Nedim
.JPG)
Ahmad Nedîm Afandi (نديم) (1681-yil 30-oktabr – 1730) - eng mashhur Usmonli shoirlaridan birining taxallusi (usmonli turkcha : ﻡﺨﻠﺺ mahlas). U oʻzining eng katta shon-shuhratiga 1718-1730-yillardagi lolalar davri deb ataladigan Ahmad III davrida erishgan. U oʻzining bir oz dekadent, hatto bemaʼni sheʼriyati bilan mashhur boʻlgan, koʻpincha klassik formatlarning eng barqaror shakllarida, shuningdek, turku va qoʻshiqning xalq sheʼriy shakllarini saroyga olib kelgan.[1][2]
Hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asl ismi Ahmad (أحمد) boʻlgan Nedim taxminan 1681-yilda Konstantinopolda tugʻilgan. Uning otasi Mehmed afandi Usmonlilar sultoni Ibrohim I davrida bosh harbiy qozi (قاضسکر kazasker) lavozimida ishlagan. Nedim yoshligida madrasada oʻqishni boshlagan, u yerda arab va fors tillarini oʻrgangan. Oʻqishni tugatgandan soʻng islom huquqi olimi boʻlib ishladi.
Nedim shoir sifatida tan olinishi uchun 1713-1716-yillarda Usmonli Sadr Vaziri boʻlgan Ali Poshoga bagʻishlangan bir qancha qasidalar va sheʼrlar yozgan; Biroq, Nedim sulton saroyida mustahkam oʻrnashib olganidan keyingi Sadr vazir Ibrohim Poshoni yana qasida orqali hayratda qoldira oldi. Shundan soʻng, Nedim Usmonli homiylik tizimida uning homiysi boʻlib xizmat qilgan Buyuk Vazir bilan juda yaqin boʻldi. Ibrohim poshoning vazirligi Usmonli lolalar davriga toʻgʻri keldi, bu davr oʻzining estetik yutuqlari va tanazzulga uchrashi bilan mashhur boʻlib, Nedim bu muhitda qizgʻin ishtirok etgani uchun uni koʻpincha „Lolalar davri shoiri“ deb atashadi.Nedim alkogolchi va giyohvand boʻlgan, katta ehtimol bilan afyun ham istemol qilgan.
Maʼlumki, Nedim 1730-yilda Patrona Halil boshlagan yangicha qoʻzgʻoloni paytida vafot etgan, ammo uning oʻlimi haqida bir-biriga zid hikoyalar mavjud.Eng ommabop maʼlumotlarga koʻra, u isyonchilardan qochishga urinayotganda Istanbulning Beshiktosh tumanidagi uyining tomidan qulab halok boʻlgan. Biroq, boshqa bir hikoyada uning koʻp ichish natijasida vafot etgani aytilgan boʻlsa, uchinchi hikoyada Ibrohim posho va uning mulozimlariga nisbatan qilingan qiynoqlardan dahshatga tushgan Nedim toʻsatdan qoʻrquvdan vafot etgani haqida hikoya qilinadi. Nedim Istanbulning Uskudar tumanida dafn etilgan.
Ishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nedim hozirda Fuzuliy va Bokiy bilan birga Usmonli devoni sheʼriyati anʼanasidagi eng buyuk uch shoirdan biri sifatida koʻriladi. Biroq, yaqin vaqtgacha u shunday koʻrinishga ega boʻlmagan: oʻz davrida, masalan, reîs-i shâirân (رئيس شاعران) yoki „shoirlar rahbari“ unvoni Sulton Ahmad III tomonidan Nedimga berilgmagan, balki hozirda nisbatan tushunarsiz boʻlgan shoir Usmonzoda Toib va boshqa bir qancha shoirlar ham oʻz davrida Nedimdan ustun hisoblangan. Bu nisbiy tan olinmaslik Nedim ishining yangiligi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, ularning aksariyati oʻz davri uchun juda radikal edi.
Bayramlar, toʻylar, gʻalabalar, sunnatlar va shunga oʻxshash bayramlar uchun yozgan qasidalarida va vaqti-vaqti bilan yozgan sheʼrlarida Nedim koʻpincha va baʼzi istisnolardan tashqari, juda anʼanaviy shoir edi: u koʻplab arab va fors soʻzlarini ishlatgan va asrlar davomida Devon anʼanasini boshqargan tasvir va ramziylikning deyarli bir xil namunalaridan foydalangan. Lekin Nedim oʻzining qoʻshiqlari va baʼzi gʻazallarida ham mazmun, ham til jihatidan yangilik koʻrsatdi.
