Turkiya-Yevropa Ittifoqi munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Yevropa Ittifoqi (YI) va Turkiya oʻrtasidagi munosabatlar 1959-yilda tashkil etilgan va institutsional asoslar 1963-yilgi Anqara bitimi bilan rasmiylashtirilgan. Turkiya rasmiy ravishda Yevropa Ittifoqi tarkibiga kirmasa ham, u Yevropa ittifoqining asosiy sheriklaridan biridir va ikkalasi ham Yevropa-Turkiya bojxona ittifoqining aʼzolari. Turkiya ikki Yevropa Ittifoqi aʼzosi boʻlgan davlatlar bilan chegaradosh: Bolgariya va Gretsiya.

Turkiya 1987-yildan beri Yevropa Ittifoqiga qoʻshilish uchun ariza beruvchi davlat boʻlib kelgan[1][2], lekin 2016-yildan beri qoʻshiluv muzokaralari toʻxtatilgan. Yevropa Ittifoqi Turkiyaga inson huquqlari buzilishi va huquq ustuvorligida kamchiliklar uchun tanqid qildi[3][4]. 2017-yilda Yevropa Ittifoqi rasmiylari Turkiyaning rejalashtirilgan siyosati Yevropa ittifoqi aʼzoligi uchun koʻpincha mezonlarni buzganlik fikrini bildirishdi[5]. 2018-yil 26-iyun kuni Yevropa Ittifoqi Umumiy ishlar kengashi „Türkiya Yevropa ittifoqidan uzoqroq ketayotganini taʼkidladi. Shuning uchun Turkiya Qoʻshilish muzokaralari samarasiz toʻxtadi va boshqa boblar ochilishi yoki yopilishi haqida koʻrib chiqilishi mumkin emas va Yevropa-Türkiya bojxona ittifoqini modernizatsiya qilish borasida boshqa ish koʻzda tutilgan emas“[6][7].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi jahon urushi oqibatida Usmonli imperiyasi vayron boʻlganidan soʻng Mustafa Kemal Ataturk boshchiligidagi turk inqilobchilari Turkiya mustaqillik urushida gʻolib chiqishdi va zamonaviy Turkiya Respublikasini tashkil etishdi. Ataturk, Turkiya prezidenti, mamlakatni „yevroplashtirish“ yoki gʻarblashtirish maqsadida sekularlashtirish va sanoatlashtirish kabi qator islohotlarni amalga oshirdi[8]. Ikkinchi jahon urushi paytida Turkiya 1945-yil fevral oyida ittifoqchilarga qoʻshilganidan soʻng betaraf qoldi. Mamlakat 1947-yilgi Marshall rejasiga qoʻshildi, 1950-yilda Yevropa Kengashi aʼzosi boʻldi[9] va 1952-yilda NATO aʼzosi[10]. Sovuq urush paytida Turkiya AQSh va Gʻarbiy Evropa bilan ittifoqdosh boʻldi. Turkiyalik ekspert Meltem Ahıska „Yevropa uzoq va gʻalati tarixda Turkiya milliy kimligi uchun istakning obyekti va umidsizlik manbai boʻlgan“ligini tushuntirib, Yevropaga nisbatan Turkiya pozitsiyasini tasvirlaydi[11].

Turkiya Respublikasi tashqi munosabatlar siyosati Mustafa Kemal Ataturk Gʻarbga ilhomlantirilgan islohotlariga asoslanib, Turkiya Gʻarb dunyosi bilan, ayniqsa, AQSh, Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti va Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlariga katta eʼtibor qaratdi. Sovuq urushdan keyingi davrda Turkiya oʻz mintaqaviy mavjudligini Balkan, Yaqin Sharq va Kavkaz va tarixiy maqsad boʻlgan Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlishni mustahkamlash uchun munosabatlarni diversifikatsiya qildi. AKP hukumati ostida Turkiyaning Oʻrta Sharqda taʼsiri oʻsdi[12][13]. Gʻarbda Turkiya haqidagi munozaralar Turkiya Gʻarbdan uzoqlashib, oʻrta sharqiy va islomga moʻljallangan yoʻnalishlarga borayotganini koʻrganlar va Ankaraning islom qoʻshnilari bilan yaxshilashgan aloqalarini muvozanat va diversifikatsiyaga yoʻnaltirilgan tabiiy avj olganlar oʻrtasida keskin boʻlinadi[14].

