Kontent qismiga oʻtish

Fransiya fanlar akademiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
1667-yilda Kolber Qirollik Fanlar Akademiyasi a'zolarini Lyudovik XIVga tanishtirmoqda, Genri Testelin surati; fonda yangi Parij rasadxonasi ko`rinmoqda

Fransiya Fanlar akademiyasi (fransuzcha: Académie des Sciences) 1666-yilda fransuz ilmiy izlanishlarini ragʻbatlantirish va himoya qilish maqsadida Jan-Batist Kolber taklifi bilan Lyudovik XIV tomonidan tashkil etilgan. U XVII-XVIII asrlarda Yevropada ilmiy ishlarining boshida turgan eng qadimgi Fanlar akademiyalaridan biri hisoblanadi.

Hozirda akademiyani Patrik Flandrin (Akademiya prezidenti) boshqarmoqda. U Fransiya Institutining beshta akademiyalaridan biridir.[1]

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Akademiya olimlarining ish jarayonidan. 1698-yil
A heroic depiction of the activities of the Academy from 1698

Fanlar akademiyasining kelib chiqishi Kolberning umumiy akademiya yaratish rejasidan boshlanadi. U 1666-yil 22-dekabrda hozirgi Parij Milliy kutubxonasi yaqinidagi Qirol kutubxonasida uchrashgan kichik olimlar guruhiga rejalarini ma'lum qildi va shundan soʻng u yerda guruhlar tuzilib, haftada ikki marta ishchi uchrashuvlar oʻtkazildi.[2] Akademiya faoliyatining dastlabki 30 yili hali institut nizomi mavjud emasligi sababli norasmiy oʻtdi.

London Qirollik jamiyatidan farqli oʻlaroq, Akademiya hukumat organi sifatida tashkil etilgan. Parijda unchali ko`p bo`lmagan a'zolik oʻrinlarini egallash uchun saylovlar boʻlib oʻtdi.[3] Saylov jarayoni kamida 6 bosqichli jarayon boʻlib, ma'lum qoidalarga ega edi.[4] Akademiya uchun dastlabki saylovlar muhim tadbirlardan edi. Shu sababli u akademiyadagi ishlarning katta qismini tashkil etdi. Akademiyadagi bitta boʻsh oʻrinni toʻldirish uchun saylov bilan bogʻliq koʻplab yigʻilishlar oʻtkazildi. Demak, a'zolikka nomzodlar va umuman saylov jarayonlari shunchaki ko`zbo`yamachilik uchun o`tkazilmagan. Bo`sh o`rinlarning tegishli sohasiga aloqador a'zolar boʻsh oʻrin uchun potentsial nomzodlarni muhokama qilishni yakka tartibda davom ettiradilar.[5] Akademiyaga saylanish har doim ham toʻliq a'zo boʻlishni kafolatlamaydi. Ba'zi hollarda akademiyaning toʻliq a'zosi etib tayinlanishdan oldin akademiyaga dotsent yoki muxbir sifatida kirish ham mumkin edi.[6]

Saylov jarayoni dastlab faqat ma'lum bir boʻlim a'zolarini saylash uchun o`tkazilar edi. Misol uchun, sohasi matematika boʻlgan shaxs oʻz lavozimidan chetlashtirilsa yoki iste'foga chiqarilsa, keyingi saylov jarayonida ushbu fan boʻsh oʻrnini toʻldirish uchun faqat matematika faniga aloqadorlar nomzodini qoʻya olardi. Bu esa, ma'lum bir ta'lim yoʻnalishlari boʻyicha mutaxassislar taqchilligiga olib keldi va oʻsha sohalarda boʻsh ish oʻrinlari mavjud bo`lib, ularni boshqa fanlar boʻyicha kadrlar bilan toʻldirish imkoni yo`q edi.[7]

Ammo 1987-yilgi islohotlardan soʻng, akademiya boʻsh ish oʻrinlarini to`ldirishda yangi qoidalar joriy etib, eski amaliyotdan voz kechdi. Bu islohot nafaqat akademiya qoshidagi fanlarni yanada diversifikatsiya qilishga, balki akademiyaning ichki qarishiga qarshi kurashishga ham qaratilgan edi.[8] Akademiya siyosatdan holi bo`lishi, diniy va ijtimoiy masalalarni muhokama qilishdan nari turishi kerak edi.[9]

