Oʻqituvchi taʼlimi
| Taʼlim sohasidagi tadqiqotlar |
|---|
| Fanlar |
| Asosiy fikrlar |
| Kurrikulyar domenlar |
| Usullar |
Oʻqituvchilar taʼlimi yoki oʻqituvchilar malakasini oshirish —deganda (boʻlajak) oʻqituvchilarni sinfda, maktabda va boshqa joyda oʻz vazifalarini samarali bajarish uchun zarur boʻlgan bilim, munosabat, xatti-harakatlar, yondashuvlar, metodologiyalar va koʻnikmalar bilan jihozlash uchun moʻljallangan dasturlar, siyosatlar, protseduralar va taʼminot tushuniladi. Boʻlajak oʻqituvchilarni tayyorlash bilan shugʻullanadigan mutaxassislar oʻqituvchi yoki baʼzi kontekstlarda oʻqituvchilar trenerlari deb ataladi.
Ushbu faoliyatni tavsiflash uchun eng toʻgʻri atama haqida uzoq vaqtdan beri davom etayotgan munozaralar mavjud. „Oʻqituvchilarni tayyorlash“ atamasi (bu faoliyat xodimlarni nisbatan odatiy vazifalarni bajarishga oʻrgatish bilan bogʻliq taassurot uygʻotishi mumkin) hech boʻlmaganda AQShda „oʻqituvchilar taʼlimi“ maʼnosini yoʻqotayotganga oʻxshaydi va uning maʼnosi bilan kadrlar tayyorlash tushuniladi. Aks ettiruvchi amaliyotchi sifatida professional rol sifatida ham ustoz kadrlarning oʻrni qadrlanadi. Oʻqituvchilar taʼlimining ikkita asosiy komponenti – oʻqituvchilarning malakasini oshirish va oʻqituvchilarni tayyorlashdan oldingi taʼlim tushuniladi[1].
Siyosat va u bilan bogʻliq masalalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻqituvchilarning taʼlim olish jarayoni koʻplab mamlakatlarda siyosiy muhokama mavzusi boʻlib, jamiyat va madaniyat tomonidan yoshlarni hayotga tayyorlashga berilgan qadriyat va taʼlim tizimlari katta moliyaviy resurslarni oʻrganishni aks ettiradi.
Yevropa Ittifoqidagi siyosiy hamkorlik Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlardagi oʻqituvchilar ega boʻlishi kerak boʻlgan atributlar turlarining keng tavsifiga olib keldi va bular oʻqituvchilarning vakolatlari va malakalari boʻyicha umumiy Yevropa printsiplari edi[2].
Davomiylik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Garchi ideal holda u toʻliq davomli boʻlishi kerak boʻlsa-da, oʻqituvchi taʼlimi koʻpincha ushbu bosqichlarga boʻlinadi.
- boshlangʻich oʻqituvchilarni tayyorlash / taʼlim (toʻliq mas’uliyatli oʻqituvchi sifatida sinfga kirishdan oldin tayyorgarlik kursi);
- induksiya (oʻqitishning birinchi yilida yoki maʼlum bir maktabda birinchi yil davomida oʻqitish va yordam berish jarayoni);
- oʻqituvchilarning malakasini oshirish yoki uzluksiz kasbiy rivojlanish (amaliy oʻqituvchilar uchun malaka oshirish jarayoni).
Boshlangʻich oʻqituvchilarni jalb qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻqitish oʻqitilayotgan fan boʻyicha keng koʻlamli bilimlardan va har xil turdagi oʻquvchilarga ushbu fanni oʻrgatishning eng samarali usullari haqidagi bilimlarning yana bir toʻplamidan foydalanishni oʻz ichiga oladi. Shuning uchun oʻqituvchilardan har daqiqada murakkab vazifalarni bajarishni talab qilinadi. Koʻpgina oʻqituvchilar kasbdagi birinchi yillarini stressli deb bilishadi. Dastlabki tayyorgarlikni tugatgandan soʻng kasbga kirmagan yoki birinchi oʻqituvchilik lavozimini egallaganidan soʻng kasbni tark etgan oʻqituvchilar salmogʻi yuqori[3].
Baʼzan oʻqituvchini yangi maktabga jalb qilish (maktabning qarashlari, tartib-qoidalarini tushuntirish) va yangi oʻqituvchini oʻqituvchilik kasbiga jalb qilish (boshlangʻich oʻqituvchining kasbiy shaxsiyatini shakllantirishga yordam berish uchun zarur boʻlgan yordamni taʼminlash) oʻrtasida farqlanadi. kollejda egallangan asosiy kompetensiyalarni yanada rivojlantirish ham shu vazifalarga bogʻliq.
Bir qator mamlakatlar va shtatlarda boshlangʻich oʻqituvchilarga kasbdagi birinchi yillarida yordam berish uchun keng qamrovli qoʻllab-quvvatlash tizimlari joriy etilgan. Bunday dasturning elementlari quyidagilarni oʻz ichiga olishi mumkin:
- murabbiylik: har bir boshlangʻich oʻqituvchiga ustoz sifatida maxsus tayyorlangan tajribali oʻqituvchini ajratish; ustoz hissiy va professional yordam va yoʻl-yoʻriq koʻrsatishi mumkin; oʻqituvchilarni tayyorlashda induksiya ustozni taʼminlash bilan cheklanadi, ammo tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, oʻz-oʻzidan bu yetarli emas[4].
