Louis Franchet d'Espèrey

Lui-Feliks-Mari-Fransua Franshe d'Esperey
Tavalludi	1856-yil 25-may; Mostaganem, Jazoir
Vafoti	1942-yil 8-iyul; Tarn, Fransiya
Fuqaroligi	Fransiya
Qoʻshin turlari	piyoda
Xizmatdagi yillari	1876-yil—1931-yil
Unvoni	Diviziya generali
Jang/urush	Ichetuan isyoni; Birinchi jahon urushi Chegara jangi; Marne jangi; Nivelning hujumi; Bolqondagi janglar;
Mukofotlari	\| \|

Lui-Feliks-Mari-Fransua Franshe d’Esperey (fransuzcha: Louis Félix Marie François Franchet d'Espèrey ; 1856-yil 25-may , Mostaganem, Jazoir – 1942-yil 8-iyul, Saint-Amance, Tarn) – Fransiya harbiy va davlat arbobi. Fransiya marshali (1921-yil 19-fevraldan). Fransiya Fanlar akademiyasining aʼzosi (1934-yildan).

Karyera boshlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

U mukammal harbiy taʼlim oladi, 1876-yilda Sen-Sirdagi harbiy maktabni va Bosh shtab akademiyasini tugatadi.

U Tonkin ekspeditsiyasi, Franko-Xitoy urushi va 1900-yilgi Xitoy ekspeditsiyasida qatnashadi, shu vaqt mobaynida Pekin hududidagi fransuz qoʻshinlari qoʻmondoni etib tayinlangan.

1908-yil 23-martda u brigada generali lavozimiga koʻtariladi va 77-piyodalar brigadasi qoʻmondoni etib tayinlanadi; 1911-yil 21-sentyabrdan u 28-piyoda diviziyasi qoʻmondoni; 1912-yil 23-martda u diviziya generali darajasiga koʻtariladi va tasdiqlanadi. 1912-yilda Marokashga ekspeditsiyada qatnashgan. 1913-yil 20-noyabrdan 5-armiyaning 1-korpusi qoʻmondoni boʻldi.

Birinchi jahon urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mass daryosining oʻtish joyini himoya qilish jangida ajralib turadi.
1914-yil 3-sentyabrda u 5-armiya qoʻmondoni etib tayinlanadi.
Marne jangi qatnashchisi.
1916-yil 31-martdan Sharqiy armiya guruhi qoʻmondoni (guruh d’armées de l’Est)
1916-yil 27-dekabrda Shimoliy armiya guruhining qoʻmondoni etib tayinlanadi (groupe d’armées du Nord)

1917-yilda Shampan shahridagi guruh qoʻmondoni.
1918 -yil iyun oyida u Bolqonga koʻchiriladi. Makedoniyadagi Sharqiy armiya qoʻmondoni etib tayinlangan
1918-yil sentyabrda Saloniki frontida bolgar-nemis-avstriya boʻlinmalarini magʻlub etadi. Natijada Bolgariya sulh shartnomasini imzolaydi.
1918-yil 18-iyunda Bolqondagi Ittifoq kuchlarining bosh qoʻmondoni etib tayinlanadi (armées alliées en Orient)

Rossiyaga aralashuv[tahrir | manbasini tahrirlash]

1918-yil noyabr oyida fransuz, serb, polsha va yunon qoʻshinlarining kichik harbiy boʻlinmalari Shimoliy Qora dengiz mintaqasi va Qrim portlariga inqilobiy voqealardan keyin oʻz hududidan chiqib ketgan nemis-avstriya qoʻshinlari garnizonlarini almashtirish operatsiyasi doirasida yuboriladi. Germaniya va Avstriya-Vengriya Birinchi jahon urushida oxiri taslim boʻladi.

1919-yil mart oyida u general Bertelo oʻrniga Rossiya janubidagi Fransiya Oliy komissari etib tayinlanadi. 1919-yil 8-9-mart kunlari 1918-yil dekabr oyida fransuz qoʻshinlari tomonidan bosib olingan Odessaga kelib, u Ukraina maʼlumotnomasini qoʻllab-quvvatlash va mahalliy fransuz harbiy qoʻmondonlari Filipp D’Anselme va Anri Freydenberg tomonidan olib borilgan koʻngillilar armiyasidan uzoqlashish siyosatini davom ettiradi. U Odessada „toʻntarish“ amalga oshiradi, uning harbiy rahbarlarini – A. I. Denikin yuborgan generallar A. S. Sannikov va Grishin-Almazovni Odessadan quvib chiqaradi va general Shvartsni Odessadagi rus qoʻshinlari qoʻmondoni etib tayinlaydi.

1919-yil 11-martda u Sevastopolga keladi va u yerda 12-mart kuni Qrim-Azov koʻngillilar armiyasi qoʻmondoni general Borovskiy bilan uchrashadi. P. S. Maxrovning xotiralariga koʻra, Borovskiyni Franshe d’Espere koʻproq sovuqqonlik bilan kutib olgan. Suhbat sof ishbilarmonlik ruhida oʻtadi va ruslar qanday kurashish kerakligi haqidagi „taʼlimotlar“ bilan birga boʻladi. Franshe d’Espere 1 ming kishilik yunon qoʻshinlaridan iborat poyezd Sevastopolga kelganini va yana ming kishi 13-da qoʻnganini xabar qiladi. Fransuzlar Borovskiyga Qrimning orqa tomonni taʼminlashga vaʼda berishadi va rus qoʻshinlarini frontga koʻchirishni talab qilishadi^[1].

Biroq fransuz aralashuvi uzoq davom etmaydi. Avvaliga fransuz qoʻmondonligi Xerson va Nikolaevni tark etadi va tez orada fransuz qoʻshinlarini Odessadan shoshilinch ravishda evakuatsiya qiladi, yaqinlashib kelayotgan qizil Ataman Grigoryev boʻlinmalaridan qochib, u ilgari yordam berishga vaʼda bergan oq boʻlinmalardan voz kechadi.

Inspektor ishida[tahrir | manbasini tahrirlash]

1919-yilda bekor qilingan. Shimoliy Afrika kuchlari va xorijiy topshiriqlar inspektori etib tayinlanadi.
1920-yil 5-iyuldan 1938-yilgacha Fransiya Oliy harbiy kengashi aʼzosi.
1923-1931-yillarda Shimoliy Afrikadagi qoʻshinlarning bosh inspektori boʻladi.