratsiyasida qurilgan yoki shamol tomonida bitta ustunga ega edi. Janubi-Sharqiy Osiyo orollarida ular har tomondan qo'shaloq ustunlarga aylanib, barqarorlikni ta'minladi. Uchburchak qisqichbaqa panjasi yelkanlari ham keyinchalik kvadrat yoki to'rtburchak tanja yelkanlariga aylandi, ular qisqichbaqa panjasi yelkanlari kabi yuqori va pastki qirralarni qamrab olgan o'ziga xos bumlarga ega edi. Ruxsat etilgan ustunlar ham keyinchalik Janubi-Sharqiy Osiyoda (odatda ikki oyoqli yoki tripodli ustunlar sifatida) va Okeaniyada rivojlangan. [7] Avstroneziyaliklar an'anaviy ravishda yelkanlarini bardoshli va tuzga chidamli pandanus barglaridan to'qilgan to'shaklardan yasadilar. Bu yelkanlar avstroneziyaliklarga uzoq masofalarga sayohat qilish imkonini berdi. [11] [12] [13]

Taxminan miloddan avvalgi 1000-600-yillarda Shri-Lanka va Hindistonning janubidagi avstroneziyalik bo'lmagan xalqlar tomonidan katamaran va qayiqlardagi ustun texnologiyasining sotib olinishi avstroneziya xalqlarining mintaqa bilan, shu jumladan Maldiv orollari va Lakkad orollari bilan Avstroneziya dengiz savdo tarmog'ining dastlabki aloqalari mavjudligini ko'rsatadi. Bu, ehtimol, keyinchalik assimilyatsiya qilingan cheklangan mustamlakachilikni o'z ichiga olgan bo'lishi mumkin. Bu hali ham Shri-Lanka va Janubiy Hindiston tillarida yaqqol namoyon bo'ladi. Masalan, Tamil tilidagi "paṭavu", Telugu tilidagi "paḍava" va Kannada tilidagi "paḍahu" so'zlari "kema" degan ma'noni anglatadi[14].

Miloddan avvalgi 3-ming yillik

Qadimgi Misr

Qadimgi misrliklar qayiqlarni yasash jarayoni uchun yog'ochlarni bir-biriga mustahkamlash uchun "tirnoq"lari bo'lgan yog'och taxtalarni biriktirishni bilishgan. Miloddan avvalgi 2500-yillarda qadimgi Misrdagi to'rtinchi sulola davrida qurilgan Giza piramidalari majmuasidagi piramidaga 43,6 metrlik kema ("Khufu kemasi") shakli tasvirlangan. Piramidadagi bu kemaning shakli hozirgi kungacha to'liq shaklda saqlanib qolgan[2].

Hind vodiysi

Dunyodagi eng qadimgi port eramizdan avvalgi 2500-yillarda Hindistonning Gujarat sohilidagi hozirgi Mangrol bandargohi yaqinidagi Lothalda Harappa sivilizatsiyasi davrida qurilgan. Boshqa portlar taxminlarga ko'ra, Balakot va Dwarka hududlarida bo'lgan. Biroq qadimgi hind sivilizatsiyasi davridagi dengiz savdosi uchun qurilgan portlar katta bo'lmagan, aksincha kichik portlar bo'lgan[15]. Qadimgi Hind shaharlarida qurilgan portlarda hindlar Mesopotamiya bilan savdo-sotiqni yo'lga qo'ygan[16].  Kema qurish va qayiqsozlik qadimgi Hindistonda gullab-yashnagan sanoat bo'lgan[17]. Hindistonning mahalliy ishchilari Iskandar Zulqarnaynning Hydaspes va hatto Hind daryosi bo'ylab harakatlanish uchun qurilgan kemalar ftolitiyasini ishlab chiqargan[17].  Hindlar, shuningdek, qadimgi Forsga kema qurish uchun teak eksport qilgan[18]. Ibn Jubayrning asarlarida kema qurish uchun ishlatiladigan hind yog'ochlari haqida ma'lumotlar keltirilgan[18].

