Kontent qismiga oʻtish

Peking universiteti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Peking universiteti
北京大学
Turi Mahalliy universitet
Asos solingan sanasi 1898 (125 yil avval) (1898)
Prezidenti Gong Qihuang
Fakultetlar 11,337
Talabalari 44,730 (2020)
Bakalavriat 16,060 (2020)
Magistratura 28,670 (2020)
Veb-sayti pku.edu.cn

Pekin universiteti (PKU "Pekin universiteti", Xalq tilida Beida (kánči)) Pekindagi (Xitoy) davlat tadqiqot universitetidir. Universitet taʼlim vazirligi tomonidan moliyalashtiriladi.

Pekin universiteti 1898-yilda Guangxu imperatori tomonidan qirollik nizomini olganida Pekin Imperator universiteti sifatida tashkil etilgan. Koʻp yillar davomida Xitoy va dunyodagi eng yaxshi akademik muassasalardan biri sifatida tan olingan[1]. 2021-yil holatiga koʻra Pekin universiteti Times Higher Education tomonidan global miqyosda 16-oʻrinni va Osiyo-Tinch okeani va rivojlanayotgan mamlakatlarda 1-oʻrinni egallagan[2][3][4]. 2022-yil holatiga koʻra QS World University Rankings tomonidan jahon miqyosida 12-oʻrin va Xitoyda 1-oʻrinni egallagan[5].

Qing sulolasining qulashi va Sinxay inqilobidan keyin qirollik instituti maqomi bekor qilindi. 1920-yillarning boshidan universitet Xitoyda rivojlanayotgan, progressiv va respublika harakatlarining markaziga aylandi. Pekin universitetida Xitoyning koʻplab taniqli arboblari jumladan, Mao Tszedun, Lu Xun, Gu Xonmin, Xu Shix, Mao Dun, Li Dazhao, Chen Duxiu va hozirgi Bosh vazir Li Ketsyanni ushbu muassasada taʼlim olishgan[6].

Pekin imperator universitetining lavhasi.

Tashkil etilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoy-Yaponiya urushida Xitoy magʻlubiyatga uchragach, ziyolilar jumladan Kan Yuvey, Liang Qichao va Yan Fu mamlakat taʼlim tizimini isloh qilishga chaqirildi. 1896-yil iyun oyida vazir Li Duanfen poytaxtda universitet ochishni taklif qildi. 1898-yil 11-iyunda Guangxu imperatori Yuz kunlik islohotning bir qismi sifatida Pekin Imperator Universitetini tashkil etishga ruxsat berdi[7][8]. Imperator universiteti 1898-yil 3-iyulda imperator Liang tomonidan yozilgan qirollik nizomini tasdiqlaganida rasman tashkil etilgan. Pekin imperator universiteti mamlakatdagi eng ilgʻor oliy taʼlim institutidan tashqari oliy taʼlim organi sifatida ham xizmat qilgan[7]. Universitetga William Aleksandr Parsons Martin birinchi prezident etib tayinlangan.[8] 21-sentabrda konservativ imperator Dowager Cixi hokimiyatni qoʻlga kiritgach, islohotlarning aksariyati bekor qilindi. Universitetga 31-dekabrda rejalashtirilgan 500 oʻrniga 160 talaba qabul qilindi[7].

Guangxu imperatorining portreti

1900-yilda universitet bokschilar qoʻzgʻoloni tufayli falaj boʻldi, keyinroq „Sakkiz kuchli ittifoqchi kuchlar“ (kāngāngān) Pekinga kirdi va universitet faoliyati doimiy ravishda toʻxtatildi. 1902-yilda „Jingshi Tongwenguan“, 1862-yilda Qing saroyi tomonidan chet tillarni oʻrganish uchun tashkil etilgan maktab Pekin Imperator Universiteti tarkibiga kiritildi. 1904-yilda universitet 47 nafar talabani chet elga oʻqishga yubordi, bu Xitoy oliy oʻquv yurti uchun birinchi marta xorijiy mamlakatlarga talabalar joʻnatishini koʻrsatdi.

Sinxay inqilobidan soʻng, Pekin Imperator universiteti 1912- yilda „Pekin hukumat universiteti“nomiga oʻzgartirildi va 1919-yilda „Pekin Milliy universiteti“[8] oʻzgartirildi.

