Salihiyya madrasa
Solihiya madrasasi (yoki Madrasa as-Solihiyya), shuningdek, as-Solih Najmiddin Ayyub madrasasi va maqbarasi deb ham ataladi (arabcha: مدرسة وقبة الصالح نجم الدين أيوب) – Misrning Qohira shahridagi tarixiy madrasa va maqbara majmuasi. Majmuaga 1242-yilda Ayyub sulton As-Solih Ayyub tomonidan asos solingan va uning maqbarasi 1249-yilda vafot etgandan soʻng Shajarr ad-Durr tomonidan majmuaga qoʻshilgan. U milodiy XIII—XIV asrlarda Ayyubiylar va Mamluklar davridagi eng koʻzga koʻringan islom taʼlim markazlaridan biri boʻlgan. Uning qoldiqlari Qohiraning tarixiy tumanidagi al-Muizz koʻchasida Sulton Qalavun majmuasi qarshisida joylashgan[1].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
XIII asrda Salohuddin asos solgan Ayyubiylar sulolasi Misr va unga qoʻshni mamlakatlarda hukmronlik qilgan. 1242-yilda oʻsha paytdagi sulton as-Solih Ayyub Solihiya madrasasini (oʻz nomi bilan atalgan) qurdirgan. U Qohiradagi birinchi madrasa („diniy kollej“) boʻlib, sunniy islomning barcha toʻrt mazhabini („huquq maktablari“) oʻqitgan. Majmuaning shimoliy qanoti shofeʼiy va molikiy, janubiy qanoti esa hanafiy va hanbaliy mazhabiga bagʻishlangan[1].
1249-yilda Solih Ayyubning bevasi Shajar ad-Durr uning madrasasi yonida as-Solih uchun maqbara qurdirgan. Bu homiyni oʻzi asos solgan diniy muassasaga dafn etish boʻyicha oʻrta asrlardagi islom anʼanasini oʻrnatilgan[2]. Solihiya madrasasi sunniy faqih (qozi yoki fiqh boʻyicha mutaxassislar) tayyorlagan va tez orada „ulamolar qalʼasi“ nomi bilan mashhur boʻlgan[3]. Al-Maqriziy xaritasi kabi tarixiy maʼlumotlar Qohirada 24 ta madrasa boʻlganligini koʻrsatadi. Ammo bu madrasalarning as-Solih madrasasi va Madrasa al-Komildan tashqari deyarli barchasi saqlanib qolingan. Hatto Solih madrasasining katta qismi buzib tashlangan, gʻarbiy ayvonning bir qismigina saqlanib qolgan[4]. U 16-asrning boshlarida Usmonlilar imperiyasi tomonidan Misrni zabt etilish voqeasidan soʻng, huvillab qolgan[3].
Arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Musulmon yilnomachisi al-Maqriziyning yozishicha, as-Solih Ayyub Solihiya madrasasini tashkil etgan ikkita qurilish majmuasini qurish uchun shoh saroyining sharqiy devorini buzib tashlagan. Ikki parallel qanot umumiy oʻtish yoʻli bilan boʻlingan. Qanotlarning har biri ochiq ichki hovlilarda joylashgan ikki qavatdan iborat boʻlgan. Har bir qanotning gʻarbiy qismi talabalar turar joyi joylashgan, sharqiy qismi esa ayvon vazifasini bajargan, ochiq gumbazli zallarda darslar oʻtkazilgan. Arxitektura rejasi Islomiy Fors dunyosida paydo boʻlgan, ayvonlarning oʻzi esa islomdan oldingi Fors madaniyatidan olingan. Solihiya madrasasi Misrga ayvon saroyini joriy qilgan birinchi madrasa boʻlmasa-da, bu mamlakatda oʻz turida saqlanib qolgan eng qadimgi inshootdir. Uning rejasi Qohiraning keyingi meʼmorchilik ishlarida muhim rol oʻynagan[1].
Bugungi kunda janubiy qanotning jabhasidan tashqari hech qanday qoldiqlar saqlanmagan. Shimoliy qanotning bir nechta qismlari, yaʼni ayvan hali ham turibdi. Bu ayvon molikiylar mazhabiga bagʻishlangan. Buzilmagan kattaroq qibla ayvon uchta mehrobli boʻlib, shofeʼiy mazhabiga bagʻishlangan. Allaqachon qurilgan magistrallarni birlamchi inshootlarni Makka bilan moslashtirishning anʼanaviy ehtiyoji bilan uygʻunlashtirish masalasi tufayli qurilish rejasi assimetrik boʻlgan[5]. Hozirda binoning tashqi tomoni doʻkonlar bilan qoplangan, koʻchadan faqat minora va markaziy fasad qismlari koʻrinib turadi[6].
Solihiya madrasasi Ayyubiylarning juma masjidlariga faqat oʻsha masjidda musulmonlarni namozga chaqirish uchun minora qoʻshish anʼanasini buzgan[7]. Madrasaning minorasi bevosita madrasaning kirish eshigi yuqori qismida joylashgan. Strukturaning tepasida balkonga boʻlingan, toʻgʻridan-toʻgʻri dubulgʻali gumbazlar bilan oʻralgan ikkita oʻq bor va ular mabxara („tuatqi tutatqichi“) deb nomlangan[1]. Pastki oʻq toʻrtburchak shaklda boʻlib, uning har bir tomonida uchta boʻyli, chuqurchaga oʻralgan, qovurgʻa qalpoqli panellar oʻrnatilgan. Uning ustki shaftasi sakkizburchak shaklga ega, shuningdek, qirrali panelli koʻrinishga ega. Biroq, uning pastki sheridan farqli oʻlaroq, u lobli derazalar bilan toʻldirilgan ochiqroq strukturaga egadir. Minora gumbazlarining poydevori ikki tasma muqarnas bilan bezatilgan[1].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
 |
Vikiomborda Salihiyya madrasa haqida turkum mavjud |
- Daly, M. W.; Petry, Carl F. (1998), The Cambridge History of Egypt: Islamic Egypt, 640–1517, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-47137-4
- Yeomans, Richard (2006), The art and architecture of Islamic Cairo, Garnet & Ithaca Press, ISBN 978-1-85964-154-5