Miloddan avvalgi 2-ming yillik

Avstroneziyada qayiqlar evolutsiyasida shakllarning vorisligi[14].

Avstroneziya

Qisqichbaqa panjasi yelkanli qayiqlari - Janubi-Sharqiy Osiyo orolida miloddan avvalgi 1500-yillarda V shaklidagi kvadrat yelkanli qayiqlar ko'rinishida avstroneziyaliklar tomonidan yaratilgan. Bu avstroneziya kemalarining o'ziga xos ustunlarini, shuningdek, Tanja yelkanlari va keraksiz yelkanlar kabi keyinchalik hosil bo'lgan kemalarning oldingi va orqa qurilmalarini ixtiro qilishga turtki bo'lgan deb ishoniladi[19][20][21].

Qadimgi Misr

Qadimgi Misrdagi o'n sakkizinchi sulola davrida qurilgan kemalar odatda 25 metr uzunlikda va bitta ustunga ega bo'lib, ba'zan tepada bir-biriga bog'langan ikkita qutbdan iborat bo'lib, "A" shaklini hosil qilagan holatda yasalgan. Qadimgi Misrliklar kema yuzasiga bitta kvadrat shaklidagi yelkan va yelkanning pastki qismida qo'shimcha shpat o'rnatishgan. Bunday kemalarda eshkak eshish ham mumkin bo'lgan[22]. Qadimgi Misrning okean va dengiz kemalari Livandan keltirilgan sadr yog'ochidan yasalgan[23].

Finikiya kemalari ham xuddi qadimgi misrliklar kemalarining dizayniga o'xshash qilib yasalgan.

Miloddan avvalgi 1-ming yillik

Avstroneziya

Avstroneziyaliklar eramizdan avvalgi 1000-600-yillarda Janubi-Sharqiy Osiyoni Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, Yaqin Sharq va keyinroq Sharqiy Afrika bilan bog'lab turgan avstroneziya dengiz savdo tarmog'ini (birinchi haqiqiy dengiz savdo tarmog'i) yaratdilar. Bu dengiz savdo tarmog'i keyinchalik "Spice" savdo tarmog'i va Dengiz ipak yo'lining bir qismiga aylandi. Avstroneziyalik savdogarlar dengiz savdo yo'li bo'ylab avstroneziya kemasozlik texnikasini joriy qildilar, bu esa Janubiy Osiyoning ustunli qayiqlarining rivojlanishiga, keyinchalik Xitoyda yaratilgan oddiy yelkanli qayiqlarning va , ehtimol, arablarning "lateen" nomli yelkanli qayiqlarining rivojlanishiga olib keldi[24][25][14].

Xitoy

Xitoyning dengiz tarixi qadimgi Xitoyning Chjou sulolasi davridagi " bahor va kuz" davriga (miloddan avvalgi 722-481) borib taqaladi. Xitoyliklar "qal'a kemalari" deb nomlanuvchi katta to'rtburchaklar barjalarni qurdilar, ular asosan qo'riqlanadigan qal'alarga ega bo'lgan bir nechta palubali suzuvchi kemalar edi. Biroq, bu davrdagi Xitoyda yasalgan kemalar asosan, oqim bilan birgalikda harakatlangan. Haqiqiy okeandagi Xitoy flotlari X asrgacha (Song sulolasi davri) paydo bo'lmagan[26][27].

Miloddan avvalgi 1-ming yillik

Avstroneziya

Yavaning Borobudur kemalaridan biri (taxminan eramizning 778–850-yillari), tanja yelkanlari va qoʻshaloq ustunlari boʻlgan Janubi-Sharqiy Osiyodagi odatiy savdo kemasi tasvirlangan.