Munosabatlar tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya 1959-yilda Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati (YEIH) bilan yaqin hamkorlikka erishgan birinchi mamlakatlardan biri boʻldi. Ushbu hamkorlik Ankaradagi kelishuv deb nomlangan assotsiatsiya bitimi doirasida amalga oshirildi. Ushbu reja muhim elementlaridan biri — bojxona uyushmasi tuzilishi, shunda Turkiya YEIH mamlakatlari bilan tovar va qishloq xoʻjaligi mahsulotlari bilan cheklovsiz savdo qila olishi mumkin edi.

Turkiyaning Yevropa Ittifoqiga qoʻshilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kenglashtirish — bu Yevropa Ittifoqining eng kuchli siyosat vositalaridan biridir. Bu muhim ahamiyatga ega boʻlgan jarayon, bu esa ishtirok etuvchi mamlakatlarning oʻzgarishiga, butun Yevropa boʻylab tinchlik, barqarorlik, farovonlik, demokratiya, inson huquqlari va huquq ustuvorligini kengaytirishga yordam beradi. Yevropa Ittifoqi kengayish jarayoni 2005-yil 3-oktyabr kuni Xorvatiya (Yevropa Ittifoqi aʼzosi 2013-yildan buyon) va Turkiya bilan qoʻshilish muzokaralari ochilganda jasoratli qadam qoʻydi. Yillar davomida tayyorgarlik koʻrgach, ikki nomzod qoʻshilish jarayonining keyingi bosqichini rasmiy ravishda ochdi. Muzokaralar Yevropa Ittifoqi qonunini qabul qilish va amalga oshirish bilan bogʻliq, bu qonun acquis deb tanilgan. Bu qonun hujjatlarining soni taxminan 130 ming sahifa boʻlib, 35 bobga boʻlib oʻtadi va bu qonunlarga Yevropa Ittifoqi davlatlari amal qilishi kerak. Turkiya nomzod mamlakat sifatida oʻz milliy qonunchiligining katta qismini Yevropa Ittifoqi qonunchiligiga muvofiqlashtirishi kerak. Bu jamiyat uchun deyarli barcha sohalarga, atrof-muhitdan boshlab sud tizimiga, transportdan qishloq xoʻjaligiga va aholining barcha qatlamlariga taʼsir qiladigan fundamental oʻzgarishlar bilan bogʻliq. Biroq, nomzod mamlakat „ijtimoiy qonunchilikni muhokama qilmaydi“, chunki ushbu „qoidalar“ nomzod mamlakat tomonidan toʻliq qabul qilinishi kerak. Muzokaralar jihatidan esa, bu qonunni muvofiqlashtirish va amalga oshirish shartlari, yaʼni qoidalar qanday va qachon qoʻllaniladi. Shu sababli, qoʻshilish muzokaralari klassik maʼnoda muzokaralar deb hisoblanmaydi. Mamlakatga aylanish uchun, nomzod mamlakat oʻz institutlari, boshqaruv salohiyati va maʼmuriy va sud tizimlarini ham milliy, ham mintaqaviy miqyosda Yevropa Ittifoqi standartlariga moslashtirishi kerak. Bu ularga acquis qoʻshilish paytida samarali amalga oshirishga va, zarur boʻlganda, uni qoʻshilishdan oldin samarali amalga oshirish uchun imkon beradi. Buning uchun samarali va taraqqiyotsiz davlat xizmatiga asoslangan yaxshi faoliyat koʻrsatuvchi va barqaror davlat maʼmuriyati hamda mustaqil va samarali sud tizimi zarur.2016-yil 26-iyul kuni Yevropa Komissiyasi prezidenti Jean-Claude Juncker Turkiyaning YIga aʼzo boʻlish jarayoni Turkiyada oʻlim jazosi qaytarilganda yakunlanishini eʼlon qildi[15]. 24-noyabrda Yevropa parlamenti Turkiya bilan inson huquqlari va huquq ustuvorligi masalalari boʻyicha qoʻshilish muzokaralarini toʻxtatishga ovoz berdi[16], ammo bu qaror majburiy emas edi[17]. 13-dekabr kuni Yevropa kengashi (AQSh rahbarlari) „boshqarish sharoitida“ Turkiyaga aʼzolik muzokaralarida yangi sohalarni ochmaslikka qaror qildi, chunki Turkiya avtokrat hukmronlikka yoʻl qoʻyganligi uchun Yevropa Ittifoqiga qoʻshilishdagi yutuqlarni imkonsiz qiladi[18][19].

