Pleoxroizm
Pleoxroizm (yunoncha pyleōn, pléōn, "ko'proq" va chrῶma, khrôma, "rang" dan) optik hodisa bo'lib, modda turli burchaklarda, ayniqsa qutblangan yorug'lik bilan kuzatilganda turli xil ranglarda ko'rinishi. [1]
Fon[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anizotrop kristallar yorug'lik yo'nalishiga qarab o'zgaruvchan optik xususiyatlarga ega bo'ladi. Elektr maydonining yo'nalishi yorug'likning qutblanishini aniqlaydi va bu burchak o'zgarishi bilan kristallar turli ranglarda ko'rinish beradi. Ushbu turdagi kristallar bir yoki ikkita optik o'qga ega. Agar yorug'likning yutilishi kristalning optik o'qiga nisbatan burchakka qarab o'zgarsa pleoxroizm paydo bo'ladi. [2]
Anizotrop kristallar yorug'likni ikkilantirib sindirish xususiyatiga ega, natijada turli xil qutblanishdagi yorug'lik kristallda har xil miqdorda sinadi va shuning uchun kristall orqali turli yo'llar bilan o'tadi. Bo'lingan yorug'lik nurining tarkibiy qismlari mineral ichida turli yo'llarni bosib o'tadi va turli tezlikda harakatlanadi. Yorug'lik yo'llar va qutblanishlar kombinatsiyasi sifatida tarqalgani sababli mineral qaysidir burchak ostida kuzatilganda, ularning har birida turli rangdagi yorug'lik yutiladi. Boshqa burchakda kristall orqali o'tadigan yorug'lik har biri o'z rangiga ega bo'lgan yorug'lik yo'llari va qutblanishlarning boshqa kombinatsiyasidan iborat bo'ladi. Shuning uchun mineraldan o'tadigan yorug'lik turli burchaklardan ko'rilganda turli xil ranglarga ega bo'ladi, bu mineralni turli xil ranglarda ko'rsatadi.
Tetragonal, trigonal va olti burchakli minerallar faqat ikkita rangni ko'rsatishi mumkin va ular dixroik deb ataladi. Ortorombik, monoklinik va triklinik kristallar uchta rangda ko'rinishi mumkin va trixroikdir. Misol uchun, ikkita optik o'qga ega bo'lgan gipersten uch o'lchovli fazoda uch xil yo'nalishda yo'naltirilganda qizil, sariq yoki ko'k ko'rinishga ega bo'lishi mumkin. [3] Izometrik minerallar pleoxroizmni namoyon qila olmaydi. [1] [4] Turmalin kuchli pleoxroizmni namoyon etishi bilan ajralib turadi. Qimmatbaho toshlar ba'zan ularning rangiga va jozibadorligiga qarab pleoxroizmni ko'rsatish yoki uni yashirish maqsadida kesiladi va o'rnatiladi.
Pleoxroik ranglar yorug'lik bosh optik o'qqa parallel ravishda qutblanganda maksimal darajada bo'ladi. O'qlar yo'nalish bo'yicha X, Y va Z, sindirish ko'rsatkichining qiymati bo'yicha alfa, beta va gamma bilan belgilanadi. Ushbu o'qlar konoskopik inerferension manzaradagi kristalning ko'rinishidan aniqlanishi mumkin. Ikkita optik o'q mavjud bo'lganda, o'qlarning o'tkir bisektrisasi musbat minerallar uchun Z ni va manfiy minerallar uchun X ni, o'tmas bisektrisa esa muqobil o'qni (X yoki Z) beradi. Ularga perpendikulyar o'q - Y o'qidir. Rang har bir yo'nalishga parallel qutblanish bilan o'lchanadi. Yutish formulasi har bir o'qqa parallel bo'lgan yutilish miqdorini X < Y < Z ko'rinishida qayd etadi(chap tomonda eng kam yutilish va o'ngda eng ko'p yutilish). [5]
Minerologiya va gemologiyada[tahrir | manbasini tahrirlash]
Pleoxroizm mineralogiya va gemologiyada mineral va qimmatbaho toshlarni aniqlash uchun juda foydali vositadir, chunki turli burchaklardan ko'rinadigan ranglar soni qimmatbaho tosh yoki mineralning mumkin bo'lgan kristall tuzilishini aniqlash va tasniflash imkonini beradi. Boshqa tarafdan juda o'xshash minerallar ko'pincha juda farqli pleoxroik rang tuzilishiga ega. Bunday hollarda mineralning yupqa qismidan foydalaniladi va petrografik mikroskop yordamida qutblangan yorug'lik ostida tekshiriladi. Minerallarni aniqlash uchun ushbu xususiyatdan foydalanadigan yana bir qurilma dixroskopdir . [6]
Pleoxroik minerallar ro'yxati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Binafsha[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ametist (juda past): binafsha rangning turli xil soyalari