Janubi-sharqiy osiyolik avstroneziyaliklarning yirik ko‘p ustunli dengiz kemalari birinchi marta Xitoy manbalarida Xan sulolasi davrida "k'un-lun po" (" k'un-lun [qora terili janubiy xalqlar] kemasi") sifatida paydo bo‘la boshlagan[28]. Bu kemalar ikki turdagi yelkanlar bilan jihozlangandi. Avstroneziyaliklar yasagan katta hajmli kemalarning uzunligi taxminan 50–60 metr (164–197 fut), balandligi 5.2–7.8 metr (17–26 ft) bo'lgan[29]. Ushbu kemalarning har biri 200-1000 kishini sig'dira olgan va ular oziq-ovqat tashish vazifasini bajagan[30]. Xitoy solnomalarida qayd etishicha, bunday turdagi Janubi-Sharqiy Osiyo kemalari xitoylik buddist ziyoratchilar va sayohatchilar tomonidan Janubiy Osiyoga o'tish uchun foydalanishgan. Buning sababi xitoyliklar eramizning VIII-IX asrlarigacha o'zlarining dengiz kemalarini qurishmagan[27].

Miloddan avvalgi XVII asrgacha saqlanib qolgan avstroneziya aholisining yirik savdo kemalari tasviri. Janubi-Sharqiy Osiyo astroneziyaliklarining xarakterli tanja yelkanlari bilan ko'rsatilgan. Bu kabi kemalar Janubiy Xitoy yuk tashhuvchi kemalarining asosiga aylandi.

Bu davrda avstroneziya savdogarlari (ayniqsa, Janubi-Sharqiy Osiyoning g'arbiy orolidagi aholi ) Hind okeani va Afrika hududlarida savdo qilishgan. Miloddan avvalgi 50-yildan milodiy 500-yillargacha bo'lgan davrda kelib, Borneoning janubi-sharqiy qirg'oqlaridagi (ehtimol, zamonaviy Ma'anyan, Banjar va/yoki Dayak xalqiga aloqador aralash guruh) avstroneziyaliklar Hind okeanini kesib o'tib, Madagaskarni mustamlakaga aylantirishgan. Bu mustamlakachilik natijasida Sharqiy Afrika hududida avstroniya texnologiyalari asosida kanoyelar yasala boshlangan[31].

Xitoy

Qadimgi xitoyliklar bu davrda oqimli suvlarda harakatlanuvchi kemalarni qurdilar. Milodiy I asrda Xitoyda kemalar uchun rol ishlab chiqarilganidan so'ng, eshkak eshuvchi kemalar o'z ahamiyatini yo'qotdi. Bu rollar Xan sulolasi davriga oid oddiy kemalarning dizayn nusxalarida saqlanib qolgan. Xitoyliklar bu davrga kelib Avstroneziya xalqlarining oddiy yelkanli kemalaridan foydalanishgan deb taxmin qilinadi. Lekin UNESKO tadqiqotiga ko'ra, xitoyliklar Xan sulolasi davrida kvadrat shaklidagi yelkanlardan foydalangan va keyinchalik, XII asrda avstroneziyaliklarning oddiy yelkanlarini qabul qilishgan[26].

O'rta yer dengizi

2011-yil sentyabr oyida Rimdagi Portus shahri o'rnida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar Trayan ( 98-117 ) davrida qurilgan kemasozlik zavodida kema quruvchilar uyushmasi mavjudligini ko'rsatadigan yozuvlarni aniqladi[32].

Milodiy yillarning boshlari

Avstroneziya (Polineziya)

Otago muzeyidagi qisqichbaqasimon yelkanli Fiji druasi modeli, Austroneziya xalqalrining kemalaridan birining namunasi

Taxminan bu vaqtda, Tinch okeani bo'ylab juda katta masofalarga tarqalgan Polineziya orollari Melaneziya orolidan kelgan (avstroneziya) polineziyaliklar tomonidan ikki qavatli sayohat katamaranlari yordamida mustamlaka hududlariga aylantirildi. Bu harakatlar avstroneziya ekspansiyasining so'nggi migratsiya to'lqini hisoblanadi. Avstroneziyaliklar ehtimol, eng uzoq masofada Amerikaga yetib borgan bo'lishi mumkinligi taxmin qilinadi[4].