2016-yilda Yevropa Ittifoqi aʼzosi Avstriya Turkiyaning Yevropa ittifoqi aʼzoligiga qarshi chiqdi[20]. 2018-yil mart oyida oʻsha paytdagi Avstriya kansleri Sebastian Kurz Turkiyaning Yevropa Ittifoqiga Qoʻshilish muzokaralariga qarshilik koʻrsatib, uni aʼzolik muzokaralarini toʻxtatishga undagan[21].

2017-yilda Yevropa Ittifoqi rasmiylari Turkiyaning rejalashtirilgan siyosati Yevropa ittifoqi talablariga zid ekanligini bildirishdi[5]. 2017-yil 6-iyul kuni Yevropa parlamenti Yevropa Ittifoqi va Turkiya oʻrtasidagi toʻliq aʼzolik muzokaralarini toʻxtatish daʼvosiga bir ovozdan rozilik berdi.[22]. 2018-yil 26-iyun kuni Yevropa Ittifoqi Yevropa parlamenti kengashi „Turkiyaning Yevropa ittifoqidan uzoqroq ketayotganini taʼkidlaydi. Shuning uchun Turkiyaga Qoʻshilish muzokaralari toʻxtatib qoʻyildi va boshqa boblar ochilishi yoki yopilishi mumkin emas va Yevropa-Turkiya bojxona ittifoqini modernizatsiya qilish boʻyicha boshqa ish koʻzda tutilgan emas“ deb taʼkidladi. Kengash „huquq ustuvorligiga va fikr bildirish erkinligi oʻz ichiga olgan fundamental huquqlarga nisbatan davom etayotgan va chuqur tashvishlantiruvchi orqa tomonni tashvishlanayotganini“ taʼkidlagan[6][7][23][24]. Biroq, 2023-yil iyul oyida Erdoʻgʻan Shvetsiyaning NATOga aʼzolik uchun arizasi doirasida Turkiyaga aʼzosi boʻlish haqida gapirgan[25]. 2023-yil 18-iyul kuni Yevropa Ittifoqi Turkiya bilan toʻliq aʼzolik muzokaralarini qayta boshlashni hal qilmadi[26]. Dagens Nyheter maʼlumotlariga koʻra, 2023-yil sentyabr oyida 60% shvedlar Shvetsiya Turkiyaning Yevropa Ittifoqiga aʼzoligiTurkiyaning Yevropa Ittifoqiga aʼzoligi qoʻllab-quvvatlamaydi, 7% Shvetsiya Shvetsiyaning Turkiyaga aʼzolikka qarshilik koʻrsatmagan va aʼzosilik jarayonini koʻrsatadi, deb aytishdi[27].

Muhim sanalar

  • 1963: Turkiya va EI oʻrtasida uyushma bitimi imzolandi.
  • 1987: Turkiya toʻliq aʼzolikka ariza beradi.
  • 1993: Yevropa Ittifoqi va Turkiya bojxona ittifoqi muzokaralari boshlandi.
  • 1996: Turkiya va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi bojxona ittifoqi kuchga kirdi.
  • 1999: Helsinki sammitida Yevropa kengashi, Komissiyaning Turkiyaning ikkinchi muntazam hisobotida berilgan tavsifiga binoan, Turkiyaga Yevropa Ittifoqiga aʼzolikka nomzod davlat maqomi beradi.
  • 2001: Yevropa Kengashi Yevropa Ittifoqi-Turkiyaga qoʻshilish sherikligini qabul qildi. Turkiya hukumati qoʻshilish sherikligini aks ettiruvchi NPAA, Acquis qabul qilish milliy dasturi qabul qiladi. Kopenhagen sammitida Yevropa kengashi hozir „aʼzolanishdan oldingi vosita“ (IPA) deb nomlangan orqali Yevropa Ittifoqi moliyaviy qoʻllab-quvvatlanishini sezilarli darajada oshirishni qaror qildi.
  • 2004: Yevropa kengashi Turkiya bilan Qoʻshilish muzokaralari boshlashga qaror qildi.
  • 2005: Qoʻshilish muzokaralari ochildi.
  • 2016: Evrop parlament inson huquqlari va huquq ustuvorligi masalasi boʻyicha Turkiya bilan qoʻshilish muzokaralarini toʻxtatishga ovoz berdi.
  • 2017: Yevropa Ittifoqi parlamenti Yevropa ittifoqi va Turkiya oʻrtasidagi toʻliq aʼzolik muzokaralarini toʻxtatish taklifini bir ovozdan qabul qildi.
  • 2018: Yevropa Ittifoqi Umumiy ishlar kengashi „Türkiya Yevropa ittifoqidan uzoqlashmoqda. Shuning uchun Turkiya qoʻshilish muzokaralari samarali toʻxtatildi va boshqa boblar ochilishi yoki yopilishi haqida koʻrib chiqilmaydi va Yevropa-Türkiya bojxona ittifoqini modernizatsiya qilish borasida boshqa ishlar koʻzda tutilgan emas“ deb taʼkidlaydi[28].
  • 2019: Yevropa parlamenti Yevropa Ittifoqi va Turkiya oʻrtasidagi toʻliq aʼzolik muzokaralarini toʻxtatish taklifini bir ovozdan qabul qildi.