- Andalusit (kuchli): yashil-jigarrang / to'q qizil / binafsha rang
- Beril (o'rta): binafsha / rangsiz
- Korund (baland): binafsha / to'q sariq
- Gipersten (kuchli): binafsha / to'q sariq
- Spodumene ( Kunzite ) (kuchli): binafsha / tiniq / pushti
- Turmalin (kuchli): och binafsha / binafsha rang
- Putnisit : och binafsha / mavimsi kulrang
Moviy[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Akuamarin (o'rta): tiniq / ochiq ko'k yoki ochiq ko'k / to'q ko'k
- Aleksandrit (kuchli): to'q qizil-binafsha / to'q sariq / yashil
- Apatit (kuchli): ko'k-sariq / ko'k-rangsiz
- Benitoit (kuchli): rangsiz / quyuq ko'k
- Kordierit (aka iolit ) (ortorombik; juda kuchli): och sariq / binafsha / och ko'k
- Korund (kuchli): quyuq binafsha-ko'k / och ko'k-yashil
- Tanzanit Zoisitga qarang
- Topaz (juda past): rangsiz / och ko'k / pushti
- Turmalin (kuchli): quyuq ko'k / ochiq ko'k
- Zoisit (kuchli): ko'k / qizil-binafsha / sariq-yashil
- Zirkon (kuchli): ko'k / shaffof / kulrang
Yashil[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Aleksandrit (kuchli): to'q qizil / to'q sariq / yashil
- Andalusit (kuchli): jigarrang-yashil / to'q qizil
- Korund (kuchli): yashil / sariq-yashil
- Zumrad (kuchli): yashil / ko'k-yashil
- Peridot (past): sariq-yashil / yashil / rangsiz
- Titanit (o'rta): jigarrang-yashil / ko'k-yashil
- Turmalin (kuchli): ko'k-yashil / jigarrang-yashil / sariq-yashil
- Zirkon (past): yashil jigarrang / yashil
- Kornerupin (kuchli): yashil / och sarg'ish-jigarrang / qizil-jigarrang
- Hiddenit (kuchli): ko'k-yashil / zumrad-yashil / sariq-yashil
Sariq[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Sitrin (juda zaif): och sariq rangning turli xil soyalari
- Xrizoberil (juda zaif): qizil-sariq / sariq-yashil / yashil
- Korund (zaif): sariq / och sariq
- Danburit (zaif): juda och sariq / och sariq
- Kasolit (zaif): och sariq / kulrang
- Ortoklaz (zaif): och sariq rangning turli xil soyalari
- Fenasit (o'rta): rangsiz / sariq-to'q sariq
- Spodumen (o'rta): och sariq rangning turli xil soyalari
- Topaz (o'rta): sarg'ish / sariq / sariq-to'q sariq
- Turmalin (o'rta): och sariq / quyuq sariq
- Zirkon (zaif): sarg'ish / sariq
- Hornblend (kuchli): och yashil / quyuq yashil / sariq / jigarrang
- Segnitit (zaif): och sariqdan o'rtacha sariqgacha
Jigarrang va to'q sariq[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Korund (kuchli): sariq-jigarrang / to'q sariq
- Topaz (o'rta): jigarrang-sariq / zerikarli jigarrang-sariq
- Turmalin (juda past): to'q jigarrang / ochiq jigarrang
- Zirkon (juda zaif): jigarrang-qizil / jigarrang-sariq
- Biotit (o'rta): jigarrang
Qizil va pushti[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Aleksandrit (kuchli): to'q qizil / to'q sariq / yashil
- Andalusit (kuchli): to'q qizil / jigarrang-qizil
- Korund (kuchli): binafsha-qizil / to'q sariq-qizil
- Morganit (o'rta): och qizil / qizil-binafsha
- Turmalin (kuchli): quyuq qizil / och qizil
- Zirkon (o'rta): binafsha / qizil-jigarrang
Shuningdek qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Yorug'likning ikkilanib sinishi
- O'rta asrlar quyosh toshi
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 „Pleochroism in minerals“. Webmineral.
Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "Webmineral" defined multiple times with different content - ↑ Bloss, F. Donald. An Introduction to the Methods of Optical Crystallography. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1961 — 147–149 bet.
- ↑ Bloss, F. Donald. An Introduction to the Methods of Optical Crystallography. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1961 — 212–213 bet.
- ↑ „The Pleochroic Minerals“. galleries.com.
- ↑ Rogers, Austin F.. Optical Mineralogy, 2, McGraw Hill Book Company, 1942 — 113–114 bet.
- ↑ What is gemstone pleochroism? International Gem Society, retrieved 28-Feb-2015