Yahyo ibn Xolid al-Barmakiy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Yahyo ibn Xolid al- (arabcha: يحيى بن خالد) — Fors davlat arbobi, Barmakiylar oilasining eng nufuzli vakili, Abbosiylar xalifaligining bir qator viloyatlarida hokim va Horun ar-Rashid davrida vazir boʻlib ishlagan. Yoshligida xalifa ustozlarining boshligʻi edi. " Ming bir kecha " filmidagi qahramonlardan biri.

Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yahyo Fors Barmakiylar sulolasining birinchi taniqli vakili Xolid ibn Barmakning oʻgʻli boʻlib, u abbosiylarning birinchi xalifasi as-Saffah (749-754) davrida vazirlik qilgan va Fors hokimi yoki hokimlaridan biri boʻlgan. Barmakiylar arab xalifaligiga oʻzining birinchi fors vazirlarini bergan urugʻdir. Nasl nomi kelib chiqqan „Barmak“ soʻzi, ehtimol, ism emas, balki Afgʻonistonning Balx shahri yaqinidagi Navbahor ibodatxonasidagi irsiy ruhoniyning martabasidir. Arab manbalariga koʻra, Yahyoning bobosi Barmak ibodatxonaning 1568 km2 yerlariga egalik qilgan. Shu bilan birga, barmakiylar xalifalar xizmatini boshlagandan keyin ham bu mulklarini saqlab qolishgan: arab tarixchisi va geografi Yoqutning xabar berishicha, Xolid Yahyoning oʻgʻli „Balxning sharqidagi katta va boy Ravon qishlogʻiga“ egalik qilgan. Bu monastir zardushtiy emas, buddist edi. Keyinchalik, Barmakiylar uni " olovli ibodatxona " ga aylantirdilar[1], buning natijasida bir qator tarixchilar, masalan, Saljuqiylar sultoni Malik Shoh Nizom al-Mulkning fors vaziri Sosoniy Fors davrida vazir unvoni barmakiylarga „otadan o‘g‘ilga“ o‘tgan. Temuriylar davri yilnomachisi Kvondamir hatto ularni xuddi shu podshohlarning avlodlari deb ataydi[2]. Qadim zamonlardan beri Xolidning ajdodlari Baqtriyada nufuzli odamlar boʻlgan. Ular faqat oxirgi Umaviylar davridagina islomni qabul qilib, Abbosiylar inqilobida qatnashdilar[3].

Yahyo davlat boshqaruvidagi ilk tajribasini otasining boshqaruvida olgan[4]. Xolid Eron shimolidagi Tabariston hokimi bo‘lganida, al-Mansur Yahyoni Reydagi vakolatli vakil qilib tayinladi, u yerda xalifaning to‘ng‘ich o‘g‘li va vorisi al-Mahdiy (775-785) xalifaning vakili va „noibisulton“ bo‘lib ishlagan. („gubernatorlar noibi“ lavozimi)[5]. At-Tabariyning yozishicha, Yahyo al-Mansurning oʻgʻli bilan shunchalik yaqin boʻlib qolganki, xalifa Horunning kenja oʻgʻli (786-809) tugʻilganda Ibn Xolidning xotini Zubayda ibn Munir unga enaga va boquvchi etib tayinlangan. Boʻlajak xalifadan bir necha kun oldin tugʻilgan Yahyoni kenja ogilni, al-Mahdiy al-Xayzuronning xotini oziqlantirgan[6]. Bu munosabatlar oʻsha davr musulmon Sharqi uchun oʻziga xos boʻlib, Barmakiylar sulolasining kelajakdagi taqdirida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻldi[5], chunki arab odatiga koʻra, bunday aloqalar qon qarindoshligiga teng edi[7]. Darhaqiqat, al-Mahdiy hukmronligi davrida eronliklar xalifalikning hukmron etno-milliy guruhlaridan biriga aylandi va ularga Yahyo qulagan paytgacha taʼsiri „amalda cheksiz“ bo‘lgan Barmakiylar boshchilik qildilar[3].

775-yilda Yahyo ibn Xolid Eron shimolidagi Ozarbayjon viloyatiga hokim etib tayinlanganidan keyin birinchi lavozimini egalladi, lekin otasi Forsga hokim etib tayinlangach, u bilan birga yordamchi sifatida boradi[4].

778-yilda Yahyo Aban ibn Sadaqning oʻrniga Horunning bosh vasiysi etib tayinlandi[4]. Ular oʻrtasidagi munosabatlar imkon qadar yaqin rivojlandi: boʻlajak xalifa aslida Yahyo ibn Xolidni „ota“ deb atagan[8]. Horun 13-yoshga toʻlganda (776 yoki katta ehtimol bilan 779), Yahyo unining „shaxsiy kotibi“ boʻlib tayinlandi, nihoyatda yuksak vakolatlarga ega boʻlib, nafaqat unga yordam berib, balki barcha yurishlarda hamroh boʻladi[3]. 780-yilda xalifa haqiqatda Vizantiyaga qarshi yurishni boshqargan va Yahyo bu masalada unga hamroh boʻlgan va qoʻshinni taʼminlashga mas’ul edi. U Yahyoning yaqin siyosiy ittifoqchisi boʻlgan ar -Rabiy ibn Yunus bilan birga Horunning harbiy maslahatchisi boʻlgan. Bu ekspeditsiya juda kamtarona boʻlib, Samaluni qoʻlga kiritish bilan yakunlandi, ammo u Barmakidlar mavqeini yanada mustahkamladi[9]. Al-Mahdiy Horunni akasi al-Hadiy (785-786[10] yoki 786-787[11]) dan keyin ikkinchi oʻrinbosar etib tayinlab, unga Armaniston va Ozarbayjon amirliklarini hukmronlik qilishga ruxsat berganida, Yahyo amalda harakat qila boshladi. boʻlajak xalifaning oʻrniga bu hududlarni boshqaradi [12].

Manbalar
  1. ↑ Бартольд 1965; van Bladel 2012; Kennedy 2005.
  2. ↑ Бартольд 1965; Кло 2012.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Кло 2012.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Barthold&Sourdel 1986.
  5. ↑ 5,0 5,1 Kennedy 2005.
  6. ↑ Kennedy 2005; al-Tabari 1989.
  7. ↑ van Bladel 2012.
  8. ↑ Кло 2012; Kennedy 2005.
  9. ↑ Barthold&Sourdel 1986; Kennedy 2005.
  10. ↑ Кеннеди 2007.
  11. ↑ Али-заде 2004.
  12. ↑ Кло 2012; Barthold&Sourdel 1986.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Tisyacha i odna noch = Page Andoza:Шаблон:Comment/styles.css has no content.كِتَابُ أَلْفِ لَيْلَةٍ وَلَيْلَةٌ : [per. s ar.] : v 7 t.. — M. : Terra—Knijniy klub, 2007. — 4384 s.
  • The History of al-Ṭabarī, Volume XXX: The ʿAbbāsid Caliphate in Equilibrium: The Caliphates of Mūsā al-Hādī and Hārūn al-Rashīd, A. D. 785-809/A. H. 169-192. — Albany, New York : State University of New York Press, 1989. — ISBN 978-0-88706-564-4.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yahyo_ibn_Xolid_al-Barmakiy&oldid=3458443" dan olindi