Institutional hamkorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya bilan Yevropa Ittifoqi bilan tuzgan assotsiatsiya bitimi qoʻshilish jarayonini amalga oshirish uchun asos boʻlib xizmat qiladi. Aʼzolikka tayyorgarlik jarayonida siyosiy muloqot va hamkorlikni taʼminlash uchun bir nechta institutlar tashkil etildi.

Uyushma kengashi

Kengashda Turkiya hukumati, Yevropa Kengashi va Yevropa Komissiyasi vakillari ishtirok etadi. Bu Turkiya va Yevropa Ittifoqi munosabatlarini shakllantirish va yoʻnaltirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Uning maqsadi — assotsiatsiya bitimini siyosiy, iqtisodiy va tijorat masalalarida amalga oshirishdir. Assotsiatsiya kengashi vazirlar darajasida yiliga ikki marta yigʻiladi. Kengash qarorlarini bir ovozdan qabul qiladi. Turkiya va Yevropa Ittifoqi tomonlari har biri bir ovozga ega.

Uyushma qoʻmitasi

Uyushma qoʻmitasi Uyushma kengashi kun tartibini tayyorlash va Uyushma bilan bogʻliq texnik masalalarni koʻrib chiqish uchun Yevropa Ittifoqi va Turkiya ekspertlarini yigʻadi. Muzokaralar boʻlimlari quyidagicha tashkil etilgan sakkiz kichik qoʻmitalarda muhokama qilinadi:

  1. Qishloq va suv xoʻjaligi qoʻmitasi
  2. Ichki bozor va raqobat qoʻmitasi
  3. Savdo, sanoat va EKXO mahsulotlari qoʻmitasi
  4. Iqtisodiy va monetar masalalar qoʻmitasi
  5. Innovatsion qoʻmita
  6. Transport, atrof-muhit va energetika qoʻmitasi
  7. Hududiy rivojlanish, ish bilan taʼminlash va ijtimoiy siyosat qoʻmitasi
  8. Bojxona, soliq, giyohvandlik va pul oʻchirish boʻyicha qoʻmita

Qoʻshma Parlament komissiyasi

Turkiya-YI uyushmasining nazorat organi — Qoʻshma Parlament komissiyasi. Uning vazifasi — assotsiatsiya kengashi tomonidan unga taqdim etilgan yillik faoliyat hisobotlarini tahlil qilish va YI-Turkiya assotsiatsiyasi bilan bogʻliq masalalar boʻyicha tavsiyalar berish.

U 18 nafar Turkiya buyuk milliy assambleyasi va Yevropa parlamentidan tanlangan aʼzolardan iborat boʻlib, yiliga ikki marta uchraydi.

Bojxona ittifoqi qoʻshma qoʻmitasi

Bojxona ittifoqi qoʻshma qoʻmitasining asosiy vazifasi — Turkiya va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi bojxona ittifoqi faoliyati bilan bevosita bogʻliq sohalarda nazarda tutilgan qonunchilik uygʻunligini taʼminlash uchun maslahat tartibini tuzishdir. CUJC assotsiatsiya kengashiga tavsiyalar beradi. Bu uchrashuvlar oyiga bir marta muntazam oʻtkaziladi.

Qoʻshma maslahat qoʻmitasi

Qoʻshma maslahat qoʻmitasi (QKK) Anqara bitimi 25-moddasiga muvofiq 1995-yil 16-noyabrda tashkil etilgan. Mazkur qoʻmita Evropa Ittifoqi va Turkiya iqtisodiy va ijtimoiy manfaat guruhlari oʻrtasidagi muloqotni va hamkorlikni rivojlantirish va Turkiyadagi ushbu muloqotni oʻtkazish sheriklarining institutsiyalashuviga koʻmaklashish maqsadida tashkil etilgan. Qoʻshma maslahat qoʻmitasining tarkibi aralash, hamkorlik va ikki qavatli boʻlib, u Yevropa Ittifoqi va Turkiyaga tegishli. U jami 36 nafar aʼzosiga ega, u 18 nafar Turkiya va 18 nafar Yevropa Ittifoqi vakillaridan iborat va u ikki nafar saylangan raislardan iborat, biri Turkiya tomondan, ikkinchisi esa Yevropa ittifoqidan.

