Xiva minoralari
Xorazm minoralari | |
|---|---|
| minoralar | |
| Mamlakat | O'zbekiston |
| viloyat | Xiva |
| Qachondan beri minoralar | 1968-yildan |
| Rasmiy til(lar)i | o'zbekcha |
| Telefon kodi | +998 |
Xiva minoralari 1968-yildan shahar qoʻriqxonasining bir qismiga aylangan. Xiva ichida qurilgan Ichan qal’a majmuasi esa 1990-yildan boshlab YUNESKO tomonidan 543-raqamli Butunjahon yodgorliklar roʻyxatiga kiritilgan. Aynan minoralar shahar qiyofasini koʻp jihatdan chiroyini belgilaydi[1][2].
Islom Xoʻja minorasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Islom Xoʻja minorasi – 1910-yilda Isfandiyorxon vaziri Islomxoʻja tomonidan qurilgan. Meʼmor – Xudaybergan Xoʻja[3] Y. Gʻulomovning yozishicha, bu Xivaning eng goʻzal minorasidir[4].
Minoralar zanjiri kenglik yoʻnalishida[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xivaning besh minorasi bir chiziqda (sharq-gʻarb, Quyosh yoʻnalishida) bir-biridan taxminan 200 m masofada joylashgan. Bular: Palvon qori minorasi, Said Niyoz Sholikarbay minorasi, Juma masjidi minorasi, Kalta Minor va Shayx Qalandar minorasi[2][5].
19-asr oxiri – 20-asr boshlariga oid Palvon qori minorasi Dishan-Qalʻada, tashqi darvozaga yaqinroqda, shu nomdagi madrasa yonida joylashgan[5]. Minora oʻzining gʻayrioddiy silindrsimon shakli tufayli qiziqarli.
Minora Said Niyoz Sholikarbay – 1842-yilda Olloqulixon qoshida Said Sholikarbay (Sayid Shelikerbiy) savdogar tomonidan masjid bilan birgalikda Palvon-Darvaza darvozasi yonida Dishan-Qal’ada qurilgan[5].
Juma masjidi minorasi – 17-asrda qulab tushgan oʻrta asr minorasidir. 1788 – 1790-yillarda Juma masjidi bilan birgalikda qayta qurilgan[6]. Ushbu minora hukmdor Avaz-Inoq (1790—1804) va ulugʻ Abdurrahmon Mixtariylarning fotihasi bilan qurilgan. Yodgorlik 20-asrning 70-80-yillari boshlarida meʼmor Sanochkin loyihasi boʻyicha qayta tiklangan.
Kalta minor – Muhammad Aminxon (1852-1853) madrasasida muhtasham inshoot (ehtimol, Oʻrta Osiyodagi eng baland minora sifatida qurilishi moʻljallangan) sifatida Muhammad Aminxon tomonidan 1855-yilda qurila boshlangan. Ichan-qal’aning gʻarbiy qismida joylashgan (Ota-darvoza darvozasidan kiraverishning oʻng tomonida) va oʻsha yili xon vafotigacha qad rostlagan[7].
Shayx-Qalandar-Bobo minorasi – 19-asr oxiri, Shakalandar bobo madrasasi va maqbara majmuasi tarkibiga kirgan.
Ichan-qal’aning boshqa minoralari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Murod-Toʻra minorasi – 18-asr oxirida Hasan Murod Qushbegi masjidi majmuasi ichida qurilgan yodgorlik hisoblanadi (xon qorovullari boshligʻi Hasan-Murod Qushbegi nomi bilan atalgan).
Chillya-Ovliya minorasi – Tosh Hovli saroyi yonidagi Uch-Ovliya maqbarasi binolari majmuasining bir qismidir[8].
Dishan Qal’aning boshqa minoralari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bikanjon-Bika minorasi – 1884-yilda Bikanjon-Bika maqbarasi yaqinida XVI asrda qurilgan.
Abdal bobo minorasi – 18-asrda Abdal bobo maqbarasi yaqinida masjidli majmua sifatida qurilgan.
Muhammad Maram minorasi (1903) – Muhammad Mahram madrasasi va masjidi bilan kompleksda qurilgan.
Turt Shaffaz minorasi (1855 yoki 1885) – Abdullaxon tomonidan sardoba, suzish havzasi, masjid va hokazolarni oʻz ichiga olgan jamoat binolari majmuasi tarkibida qurilgan[9]. Maʼlumki, majmua 1885-yilda Muhammad Rahimxon II davrida kengaytirilgan boʻlib[6], baʼzi manbalarda bu sana minora qurilgan sana sifatida koʻrsatilgan. Xivada boshqa minoralar Shaximardon minorasi Shohmavlon minorasi
Xiva minoralari meʼmorchiligining xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Minoralar ansamblining bir qatorda joylashganligidan tashqari, Xiva minoralarining boshqa xususiyatlari ham mavjud. Minora va madrasa, masjidning katta assimetrik chiqib turuvchi gumbazli zali joylashgan burchak joylashuvi oʻziga xosdir (Kalta minori, Islomxoʻja minorasi, Shayx-Qalandar-Bobo minorasi va boshqalar)[10]. Xiva minoralari minoraning konussimon magistralining tanasida fonus bilan ajralib turadi va bu shakl Juma masjidi minorasida, Said Niyoz Sholikarboy minorasida, Murod-Toʻra, Abdal bobo, Chilla-Ovliya, Muhammad Maryam minoralarida qayd etilgan[11].
Shuningdek qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xiva; Ichan qal’a Dishan-Qal’a Oʻzbekistondagi turizm
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ "Mojeyko I. V. „7 i 37 chudes“. Izd. 2‑e ispr. i dopoln.": Glavnaya redaksiya vostochnoy literaturi izdatelstva „Nauka“; Moskva; 1983
- ↑ 2,0 2,1 I. Azimov Xarakternie osobennosti tvorchestva zodchix xivi[sayt ishlamaydi] K 2500-letiyu Xivi, Obщestvennie nauki Uzbekistana, 1997, ISSN 0202-151X
- ↑ Gulyamov, str. 35.
- ↑ Gulyamov, str. 35.
- ↑ 5,0 5,1 Arapov A. V. Istoricheskie pamyatniki Uzbekistana: Tashkent, Samarkand, Buxara, Xiva, Shaxrisyabz. – Tashkent: SMI-ASIA, 2014. ISBN 978-9943-17-071-1
- ↑ 6,0 6,1 A. RAXMANOV. K ISTORIChYeSKOY TOPOGRAFII XIVI XVI—XX VYeKOV[sayt ishlamaydi] K 2500-letiyu Xivi, Obщestvennie nauki Uzbekistana, 1997, ISSN 0202-151X
- ↑ Gulyamov, str. 34.
- ↑ Mankovskaya L., Bulatova V. Pamyatniki zodchestva Xorezma. Tashkent, 1978
- ↑ Tort Shalbaz (Wayback Machine saytida 2016-03-08 sanasida arxivlangan) (angl.)
- ↑ M. A. YuSUPOVA MYeDRYeSYe XIVI I BUXARI: EVOLYuTsIYa, OBЩNOST I OSOBYeNNOSTI ARXITYeKTURNIX ShKOL[sayt ishlamaydi] K 2500-letiyu Xivi, Obщestvennie nauki Uzbekistana, 1997, ISSN 0202-151X
- ↑ Gulyamov, str. 35.