- tengdosh tarmogʻi: oʻzaro yordam uchun, balki tengdoshlarni oʻrganish uchun.
- taʼlim boʻyicha mutaxassislarning fikrlari (masalan, boshlangʻich oʻqituvchiga kollejda oʻrgangan narsalarini sinfdagi haqiqat bilan bogʻlashda yordam berish uchun).
- barcha oʻqituvchilar ishtirok etadigan oʻz-oʻzini aks ettirish jarayonini qoʻllab-quvvatlash (masalan, jurnalni yuritish orqali).
Oʻqituvchilarni tayyorlash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Soʻnggi paytlarda Erasmus dasturi va uning platformasi, SchoolEducationGateway tomonidan oʻqituvchilar tayyorlash dasturida katta rol oʻynaydi. KA1 (KeyAction1)ni toʻliq moliyalashtirilgan turli Yevropa mamlakatlarida xalqaro oʻquv kurslarida yevropalik oʻqituvchilarga noyob imkoniyatni taqdim etish bilan shugʻullanadi[5].
Oʻqituvchi tarbiyachilar[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Kasb | |
|---|---|
| Nom | O'qituvchi tarbiyachilar, murabbiylar |
Kasb turi |
professional |
Faoliyat sohalari |
ta'lim |
| Taʻrif | |
| Malaka | o'qitish, o'rgatish haqida tushuncha berish, o'rganish va o'rgatish haqida tadqiqot |
Talab etiluvchi ta'lim |
turli |
Mehnat sohalari |
Universitet, kollej, maktab |
Yaqin kasblar |
Professor, akademik, maruzachi, ustoz, murabbiy |
Pedagog oʻqituvchi (oʻqituvchi trener deb ham ataladi) – malaka oshirish va tayyorlovdan oldingi oʻqituvchilarga samarali oʻqituvchi boʻlish uchun zarur boʻlgan bilim, malaka va munosabatlarni egallashga yordam beruvchi shaxs. Har bir oʻqituvchining boshlangʻich yoki davomiy taʼlimida odatda bir nechta individual oʻqituvchi-pedagoglar ishtirok etadilar. Koʻpincha har biri oʻqitishning turli jihatlari (masalan, taʼlim etikasi, ta'lim falsafasi, ta'lim sotsiologiyasi, o'quv dasturi, pedagogika, fanga oid oʻqitish usullari va boshqalar) haqida oʻqitishga ixtisoslashgan.
- Mas’uliyatli oliy taʼlim akademiklari
- oʻqituvchilar taʼlimi uchun, keyinchalik oʻqituvchi boʻladigan talabalarga fanni (masalan, kimyo yoki matematika) oʻrgatish uchun; oʻqitish sohasidagi tadqiqotlar uchun, fanlarni oʻrganish uchun yok
- didaktika uchun;
- oʻqituvchilik amaliyoti davrida talabalar oʻqituvchilariga rahbarlik qiladigan maktablardagi oʻqituvchilar;
- maktab oʻqituvchilari yoki oʻqitishning birinchi yilida yangi oʻqituvchilarni jalb qilish uchun mas’ul boʻlgan maktab rahbarlari;
- maktab oʻqituvchilarining doimiy malakasini oshirish uchun mas’ul boʻlganlar[6].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Oʻqituvchilarni oʻqitish boʻyicha Yevropa tarmogʻi
- Oddiy maktab
- Pedagogik namunasi
- Pedagogik
- Pedeutologiya
- Tadqiqot
- Ta'lim maktabi
- Ta'lim berish usuli
- Ta'lim tarixi
- AQShda ta'lim tarixi
- Dunyo boʻylab oʻqituvchilarni oʻqitish uchun odatdagi maktablar
- AQShdagi normal maktablar, katta shtatlarda oʻqituvchilarni tayyorlashning tarixiy qamrovlari
.jpg)
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ see for example Cecil H. Allen, In-Service Training of Teachers in Review of Educational Research. 1940; 10: 210–215. In the UK, however, the term 'teacher trainingʻ is still in general use: see for instance the UK governmentʼs information on tda.gov.uk Webarxiv andozasida xato:
|url=qiymatini tekshiring. Boʻsh. - ↑ „Archived copy“. 2007-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 17-avgust.
- ↑ Richard, Ingersoll; M, Smith, Thomas (1 January 2004). "Do Teacher Induction and Mentoring Matter?". Gse Faculty Research. http://repository.upenn.edu/gse_pubs/134/.
- ↑ Wong, Harry K. (2004). "Induction Programs That Keep New Teachers Teaching and Improving". NASSP Bulletin 88 (638): 41–58. doi:10.1177/019263650408863804.
- ↑ Europass Teacher Academy. 2020; https://www.teacheracademy.eu/funding/erasmus-plus-ka1/
- ↑ these examples are taken from the European Commissionʼs text 'Supporting teacher educators' retrieved January 2017 from