1920-yilda Pekin universiteti qiz talabalarni qabul qilgan birinchi Xitoy universiteti boʻldi.

Ikkinchi jahon urushi (1927-1949)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1937-yilda Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi boshlanganidan soʻng va Xitoyning sharqiy qismida Yaponiya hududiy nazorati kengayganidan soʻng, Pekin universiteti janubi-gʻarbiy Changsha shahriga koʻchirildi va yaqin atrofdagi Tsinghua universiteti va Nankay universitetlari bilan birga Changsha Vaqtinchalik Universitetini tashkil etdi. 1938-yilda uchta maktab yana janubi-gʻarbiy tomonda Kunmingga koʻchib oʻtdi va Milliy janubi-gʻarbiy assotsiatsiya universitetini tashkil etdi.

1946-yilda Yaponiya Ikkinchi Jahon urushida taslim boʻlganidan keyin Pekin universiteti yana Pekinga koʻchib oʻtdi. Oʻsha paytda universitet tarkibida oltita maktab (sanʼat, fan, huquq, tibbiyot, muhandislik va qishloq xoʻjaligi) va gumanitar fanlar boʻyicha tadqiqot instituti mavjud edi. Talabalar soni 3000 nafarga edi.

Xitoy Xalq Respublikasi (1949-yildan hozirgi kungacha)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1952-yilda Mao Tszedun hukumati mamlakat oliy oʻquv yurtlarini sovet modelidan keyin maʼlum bir taʼlim yoʻnalishi boʻyicha ixtisoslashishga moyil boʻlgan alohida muassasalar bilan qayta birlashtirdi. Natijada Tsinghua universiteti va sobiq Yenching universitetining ayrim sanʼat va fan fakultetlari Pekin universitetiga birlashtirildi. Shu bilan birga universitet huquq, tibbiyot, muhandislik va qishloq xoʻjaligi maktablarini yoʻqotdi. Bu maktab va fakultetlar boshqa universitetlarga birlashtirildi yoki yangi kollejlar tashkil etildi. Qayta guruhlash paytida Yenching universiteti yopildi. Pekin universiteti Pekin markazidan sobiq Yenching kampusiga koʻchib oʻtdi.

Pekin universitetining Gʻarbiy darvozasi, universitet kampusining ramzlaridan biri.

Madaniy inqilobning birinchi tartibsizliklari 1966-yilda Pekin universitetida boshlangan. 1966—1970-yillarda u yerda taʼlim toʻxtatildi.

1998-yil 4-mayda Pekin universitetining 100 yilligi munosabati bilan Kommunistik partiya Bosh kotibi Tszyan Tszemin universitetlarni jahon darajasidagi darajaga erishish uchun moliyalashtirish orqali Xitoy oliy taʼlimini rivojlantirish boʻyicha milliy loyihani boshlashini eʼlon qildi. Keyinchalik loyiha eʼlon qilingan sanaga koʻra " 985 " deb nomlandi.

2000-yilda Pekin tibbiyot universiteti yana Pekin universitetiga birlashtirildi va Pekin universiteti sogʻliqni saqlash fanlari kampusiga aylandi. Pekin universitetining tibbiyot fakulteti boʻlgan Pekin tibbiyot universiteti 1952-yilda Pekin universitetidan ajralib chiqdi. Pekin universitetida hozirda sakkizta filial va 12 ta oʻquv shifoxonasi mavjud.

2001-yilda Pekin universiteti Yuanpei dasturini yaratdi. U 2007-yilda Yuanpei kolleji sifatida rasmiylashtirildi va universitetning sobiq prezidenti Cai Yuanpei sharafiga nomlangan.Oʻsha yili Pekin universiteti Shenchjenda magistratura talabalari uchun sunʼiy yoʻldosh kampusini yaratdi. Universitetning ikkinchi biznes maktabi, Pekin universiteti HSBC biznes maktabi Shenzhen kampusida 2004-yilda ochilgan.

2014-yilda Pekin universiteti Yenching akademiyasini tashkil etdi.

2015-yil oktyabr oyida Pekin universiteti bitiruvchisi professor Tu Youyou artemisinin kashfiyoti uchun fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi. Millionlab odamlarning hayotini saqlab qolgan artemisinin bezgakka qarshi kurashda global salomatlikka katta hissa qoʻshdi[9].