Yevropa

Brigantin qurayotgan kema ustalari, 1541-yil

So'nggi vaqtlardagi izlanishlar natijasida topilgan ma'lumotlar Viking kemalari haqida qimmatli ma'lumotlarni berdi. Viking kemalari an'anaviy klinkerdan yasalgan. Ularni qurishda to'nkalar charm bilan bog'lab chiqilgan[33]. Bu konsensusga yaqinda e'tiroz bildirildi. Haywood[34] ilgari frank va anglo-sakson dengiz amaliyoti o'ylanganidan ancha muvaffaqiyatli bo'lganligini ta'kidladi va G'arbiy Yevropada klinker va karvel qurilishining tarqalishini tasvirlab berdi. Shimoliy dengiz va Boltiqbo'yi hududlarida dastlabki o'rta asrlar davridagi kema qurilishi haqida ma'lumot Angliyaning Sutton Hoo shahrida topildi. Bu yerda topilgan kema qoldiqlari kema kapitani bilan birgalikda topilgan. Bu kemaning uzunligi 26 metr (85 ft) va kengligi 4.3 metr (14 ft) [35]ni tashkil qilagan. Bu kema eman taxtalarini bir-biriga bog'lab turuvchi perchinlar bilan ikki tomondan to'qqizta bo'lakni bir-birining ustiga qo'yish yo'li bilan g'ilofdan yuqoriga qarab yasalgan. U o'ttizdan ortiq odamni sig'dira olagan.

Taxminan XII asrda Shimoliy Yevropa kemalari to'gridan-to'g'ri orqa ustunlari bilan qurila boshlangan. Bunday usulda qurish rulni osonlik bilan o'rnatishga imkon bergan. O'rta asrlarda kemalar qurilishining rivojlanishi "dumaloq kemalar"[36],, keng nurli va ikkala uchi qattiq egilgan,yelkanli va eshkak bilan birga qurilgan galleylarda yaqqol ko'zga tashlangan.

Kema qurilishi haqidagi birinchi risola 1436-yilda Rodoslik matros Michael tomonidan yozilgan[37]. Michael o'z faoliyatini 1401-yilda Venetsiya galleyida eshkakchi sifatida boshlagan va ofitser lavozimlariga ko'tarilgan edi. U kemasozlik bo'yicha risola, matematikaga oid risola, astrologiyaga oid ko'plab materiallar va boshqa materiallarni o'z ichiga olgan kitob yozgan. Uning kemasozlik haqidagi risolasida uch xil galley va ikki xil dumaloq kemalar haqida so‘z boradi[38].

Zheng Hening xazina kemasi modeli

Sanoat inqilobi

Angliyada kema qurishning ba'zi usullarini tasvirlash, 1858-yil
Babbittning aylanadigan dvigateli

Bu davrda ham kemasozlik sanoat inqilobidan oldingi materiallar va dizaynlarga asoslangan bo'lsa-da, sanoat inqilobining dastlabki davrida (1760-1825) kemalar dizyni va yasalishi sezilarli darajada yaxshilandi. Chunki bu davrda Atlantika okeani bo'ylab yuk tashish hajmiga ehtiyoj ortayotgandi. Shu tufayli dengizga yaroqli kemlaryasash va navigatsiyaning rivojlanishiga ehtiyoj sezilgan[39]. Dengizga yaroqlilikning yaxshilanishi "an'anaviy pog'onali kemani hind dizaynlaridan olingan kuchliroq palubali kemalarga almashtirish va kema yasash jarayonida temir armaturadan foydalanishning ko'payishi" bilan bog'liq bo'lgan[39]. Dizayn Bengal guruch kemalaridan kelib chiqqan[39], chunki o'sha vaqtda Bengaliya kemasozlik sanoati bilan mashhur edi[40]. Temir asta-sekin kema qurilishida qo'llanila boshlandi. Tadqiqot shuni ko'rsatadiki, 1750-yildan 1850-yilgacha bo'lgan davrda kema tezligida sezilarli yaxshilanishlar bo'lgan. Bunday taraqqiyot yelkanlar va jihozlarning uzluksiz evolyutsiyasi va yaxshilangan korpuslar bilan bog'liq holda izohlanadi[41].

