Nadr Muhammadxon

Nadr (Nodir) Muhammadxon (1592 — taxminan 1651) — Ashtarxoniylar oʻzbek sulolasidan boʻlgan hukmdor. Balx xoni (1606-1642; 1645—1651) va Buxoro xonligi hukmdori (1642—1645).

Buxoro xonligi hukmdori Imomqulixon (1611—1642) o’z hukmronligining oxiriga kelib ko’r bo’lib qoldi va ukasi Nadr Muhammad (1642-1645) foydasiga taxtdan voz kechishga qaror qildi. Ikki tantanali taxtga chiqish marosimi o’tkazildi: bittasi Samarqandda, keyin Buxoroda. Nadr Muhammad taxtga o’tirishdan oldin Balx xoni boʻlgan.

Nadr Muhammadxon davrida Rossiya bilan diplomatik va savdo aloqalari saqlanib qoldi. 1642-yilda Mixail Fedorovich Buxoroga Goroxov va Gribov boshchiligidagi elchixonasini yubordi. 1644-yilda Nadr Muhammadxon Moskvaga Qozi Nogʻay elchisini yubordi.

Balx xoni (1606-1642) Nadr Muhammadxon davrida mamlakatda ichki nizolar kuchayib, hatto farzandlari (12 ta oʻgʻli) ham unga boʻysunmay qoʻygan. Bunga uning oʻta takabburligi, mol-mulkka oʻchligi, qaysarligi sabab boʻlgan. Bu esa aholining umumiy noroziligini keltirib chiqargan. Bundan tashqari, shimoldan koʻchmanchilar mamlakat hududiga hujum qilib uni talon-toroj etmoqda edilar. Nadr Muhammadxon ularga qarshi oʻgʻli Abdulazizni yuboradi. Biroq Nadr Muhammadxondan norozi amirlar harbiy safar chogʻida Abdulazizni xon deb eʼlon qiladilar. Bundan xabar topgan Nadr Muhammadxon Balxga ketishga majbur boʻlgan va boburiylardan Shoh Jahondan yordam berishni soʻragan. Shoh Jahon ikki oʻgʻlini (Murodbaxsh va Avrangzeb) katta qoʻshin bilan Balxga joʻnatib, ularga viloyatni bosib olishni topshiradi. Boburiylarning niyatidan voqif boʻlgan Nadr Muhammadxon ularga qarshi chiqib, Maymana yoʻlida jangda yengiladi va Eronga shoh Abbos II (1642—1667) panohiga qochadi va u yerda 2,5 yilcha qolib ketadi. Boburiylar Balx viloyatini 2 yil gʻorat qilishgan. Muttasil janglar, mamlakatdagi ocharchilik, qattiq qish hindistonlik askarlarga salbiy taʼsir qilgan. Shoh Jahon askarlarini Hindistonga chaqirib olishga majbur boʻladi. Balxni esa Erondan taklif etilgan Nadr Muhammadxonga topshiradi. Bu Nadr Muhammadxonning oʻgʻillarini yana tashvishga solib, ularni birlashishga majbur qilgan. Abdulazizxon ukasi Subhonqulini Balxga noib etib tayinlaydi (1651).

Nadr Muhammadxon taxtdan voz kechib Makkaga, haj safariga ketishga majbur boʻladi va yoʻlda 1651-yilda vafot etadi. Madina yaqinidagi akasi Imomqulixon qabri yoniga dafn etilgan. Muhammad Yusuf Munshiyning yozishicha, Nadr Muhammadxonning yuk ortilgan 600 tuyasi, 8000 ajoyib tulpor otlari, 80 ming qorakoʻl koʻyi boʻlgan. Nadr Muhammadxonning xazinasida farangi barxat matolarga toʻla bir necha sandiqlar saqlangan. Maxmud ibn Vali Nadr Muhammadxon farmoni bilan mashhur asari — "Bahr ul-asror"ni ("Sirlar dengizi"ni) yozgan.

Adabiyotlar

• Istoriya Uzbekskoy SSR. Tom 1. Otvetstvennyy redaktor YA. G. Gulyamov. Tashkent, 1967.
• Istoriya Uzbekistana. T.3. T.,1993.

Buxoro hukmdorlari

1500 — 1510 Muhammad Shayboniy 1511 — 1512 Suyunchxoʻjaxon 1512 — 1530 Koʻchkunchixon 1530 — 1533 Abu Said 1533 — 1540 Ubaydulla I 1540 — 1540 Abdulla I 1540 — 1551 Abdullatif 1540 — 1550 Abdulaziz 1552 — 1556 Navroʻz Ahmad 1552 — 1556 Burhon sulton 1556 — 1561 Pirmuhammad 1561 — 1583 Iskandarxon 1583 — 1598 Abdullaxon II 1598 — 1599 Abdulmoʻmin 1599 — 1601 Pirmuhammad II 1601 — 1605 Boqimuhammad 1605 — 1608 Valimuhammad 1608 — 1650 Imomquli 1640 — 1647 Nadr Muhammadxon 1645 — 1680 Abdulaziz 1680 — 1702 Subhonquli 1702 — 1711 Ubaydulla II 1711 — 1747 Abulfayz 1756 — 1758 Muhammad Rahim 1758 — 1785 Doniyolbiy otaliq 1785 — 1800 Shohmurod 1800 — 1826 Haydar 1826 — 1826 Husayn 1826 — 1827 Umar 1827 — 1860 Nasrulla 1860 — 1885 Muzaffar 1885 — 1910 Said Abdulahad 1910 — 1920 Said Olim

Ashtarxoniylar sulolasi (1601-1756)

Buxoro xonligi Boqi Muhammad 1601 - 1605 Vali Muhammad 1605 - 1611 Imomqulixon 1611 - 1642 Nadr Muhammadxon 1642 - 1645 Abdulazizxon 1645 - 1681 Subhonquli 1681 - 1702 Ubaydullaxon II 1702 - 1711 Abulfayzxon 1711 - 1747 Abdulmo’minxon 1747 - 1751 Ubaydulloxon III 1751 - 1754 Sherg'ozixon 1754 - 1756