2017-yil 20-fevralda Pekin universiteti rasmiy ravishda The Open University bilan Pekin universitetining HSBC biznes maktabining Oksford kampusini tashkil etish boʻyicha shartnoma imzoladi va bu Xitoy oliy taʼlim rivojida burilish nuqtasi boʻldi[10].

Markaziy kampusning koʻrinishi

Pekin universiteti kampusi dastlab Pekin markazidagi Forbidden shaharning shimoli-sharqida joylashgan boʻlib, keyinchalik 1952-yilda Yenching universitetining sobiq kampusiga koʻchirilgan. Asosiy kampus Pekinning shimoli-gʻarbiy qismida Xaydian tumanida, Yozgi saroy va Eski yozgi saroy yaqinida joylashgan. Bu hududda anʼanaviy tarzda Pekinning koʻplab mashhur bogʻlari va saroylari qurilgan.

Uning asosiy kampusidan tashqari Pekin universiteti Sogʻliqni saqlash fanlari markazi (PKUHSC) mamlakatning eng koʻzga koʻringan kollejlari joylashgan Xueyuan yoʻlida joylashgan boʻlib, akademiklar va tadqiqotlar uchun mos joy hisoblanadi.

2001-yilda Pekin universitetining Shenzhen kampusi va Shenzhen Oliy maktabi oʻz eshiklarini ochdi. Kampus Shenzhen shahrining shimoli-gʻarbiy qismida joylashgan.

Maʼmuriy binolardan biri

Pekin universiteti 30 ta maktab va 12 ta boʻlimdan iborat boʻlib, ularda bakalavrlar uchun 125 ta mutaxassislik, ikkinchi bakalavriat uchun 2 ta mutaxassislik, magistratura uchun 282 ta dastur va doktorlik nomzodlari uchun 258 ta dastur mavjud. Universitetda fundamental tadqiqotlar bilan bir qatorda amaliy tadqiqotlar ham olib borilmoqda[11].

Hozirgi vaqtda Pekin universitetida 216 ta tadqiqot instituti va tadqiqot markazlari jumladan, 2 ta milliy muhandislik tadqiqot markazlari, 81 ta asosiy milliy fanlar va 12 ta milliy asosiy laboratoriyalar mavjud. 8 million fondga ega universitet kutubxonasi Osiyodagi eng yirik kutubxona hisoblanadi[12].

Pekin universiteti Jorjiya texnologiya instituti va Emori universiteti bilan birgalikda Uolles H. Kulterning biotibbiyot muhandisligi boʻlimini boshqaradi[13][14]. Pekin universiteti sof va amaliy fanlar, ijtimoiy va gumanitar fanlar, boshqaruv va taʼlim fanlari kabi turli xil taʼlim sohalaridan iborat oʻqitish va tadqiqot markaziga aylandi.

Xalqaro reytingi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir qancha reytinglar Pekin universitetini materik Xitoydagi eng yaxshi universitetlar qatoriga qoʻydi[15][16]. 2015-yilda Xitoy universiteti bitiruvchilari uyushmasi[17] Xitoy taʼlim markazi bilan hamkorlikda universitetni Xitoyning barcha universitetlari orasida birinchi oʻringa qoʻydi[15].

Pekin universiteti kutubxonasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2018-yil 24-oktabr kuni Osiyo universitetlari orasida eng katta kutubxona hisoblangan Pekin universiteti kutubxonasi Yingjie Overseas Exchange markazida 120 yillik yubileyning marosimini oʻtkazdi[18].

Pekin universitetida oʻtqazilgan tadbirlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2017-yil 23-iyun kuni Pekin universiteti va London Universitet kolleji (UCL) birgalikda UCLning Model Konfutsiy institutini kengaytirish doirasida Londonda yangi oʻqituvchilar tayyorlash va tadqiqot muassasasini ochdilar[19].

2017-yil 15-dekabr kuni Koreya Respublikasi Prezidenti Mun Chje In Pekin universitetiga tashrif buyurdi va Yingjie Overseas Exchange Centerda nutq soʻzladi[20].