Dunyo bo'ylab kemasozlik sanoati

MS Oasis of the Seas, dunyodagi uchinchi yirik yo'lovchi kemasi, 2014-yilda Meyer Werft tomonidan Turku kemasozlik zavodida qurilmoqda.
TI-class Janubiy Koreyaning Okpo-dong shahridagi Daewoo Shipbuilding & Marine Engineering kompaniyasi tomonidan qurilgan TI-class .

Ikkinchi jahon urushidan so'ng kemasozlik (tersanalar dengiz uskunalari ishlab chiqaruvchilar va kemalarga xizmat ko'rsatuvchi joylarni o'z ichiga oladi) dunyodagi qator mamlakatlarda muhim va strategik soha sifatida rivojlandi. Bu muhimlik quyidagilardan kelib chiqadi:

  • To'g'ridan-to'g'ri tersanalar talab qiladigan ko'p sonli malakali ishchilar, po'lat zavodlari, temir yo'llar va dvigatel ishlab chiqaruvchilari sohalarning ortganligi
  • Mamlakatlar urushdan keyin o'zlarining asosiy sanoat sohalarini rivojalantirishga yordam beruvchi kemasozlik sohasiga e'tibor bera boshlagani
  • Har bir mamlakat o'zining dengiz floti va suvdagi kemalarining bo'lishiga ehtiyoj sezganligi bilan bog'liq

Yaponiya 1950-1960-yillarda sanoat tuzilmasini qayta qurish uchun kemasozlikdan foydalangan. Janubiy Koreya 1970-yillarda kemasozlikni strategik sohaga aylantira boshlagan va Xitoy hozirda bu sohaga davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan yirik sarmoya bilan bu sohani takomillashtirish jarayonida. Xorvatiyada kemasozlik sonoatni xususiylashtirish ishlari yo'lga qo'yilgan.

Hozirgi kunda kemasozlik

2000-yillardan keyin Xitoy, Janubiy Koreya, Yaponiya tugallangan yalpi tonnaj bo'yicha jahon kemasozligida ustunlik qildi[42]. Xitoy davlat kemasozlik korporatsiyasi, Xitoy kemasozlik sanoati korporatsiyasi, Hyundai Heavy Industries, Samsung Heavy Industries, Daewoo Shipbuilding &amp; Marine Engineering va Imabari Shipbuilding yirik konteynerlar, quyma yuk tashuvchilar, tankerlar va Ro-ro kemalari uchun jahon bozorining aksariyat qismini ta'minlaydi.

Xitoy, Janubiy Koreya va Yaponiya davlatlari tashuvchi kemalar ishlab chiqaruvchi mamalakatlar hisoblanadi. Italiya, Fransiya, Finlyandiya va Germaniya va Yevropaning boshqa mamlakatlari kruiz kemalari (eng ko'p), muzyorarlar, kran kemalari va boshqalarni ishlab chiqaruvchilar mamlakatlar hisoblanadi.

Yevropalik kema quruvchilarning bozor ulushi 1960-yillarda pasayishni boshladi. 2007-yildan boshlab to'rt yil ichida Yevropa kemasozlik sanoatida xodimlarning umumiy soni 150 000 dan 115 000 gacha kamaydi. 2022-yildagi Yevropadagi asosiy kema quruvchilar kompaniyalar qatoriga Fincantieri, Damen Group, Naval Group va BAE Systems kabilar kiritilgan[43].