Turkiya maʼmuriyatida Yevropa Ittifoqi bilan bogʻliq maʼmuriy organlar

Turkiyaga Yevropa Ittifoqi ishlari boʻyicha Bosh kotibiyat 2000-yil iyulda tashkil etilgan boʻlib, uning Yevropa ittifoqiga aʼzo boʻlishga tayyorgarlik koʻrishida ichki muvofiqlik va uygʻunlikni taʼminlash maqsadida tashkil etilgan.

Tashqi savdo boʻyicha Yevropa Ittifoqi Bosh idorasi boʻyicha boʻlakshislik kotibiyati bojxona ittifoqi doirasida amalga oshiriladigan ishlar yoʻnalishi, kuzatuvi va yakunlanishi hamda integratsiya maqsadlarini taʼminlash uchun tashkil etilgan.

Taqqoslash[tahrir | manbasini tahrirlash]

 European Union  Turkey
Aholisi 447,206,135[29] 84,680,273
Hudud 4,324,782 km2 (1,669,808 mi²)[30] 783 356 km2 (302 455 kvadrat mil)  
Aholining zichligi 115/km2 (300/sq mi) 110/km2 (284,9/sq mi)
Kapital Brüksel (de facto) Anqara
Hukumat Evropa shartnomalariga asoslangan milliy parlament demokratiya[31] Birlik prezidentlik

konstitutsiyaviy respublika

Birinchi rahbar Oliy maʼmuriyat raisi Jean Monnet Prezident Mustafa Kemal Ataturk
Hozirgi rahbar Kengash raisi Charlz Michel raisi Ursula von der Leyen
 Prezident Retsep Tayyib ErdoʻgʻonViceprezident Cevdet Yilmaz
Rasmiy tillar 24 ta rasmiy til, ulardan 3 tasi „protsessual“ deb hisoblanadi (ingliz, fransuz va nemis) [32] Turkiya
Asosiy dinlar 72% xristianlik (48% Rim katolikligi, 12% Protestantlik, 8% Sharqiy pravoslavlik, 4% Boshqa xristianlik), 23% dinsiz, 3% Boshqa, 2% Islom

 92% Islom, 6% dinsiz, 2% Boshqalar, 0.2% xristianlik


Xristian olamida
Etnik guruhlar Nemislar (taxminan 80 million), fransuzlar (taxmilan 67 million), italyanlar (taxamilan 60 million), ispanlar (taxmailan 47 million), polshalar (taxmasilan 46 million), ruminlar (taxmtilan 16 million), olandliklar (taxmidan 13 million), yunonlar (taxminilan 11 million), portugalliklar (taxminan 11 million) va boshqa


 70-75% turk, 19% kurds, 6-11% boshqa yoki maʼlum qilinmagan
YIM (nominal) 16.477 trillion dollar, har bir kishiga 31.801 dollar 942 milliard dollar, 10 863 dollar boshiga