2018-yil 10-yanvar kuni Bosh vazir oʻrinbosari Liu Yandong Pekin universitetiga tashrif buyurdi. Tashrif davomida u universitet ishi boʻyicha koʻrsatmalar berdi, xodimlar va talabalarga oʻzining yangi yil tilaklarini yoʻlladi hamda Yingjie Overseas Exchange Centerda professor-oʻqituvchilar va talabalar vakillari bilan suhbat oʻtkazdi[21].

2018-yil 4-may kuni Pekin universiteti oʻzining 120 yilligini nishonladi, uning davomida Khoo Teck Puat gimnaziyasida xotira bayrami boʻlib oʻtdi[22].

2018-yil 28-may kuni Pekin universiteti va Nanyang texnologiya universiteti oʻrtasida ikki tomonlama magistratura dasturi boʻyicha shartnoma imzolandi[23].

2018-yilning 25-may kuni Fransiyaning sobiq prezidenti Fransua Olland Pekin universitetiga tashrif buyurdi va „Yevropa integratsiyasi“ mavzusida maʼruza qildi[24].

2018-yil 26-oktabr kuni Yaponiya Bosh vaziri Sindzo Abe Pekin universitetiga tashrif buyurdi va PKU talabalari bilan suhbatlashdi[25].

Pekin universitetida Kunqu spektakli

Pekin universiteti Chikago universiteti bilan Sharqiy Osiyo sanʼati markazi (CAEA),[26] va YuNESKO bilan raqamli sanʼat va dizayn boʻlimi kabi koʻplab qoʻshma sanʼat-tadqiqot loyihalarida ishtirok etgan[27][28].

Pekin universiteti Stenford universiteti bilan Pekindagi Stenford dasturi va Stenford-Peking universiteti yozgi dasturi kabi Osiyo madaniyatini oʻrganish dasturlari boʻyicha hamkorlik qiladi, bu Stenford talabalarini Xitoy tili, tarixi, madaniyati va jamiyatini oʻrganishga qiziquvchi Pekindagi kampusda oʻqishga chorlaydi[29]

Xalqaro talabalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Har yili Pekin universitetida 7000 ga yaqin xalqaro talabalar tahsil oladi[30]. Asosiy kampusdagi xalqaro talabalar yotoqxonalari Shaoyuan bogʻi (kān) va Zhongguanyuan global qishlogʻida (kīngīngān) joylashgan. U yerda dunyoning aksariyat mamlakatlari shu jumladan Gʻarbiy Yevropa, Shimoliy Amerika va Janubiy Amerika, Osiyo, Avstraliya va Afrikaning koʻplab mamlakatlaridan talabalar bor. 

Universitet 1981-yildan beri Freie Universität Berlin va 2015-yildan beri Oliy Iqtisodiyot maktabi bilan hamkorlikni davom ettirib kelmoqda va 2019-yilda McDonnell Xalqaro Olimlar Akademiyasi orqali Sent-Luisdagi Vashington universitetining hamkoriga aylandi[31][32].

Taniqli bitiruvchilari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

CUAAning 2015-yilgi siyosatdagi taniqli bitiruvchilar reytingiga koʻra, Pekin universiteti Xitoydagi barcha universitetlar orasida eng taniqli siyosatchilarni yetishtirgan[33]. 2017-yil holatiga koʻra, Pekin universitetining 88 nafar bitiruvchisi hozirda hukumatda vazir oʻrinbosari yoki undan yuqori lavozimlarda xizmat qilmoqda[34]. Taniqli bitiruvchilar qatoriga KKP Doimiy qoʻmitasining yetti aʼzosidan ikkitasi, Xitoyning hozirgi Bosh vaziri Li Ketsyan[35] va Intizomni tekshirish boʻyicha Markaziy komissiyaning amaldagi kotibi Chjao Leji kiradi. Siyosatning boshqa bitiruvchilari orasida Xitoyning amaldagi bosh vaziri oʻrinbosari Xu Chunxua,[36] hozirgi taʼlim vaziri, Chen Baosheng, hozirgi adliya vaziri, amaldagi tabiiy resurslar vaziri, Xitoy Markaziy bankining amaldagi gubernatori, Yi Gang va sobiq vazir. savdo vakili, Bo Silay[37].