Amerika Qo'shma Shtatlarining kemasozlik sonaotidagi ko'rsatkichlari ham yuqoridagidek o'zgarishlarga duch keldi[44][45]. Qo'shma Shtatlar dunyodagi eng yirik kema ishlab chiqaruvchilar orasida 10-o'rinni egallaydi. Amerika Qo'shma Shtatlaridagi samolyot tashuvchi va fregat kabi yirik dengiz kemalarini quruvchi eng yirik kompaniyalar qatoriga Huntington Ingalls, Bollinger va General Dynamics kabilar kiradi. AQSHdagi kichik va o'rta hajmdagi harbiy kemalarni quruvchi asosiy kompaniyalarga "Vigor Industrial" va "VT Halter Marine" kabilar kiradi[46][47].

HMS ning prefabrik modul bloklarini qurish BAE ning Portsmut kemasozlik zavodida HMS .

Yana qarang

  • Kema quruvchilar va kemasozlik korxonalari ro'yxati
  • Eng yirik kemasozlik kompaniyalari ro'yxati
  • Rossiya dengiz muhandislari ro'yxati

Manbalar

Tashqi havolalar

  1. ↑ Carter, Robert "Boat remains and maritime trade in the Persian Gulf during the sixth and fifth millennia BC"Antiquity Volume 80 No.307 March 2006
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Ward, Cheryl. "World's Oldest Planked Boats", in Archaeology (Volume 54, Number 3, May/June 2009). Archaeological Institute of America.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Schuster, Angela M.H. "This Old Boat", 11 December 2000. Archaeological Institute of America.
  4. ↑ 4,0 4,1 Bellwood, Peter. The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives. Australian National University Press, 2006. ISBN 9781920942854. 2019-yil 23-martda qaraldi.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Bellwood2006" defined multiple times with different content
  5. ↑ Ioannidis, Alexander G.; Blanco-Portillo, Javier; Sandoval, Karla; Hagelberg, Erika; Miquel-Poblete, Juan Francisco; Moreno-Mayar, J. Víctor; Rodríguez-Rodríguez, Juan Esteban; Quinto-Cortés, Consuelo D. et al. (July 2020). "Native American gene flow into Polynesia predating Easter Island settlement". Nature 583 (7817): 572–577. doi:10.1038/s41586-020-2487-2. PMID 32641827. PMC 8939867. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8939867. 
  6. ↑ Clark, Paul; Green, Jeremy; Vosmer, Tom; Santiago, Ray (May 1993). "The Butuan Two boat known as a balangay in the National Museum, Manila, Philippines". International Journal of Nautical Archaeology 22 (2): 143–159. doi:10.1111/j.1095-9270.1993.tb00403.x. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Horridge, Adrian „Origins and Relationships of Pacific Canoes and Rigs“,. Canoes of the Grand Ocean, BAR International Series 1802 Di Piazza: . Archaeopress, 2008. ISBN 9781407302898. 
  8. ↑ Heng, Derek „Ships, Shipwrecks, and Archaeological Recoveries as Sources of Southeast Asian History“,. Oxford Research Encyclopedia of Asian History Ludden: , 2018. DOI:10.1093/acrefore/9780190277727.013.97. ISBN 978-0-19-027772-7. 
  9. ↑ Dierking, Gary. Building Outrigger Sailing Canoes: Modern Construction Methods for Three Fast, Beautiful Boats. International Marine/McGraw-Hill, 2007. ISBN 9780071594561. 
  10. ↑ Horridge, Adrian (1986). "The Evolution of Pacific Canoe Rigs". The Journal of Pacific History 21 (2): 83–89. doi:10.1080/00223348608572530. 
