Poʻlatxon

Poʻlatxon
Mullo Isʼhoq Mullo Hasan oʻgʻli
Tavalludi	1844-yil Margʻilon
Vafoti	1876-yil Margʻilon

Isʼhoq Hasan oʻgʻli, Mullo Isʼhoq Mullo Hasan oʻgʻli („Poʻlatxon“) – 1875—76-yillarda Qoʻqon xonligida koʻtarilgan xalq qoʻzgʻoloni rahbari.

Hayoti

Uning haqiqiy ismi Mullo Isʼhoq Mullo Hasan oʻgʻli. Boston qabilasidan boʻlgan qirgʻiz. Taxminan 1844-yilda Uxna qishlogʻida tugʻilgan. Qoʻqondagi „Tunqotar“ madrasasida, keyinchalik Margʻilondagi „Oqmadrasa“ madrasasida tahsil olgan, otasi mudoris boʻlgan. Isxoq madrasaning qattiq tartib-qoidalariga chidolmadi va otasining qarshiliklariga qaramay, 1867-yilda oʻqishni tashlab ketadi.

Poʻlatxon Andijonda imomlik qilgan.

Poʻlatxon qoʻzgʻaloni

1872-yil Sher Dodho boshliq bir guruh qoʻqonliklar Samarqandda istiqomat qilayotgan Poʻlatxonni (Olimxoning nevarasi) Qoʻqonga taklif qilib, uni xon qilib koʻtarishga vaʼda qilishadi. Lekin, Poʻlatxon bu taklifni rad etadi. Shundan soʻng qoʻqonliklar Toshkentga kelib, Abdulmoʻmin otaliq bilan uchrashganlar. Ularning iltimosiga koʻra, Ishoq Hasan „Poʻlatxon“ nomi bilan qoʻzgʻolonga boshchilik qilishga rozi boʻlgan va Namanganga kelib qoʻzgʻolonga rahbarlik qila boshlagan. Uning tomoniga yirik boy va harbiylar, hatto Xudoyorxonning oʻgʻli va boshqa qarindoshlari ham oʻtgan. 1875-yil 22-iyulda Xudoyorxon Toshkentga qochishga majbur boʻladi. Xon taxtiga Poʻlatxon va Xudoyorxonning katta oʻgʻli Nasriddinbeklar asosiy daʼvogarlar edi. 1873-yilda qirgʻizlar Poʻlatxonni Qoʻqon xoni deb eʼlon qilgan edilar. Ammo, Xudoyorxon Toshkentga qochgandan keyin Abdurahmon oftobachi Nasriddinbekni xon deb eʼlon qilib taxtga oʻtqizgan. Shu sababli Poʻlatxon Abdurahmon oftobachi va Nasriddinxonlarga qarshi kurashni boshlab yuboradi. Oqibatda, Qoʻqon xonligida ikki hokimiyatchilik paydo boʻladi. Buning oldini olib, kuchlarni birlashtirish maqsadida Abdurahmon oftobachi 1875-yil 7-avgustda Chor Rossiyasi mustamlakachilariga qarshi gʻazavot eʼlon qiladi va xalq ozodlik harakatini boshlab yuboradi. Poʻlatxon bu harakatni qoʻllab quvvatlaydi, ammo qoʻshinini jangga olib kirmaydi. 1875-yil 23-avgustda Maxram qalʼasi ostonasida ruslar bilan Abdurahmon oftobachining qoʻshini oʻrtasida qattiq jang boʻladi. Qoʻqonliklar magʻlubiyatga uch-raydi. K. P. Kaufman qoʻzgʻolonchilarni birin-ketin tor-mor etib, Qoʻqon, Margʻilon va Oʻsh shaharlarini jangsiz bosib olgan. 1875-yil 22-sentyabrda Kaufman Margʻilon shahriga Nasriddinxonni taklif qilib, aholi uchun juda ogʻir boʻlgan shartnomaga imzo chektiradi. Natijada, aholi Nasriddinxonga qarshi qoʻzgʻolon koʻtaradi. Nasriddinxon Toshkentga qochishga majbur boʻladi. Poʻlatxon rasman Qoʻqon xoni deb eʼlon qilinadi. Abdurahmon oftobachi ham uni tan oladi, Poʻlatxon bilan yarashib harbiy kuchlarini birlashtiradi. Rus askarlari bilan boʻlgan janglarda kuchlar teng boʻlmagani natijasida Poʻlatxon magʻlubiyatga uchraydi. 1876-yil 1-martda Margʻilon shahrida dorga osib oʻldiriladi.

Xotira

Chotqoldagi Poʻlatxon togʻ platosi uning nomi bilan atalgan. Hozirda qabri Fargʻona viloyati Qoʻshtepa tumani Poʻlatxon qabristonida.