Nedimning mazmun jihatidan eng katta yangiligi uning Istanbul shahrini ochiq ulugʻlashi edi. Buni, masalan, uning brohim Pashaʼa kasîde (Ibrohim Pashaʼa kasîde) ning bosh baytida (beyit) koʻrish mumkin:
- بو شهر ستنبول كه بىمثل و بهادر
- بر سنگکه يكپاره عجم ملکی فداءدر
- Bu şehr-i Sıtanbûl ki bî-misl-ü behâdır
- Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâdır
- Ey bebaho va tengsiz Istanbul shahri!
- Toshlaringdan biri uchun butun Forsni qurbon qilaman![3]
Bundan tashqari, avvalgi shoirlar tomonidan qoʻllanilgan yuqori darajadagi mavhumlikdan farqli oʻlaroq, Nedim aniqlikni yaxshi koʻrardi va oʻz sheʼriyatining koʻp qismida Istanbulning oʻziga xos tumanlari va joylariga, hattoki zamonaviy kiyim modasiga ishora qiladi, masalan, quyidagi bir baytda. uning qoʻshiqlari:
- سرملى گوزلی گوزل يوزلی غزالان آگده
- زر کمرلى بلى خنجرلى جوانان آگده
- باخصوص آرادغم سرو خرامان آگده
- نيجه آقميا گوﯖل صو گبى سعدآباده
- Sürmeli gözlü güzel yüzlü gazâlân anda
- Zer kemerli beli hancerli cüvanan anda
- Bâ-husus aradığım serv-i hyramân anda
- Yaxshi akmaya koʻnül su gibi Saʼd-obâd’a[4]
- U yerda boʻyalgan koʻzli, yuzli jayronlar bor
- U yerda tilla kamarli, xonjarli yoshlar bor.
- Va, albatta, sevgimning chayqalayotgan sarv tanasi bor,
- Nega qalb suvdek Saʼdi-Obod tomon oqmasin ?
Bu satrlar Nedimning til borasidagi asosiy yangiligini ham taʼkidlaydi; yaʼni ular nafaqat qoʻshiq — odatda turk xalq adabiyoti bilan bogʻliq boʻlgan va avvalgi devon shoirlari tomonidan juda kam qoʻllanilgan sheʼr uslubi — balki ular grammatika va ayniqsa, arabcha yoki turkiy lugʻatdan ham foydalanadilar. Forscha, oʻsha davr va undan oldingi devon sheʼriyatida koʻp uchramaydigan yana bir jihat.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Andrews, Walter G. Usmonli lirik sheʼriyatida „Nedim“: Antologiya. pp. 253-255.ISBN 0-292-70472-0ISBN 0-292-70472-0.
- Golpinarli, Abdulbakiy; ed. Nedim Divani. Istanbul: İnkılâp va Aka Kitobevleri koll. Shti., 1972-yil.
- Qudret, Jevdet. Nedim.ISBN 975-10-2013-1ISBN 975-10-2013-1.
- Mansel, Filipp. Konstantinopol: Dunyo orzulari shahri, 1453-1924. London: Pingvin kitoblari, 1997-yil.
- Şentürk, Ahmet Atilla. „Nedîm“ in Osmanlı Şiiri Antolojisi. pp. 596-607.ISBN 975-08-0163-6ISBN 975-08-0163-6.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Salzmann, Ariel (2000) „The Age of Tulips: Confluence and Conflict in Early Modern Consumer Culture (1550-1730)“ p. 90 In Quataert, Donald (ed.) (2000) Consumption Studies and the History of the Ottoman Empire, 1550-1922: An Introduction Albany State University of New York Press, Albany, New York, pp. 83-106, ISBN 0-7914-4431-7
- ↑ Silay, Kemal (1994) Nedim and the Poetics of the Ottoman Court: Medieval Inheritance and the Need for Change Indiana University, Bloomington, Indiana, p. 72-74, ISBN 1-878318-09-8
- ↑ Mansel 80
- ↑ Gölpınarlı 357