  11. ↑ Kirch, Patrick Vinton. A Shark Going Inland Is My Chief: The Island Civilization of Ancient Hawai'i. University of California Press, 2012 — 25–26 bet. ISBN 9780520953833. 2020-yil 4-iyunda qaraldi. 
  12. ↑ Gallaher, Timothy „The Past and Future of Hala (Pandanus tectorius) in Hawaii“,. ʻIke Ulana Lau Hala: The Vitality and Vibrancy of Lau Hala Weaving Traditions in Hawaiʻi Keawe: . Hawai'inuiakea School of Hawaiian Knowledge ; University of Hawai'i Press, 2014. DOI:10.13140/RG.2.1.2571.4648. ISBN 9780824840938. 
  13. ↑ Hourani, George F.. Arab Seafaring: In the Indian Ocean in Ancient and Early Medieval Times. Princeton University Press, 1951 — 100–104 bet. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Mahdi, Waruno „The Dispersal of Austronesian boat forms in the Indian Ocean“,. Archaeology and Language III: Artefacts languages, and texts, One World Archaeology Blench: . Routledge, 1999 — 144–179 bet. ISBN 978-0415100540. 
  15. ↑ Possehl, Gregory. Meluhha. in: J. Reade (ed.) The Indian Ocean in Antiquity. London: Kegan Paul Intl. 1996, 133–208
  16. ↑ (e.g. Lal 1997: 182–188)
  17. ↑ 17,0 17,1 Tripathi, page 145
  18. ↑ 18,0 18,1 Hourani & Carswel, page 90
  19. ↑ Campbell, I.C. (1995). "The Lateen Sail in World History". Journal of World History 6 (1): 1–23. https://www.jstor.org/stable/20078617. 
  20. ↑ Johnstone, Paul. The Seacraft of Prehistory. Cambridge: Harvard University Press, 1980 — 93–4 bet. ISBN 978-0674795952. 
  21. ↑ Hourani, George Fadlo. Arab Seafaring in the Indian Ocean in Ancient and Early Medieval Times. New Jersey: Princeton University Press, 1951. 
  22. ↑ Robert E. Krebs, Carolyn A. Krebs. Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries of the Ancient World. Greenwood PressScience, 2003. ISBN 978-0-313-31342-4. 
  23. ↑ Cottrell, Leonard. WarriorPharaohs. London: Evans Brothers Limited, 1968.
  24. ↑ Manguin, Pierre-Yves „Austronesian Shipping in the Indian Ocean: From Outrigger Boats to Trading Ships“,. Early Exchange between Africa and the Wider Indian Ocean World Campbell: . Palgrave Macmillan, 2016 — 51–76 bet. ISBN 9783319338224. 
  25. ↑ Doran, Edwin Jr. (1974). "Outrigger Ages". The Journal of the Polynesian Society 83 (2): 130–140. http://www.jps.auckland.ac.nz/document//Volume_83_1974/Volume_83%2C_No._2/Outrigger_ages%2C_by_Edwin_Doran_Jnr.%2C_p_130-140/p1. 
  26. ↑ 26,0 26,1 L. Pham, Charlotte Minh-Hà. Asian Shipbuilding Technology. Bangkok: UNESCO Bangkok Asia and Pacific Regional Bureau for Education, 2012 — 20 bet. ISBN 978-92-9223-413-3.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":02" defined multiple times with different content
  27. ↑ 27,0 27,1 Maguin, Pierre-Yves (September 1980). "The Southeast Asian Ship: An Historical Approach". Journal of Southeast Asian Studies 11 (2): 266–276. doi:10.1017/S002246340000446X. 
  28. ↑ Robert, Dick-Read. The Phantom Voyagers: Evidence of Indonesian Settlement in Africa in Ancient Times. Thurlton, 2005 — 38-40 bet. 
  29. ↑ Christie, Anthony (1957). "An Obscure Passage from the "Periplus: ΚΟΛΑΝΔΙΟϕΩΝΤΑ ΤΑ ΜΕΓΙΣΤΑ"". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 19: 345–353. doi:10.1017/S0041977X00133105. 