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manba[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Fifty Years On, Turkey Still Pines to Become European“. TIME. 8 September 2009. September 11, 2009da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8 September 2009.
  2. ↑ „Turkey's bid to join the EU is a bad joke; but don't kill it“. The Economist. 2017-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-avgust.
  3. ↑ „Turkey's EU dream is over, for now, top EU official says“. Hürriyet Daily News (2017-yil 2-may). 2017-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-may.
  4. ↑ „Erdogan warns Europeans 'will not walk safely' if attitude persists, as row carries on“. Reuters (2017-yil 22-mart). 2020-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-iyul.
  5. ↑ 5,0 5,1 „New clashes likely between Turkey, Europe“. Al-Monitor (2017-yil 23-iyun). 2019-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 24-iyun. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Al-Monitor" defined multiple times with different content
  6. ↑ 6,0 6,1 „EU Council issues strong message about Turkey's obligations“. Cyprus Mail (2018-yil 26-iyun). 2020-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-iyun. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "end1" defined multiple times with different content
  7. ↑ 7,0 7,1 „EU will Zollunion mit der Türkei nicht ausbauen“ (de). Die Zeit (2018-yil 27-iyun). 2018-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-iyun. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "end2" defined multiple times with different content
  8. ↑ „Turkey and EU“. Embassy of the Republic of Turkey (Washington, DC). 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 4-iyul.
  9. ↑ „Turkey and the Council of Europe“. Council of Europe (2006-yil 27-oktyabr). 2006-yil 7-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 30-oktyabr.
  10. ↑ „Greece and Turkey accede to the North Atlantic Treaty Organization“. NATO Media Library. NATO (1952-yil 18-fevral). 2006-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 30-oktyabr.
  11. ↑ Ahıska, Meltem (2003) „Occidentalism: The Historical Fantasy of the Modern“ South Atlantic Quarterly 102/2-3, Spring-Summer 2003 (Special Issue on Turkey: „Relocating the Fault Lines. Turkey Beyond the East-West Divide“), pp. 351-379.
  12. ↑ Taspinar. „Turkey's Middle East Policies: Between Neo-Ottomanism and Kemalism“. Carnegie Endowment for International Peace (2008-yil sentyabr). 2011-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 5-iyun.
  13. ↑ Murinson, Alexander. Turkey's Entente with Israel and Azerbaijan: State Identity and Security in the Middle East and Caucasus (Routledge Studies in Middle Eastern Politics). Routledge, 2009 — 119 bet. ISBN 978-0-415-77892-3. 
  14. ↑ Kubilay Yado Arin: The AKP’s Foreign Policy, Turkey’s Reorientation from the West to the East? Wissenschaftlicher Verlag Berlin, Berlin 2013. ISBN 9 783865 737199.
  15. ↑ „AB'den Türkiye'ye: İdam cezası geri gelirse...“ (tr). Hürriyet (2016-yil 26-iyul).
  16. ↑ „Freeze EU accession talks with Turkey until it halts repression, urge MEPs“. European Parliament. 2017-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-mart.
  17. ↑ „EU parliament votes overwhelmingly in favour of scrapping Turkey accession talks“. The Telegraph. 2019-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 8-dekabr.
  18. ↑ „EU says won't expand Turkey membership talks“. Yahoo (2016-yil 13-dekabr). 2019-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-mart.
  19. ↑ Marc Pierini. „Turkey's Impending Estrangement From the West“. Carnegie Europe (2016-yil 12-dekabr). 2020-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-mart.
  20. ↑ „Turkey scolds Austria in EU membership dispute“. bbc.com (2016-yil 4-avgust). 2022-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-noyabr.
  21. ↑ „Austrian Chancellor Kurz urges to stop Turkey's EU accession talks“. armenpress.am (2018-yil 26-mart). 2018-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-noyabr.
  22. ↑ „AP: Türkiye ile müzakereler askıya alınsın“ (tr). DW Türkçe (2017-yil 6-iyul).
  23. ↑ „ENLARGEMENT AND STABILISATION AND ASSOCIATION PROCESS Council conclusions“. Council of the European Union (2018-yil 26-iyun). 2018-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-iyun.
  24. ↑ „European Parliament calls for suspension of Turkey EU accession talks“. Euronews (2019-yil 13-mart).
  25. ↑ Huseyin Hayatsever. „Erdogan links Sweden's NATO membership to Turkey's EU accession“. Reuters (2023-yil 10-iyul). Qaraldi: 2023-yil 10-iyul.
  26. ↑ „AP raporu: Türkiye'nin AB üyelik süreci mevcut koşullarda devam edemez“ (tr). Gazete Duvar (2023-yil 18-iyul).
  27. ↑ „DN/Ipsos: Väljarna vill inte ha Turkiet i EU“ (sv). Dagens Nyheter (2023-yil 4-sentyabr).
  28. ↑ „Council Conclusions on Enlargement and Stabilisation and Association Process“. consilium.europa.eu (2018). 2018-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 31-oktyabr.
  29. ↑ „Population on 1 January“. Eurostat. European Commission. 2019-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 9-mart.
  30. ↑ „Field Listing – Area“. The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2018-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 9-mart.
  31. ↑ „Archived copy“. 2015-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-yanvar.
  32. ↑ „European Commission - PRESS RELEASES - Press release - Frequently asked questions on languages in Europe“. europa.eu. 2020-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 24-iyun.

Andoza:Foreign relations of the European UnionAndoza:Foreign relations of Turkey

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkiya-Yevropa_Ittifoqi_munosabatlari&oldid=4220911" dan olindi