  1. „QS World University Rankings“ (en). Top Universities. 2014-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 3-yanvar.
  2. „World University Rankings“ (en). Times Higher Education (THE) (2021-yil 25-avgust). 2015-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-sentyabr.
  3. „Emerging Economies“ (en). Times Higher Education (THE) (2020-yil 22-yanvar). 2020-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-dekabr.
  4. „Asia University Rankings“ (en). Times Higher Education (THE) (2020-yil 28-may). 2020-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-dekabr.
  5. „QS World University Rankings 2023“ (en). Top Universities (2022-yil 8-iyun). 2012-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-iyun.
  6. „Peking University - Mingren“. 2008-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  7. 7,0 7,1 7,2 Peking University. „From Imperial University of Peking to Peking University in the Early Years of Republic of China“. 2020-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-noyabr.
  8. 8,0 8,1 8,2 „[Anniversary Special "In the beginning was the word"“]. Peking University (2011-yil 2-may). 2017-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-sentyabr.
  9. Su, Xin-zhuan; Miller, Louis H. (2015). „The discovery of artemisinin and Nobel Prize in Physiology or Medicine“. Science China Life Sciences. 58-jild, № 11. US National Library of Medicine National Institutes of Health. 1175–1179-bet. doi:10.1007/s11427-015-4948-7. PMC 4966551. PMID 26481135.
  10. „PHBS opening a campus in UK: a turning point for China's higher education“. Peking University HSBC Business School (2017-yil 28-fevral). 2020-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-sentyabr.
  11. „北京大学2018年基本数据“. 北京大学 (2018-yil dekabr). 2021-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-sentyabr.
  12. Harvard News Office. „Harvard Gazette: Summers visits People's Republic of China“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-iyul.
  13. „Georgia Tech / Emory / Peking University BME PhD Program“. 2016-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 19-yanvar.
  14. „Centers, Institutes, & Partners | Emory University | Atlanta GA“. www.emory.edu. 2021-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-yanvar.
  15. 15,0 15,1 www.sicas.cn. „University in China.Best Universities in China“. sicas.cn. 2021-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 22-aprel.
  16. „QS World University Rankings 2023: Top Global Universities“ (en). Top Universities. Qaraldi: 2022-yil 15-avgust.
  17. „2016 China University Ranking by Alumni Association“. CUCAS. 2018-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-aprel.
  18. „[120th Anniversary of PKU Library PKU Library celebrates her 120th anniversary“]. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 23-avgust.
  19. „PKU and UCL Jointly Open Model Confucius Institute in London“. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 24-avgust.
  20. „Republic of Korea President Moon Jae-in visits Peking University“. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 24-avgust.
  21. „Vice Premier Liu Yandong visits PKU“. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 24-avgust.
  22. „The artistic performance of the 120th anniversary celebration of Peking University“. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 24-avgust.
  23. „PKU and Nanyang Technological University signs an agreement on Double Masters Programme“. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 24-avgust.
  24. „Former French President Francois Hollande visits PKU“. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 24-avgust.
  25. „Japanese Prime Minister Shinzo Abe visits Peking University“. newsen.pku.edu.cn. Qaraldi: 2022-yil 24-avgust.
  26. „Center for the Art of East Asia“. University of Chicago. 2008-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  27. Culture: Peking University, Department of Digital Art and Design UNESCO.
  28. „Peking University, Department of Digital Art and Design“. 2008-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-iyul.
  29. „Overseas Studies“. Stanford University. 2008-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 12-oktyabr.
  30. „北京大学简介“. PKU Office of International Relations. 2020-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 27-sentyabr.
  31. „Peking University“ (en-US). Global. 2019-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-avgust.
  32. „McDonnell International Scholars Academy“ (en-US). Global. 2020-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-avgust.
  33. „Taniqli siyosatchilarni yetishtirgan“ (zh-CN). edu.qq.com. 2017-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-oktyabr.
  34. www.360doc.com. „88位现任省部级以上北大校友丨最新名录“. www.360doc.com. 2017-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-oktyabr.
  35. „Li Keqiang - Premier of China's State Council“. ChinaPlus. 2020-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 20-yanvar.
  36. „Hu Chunhua - Member of Political Bureau of CPC Central Committee“. Xinhua News (2017). 2018-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 20-yanvar.
  37. FlorCruz. „China's Bo Xilai: From rising star to scandal“. CNN (2012-yil 8-avgust). 2021-yil 23-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 20-yanvar.