  30. ↑ Needham, Joseph. Science and Civilization in China, Volume 4, Physics and Physical Technology, Part III: Civil Engineering and Nautics. Cambridge: Cambridge University Press, 1971. 
  31. ↑ Kusuma, Pradiptajati; Brucato, Nicolas; Cox, Murray P.; Pierron, Denis; Razafindrazaka, Harilanto; Adelaar, Alexander; Sudoyo, Herawati; Letellier, Thierry et al. (September 2016). "Contrasting Linguistic and Genetic Origins of the Asian Source Populations of Malagasy". Scientific Reports 6 (1): 26066. doi:10.1038/srep26066. PMID 27188237. PMC 4870696. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4870696. 
  32. ↑ Welsh, Jennifer. „Huge Ancient Roman Shipyard Unearthed in Italy“. Live Science. Future (2011-yil 23-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 23-iyun.
  33. ↑ Zumerchik, John. Seas and Waterways of the World: An Encyclopedia of History, Uses, and Issues. ABC-CLIO, 2010 — 428– bet. ISBN 978-1-85109-711-1. 
  34. ↑ Haywood, John. Dark Age Naval Power: Frankish & Anglo-Saxon Seafaring Activity. Routledge, 1991 — 18 bet. ISBN 978-0415063746. „NB second edition 2006: 978-1898281436“ 
  35. ↑ „Sutton Hoo ship burial“. Qaraldi: 2016-yil 19-iyul.
  36. ↑ „Round ship“ (en). Oxford Reference. Oxford University Press. Qaraldi: 2017-yil 14-sentyabr.
  37. ↑ „Michael of Rhodes: A medieval mariner and his manuscript“. Meseo Galileo. Dibner Institute for the History of Science and Technology (2005). Qaraldi: 2010-yil 12-dekabr.
  38. ↑ Pamela O. Long, David McGee, and Allan M. Stahl, eds. The Book of Michael of Rhodes: A Fifteenth-Century Maritime Manuscript, 3 vols. (Cambridge, MA: MIT Press, 2009)
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 „Technological Dynamism in a Stagnant Sector: Safety at Sea during the Early Industrial Revolution“.
  40. ↑ Indrajit Ray. Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757-1857). Routledge, 2011 — 178, 186–188 bet. ISBN 978-1-136-82552-1. 
  41. ↑ Kelly, Morgan; ó Gráda, Cormac (2017). "Speed under Sail, 1750–1830". Working Papers 201710 (School of Economics, University College Dublin). http://econpapers.repec.org/paper/ucnwpaper/201710.htm. 
  42. ↑ „Largest shipbuilding nations based on gross tonnage 2018 - Ranking“. Statista.
  43. ↑ „List of Major Shipbuilding Companies Around the Globe“. Marine Insight (2020-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 16-aprel.
  44. ↑ James Brooke. „Korea reigns in shipbuilding, for now“. The New York Times (2005-yil 6-yanvar). Qaraldi: 2009-yil 30-dekabr.
  45. ↑ „기획특집/ 1등 조선.해양 한국에 도전하는 해외 국가별 조선산업 현황: 1)일본, 중국, 인도, 베트남, 브라질, 폴란드, 터키, 독일 조선산업의 현황과 전망/(월간 해양과조선 2008년 11월호)“. Shipbuilding.or.kr. 2021-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-noyabr.
  46. ↑ „L3Harris Technologies Awarded Medium Unmanned Surface Vehicles Program From US Navy“. L3Harris.
  47. ↑ „Navy's Medium USV to be Based on Commercial Vehicle“. Sea Power Magazine (2020-yil 19-avgust). Qaraldi: 2022-yil 16-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kemasozlik&oldid=3103703" dan olindi