Lyudovik XIVning Qirollik Fanlar akademiyasiga tashrifi (Sebastien Leklerk I, Fransiya, 1671-yil)

1699-yil 20-yanvarda Lyudovik XIV akademiya birinchi qarorlarini berdi. Akademiya Qirollik Fanlar akademiyasi nomini oldi va Parijdagi Luvrga joylashtirildi. Ushbu islohotdan soʻng, Akademiya har yili oʻz a'zolari tomonidan amalga oshirilgan ishlar va vafot etgan a'zolar uchun ta'ziyanomalar toʻgʻrisidagi ma'lumotlar aks etgan to`plamni nashr eta boshladi. Ushbu islohot, shuningdek, Akademiya a'zolari oʻz mehnatlari uchun pensiya olishlari mumkin boʻlgan qoidani qonuniylashtirdi.[10]

Akademiya dastlab qirollik islohoti natijasida ierarxik ravishda quyidagi guruhlarga boʻlindi: pensionerlar, talabalar, faxriylar va assotsiatsiyalar.

Islohot, shuningdek, Véteran kabi ilgari tan olinmagan yangi guruhlarni ham kiritdi. Akademiya tarixi davomida bu guruhlarning ba'zi a'zolari uchun huquqlar kengaytirildi va ba'zi guruhlar olib tashlandi yoki birlashtirildi.[11] Faxriylar guruhi 1699-yilda islohot natijasida tashkil etilgan boʻlib, 1793-yilda tugatilgunga qadar uning a'zolari qirol tomonidan toʻgʻridan-toʻgʻri tayinlangan.[12]

Akademiyaga a'zolari 1666-yilda tashkil etilganidan 310 yil oʻtgach, 1976-yilda rasman tan olingan 100 nafar haqiqiy a'zodan oshdi[13] A'zolar sonining koʻpayishi 1976-yilda keng koʻlamli yangilanishlar bilan bogʻliq. Ushbu yangilanishlar natijasida 130 nafar mahalliy aʼzolar, 160 nafar muxbirlar va 80 nafar xorijiy hamkorlar saylanishi mumkin bo`ldi.[14]

A'zolar butun umri davomida o`rinlarini saqlab qolganlari tufayli boʻsh oʻrin faqat a'zoning oʻlimi bilan ochiladi. Saylov paytida boʻsh oʻrinlarning yarmi 55 yoshdan kichik boʻlganlar uchun ajratiladi.[14] 

Bu yosh a'zolarni akademiyaga qoʻshilishga jalb etish maqsadida joriy qilingan.[14]

Yangilanishlar akademiyani 2 ta boʻlimga bo`ldi:[14]


Birinchi boʻlim matematika va fizika fanlari a'zolarini o`z ichiga oladi.

Ikkinchi boʻlim, kimyo, tabiiy, biologiya va tibbiyot fanlarining a'zolarini o`z ichiga oladi.[14]


1793-yil 8-avgustdagi Milliy konventsiya barcha akademiyalarni tugatdi. 1795-yil 22-avgustda eski fanlar, adabiyot va san'at akademiyalarini, jumladan Fransiya Akademiyasi va Fanlar Akademiyasini birlashtirgan Milliy Fanlar va San'at instituti tashkil etildi.

Shuningdek, 1795-yilda Akademiya ushbu 10 ta fanni (birinchi 4 tasi 1-boʻlimda, qolganlari esa 2-boʻlimda) yangi qabul qilingan ilmiy taʼlim yoʻnalishlari etib belgiladi:

  1. Matematika
  2. Mexanika
  3. Astronomiya
  4. Fizika
  5. Kimyo
  6. Mineralogiya
  7. Botanika
  8. Qishloq xoʻjaligi
  9. Anatomiya va zoologiya
  10. Tibbiyot va jarrohlik[3]

Oxirgi ikki boʻlimda saylanish uchun nomzodlar ko`pligi va kuchli raqobat bo`lganligi uchun, shuningdek ular amaliy xarakterga egaligi tufayli birlashtirib yuborildi. Fransua Magendi kabi shaxslar oʻzlari tanlagan ta'lim sohalarida ajoyib yutuqlarga erishishlari yangi sohalarni qoʻshish imkonin kafolatladi. Biroq, hatto Magendi kabi fiziologiyada yutuqlarga erishgan va akademiyani oʻzining amaliy jonlantirish tajribalari bilan hayratga solgan bo`lsa ham akademiya a'zoligiga kira olmadi.[3]  Magendi oʻz davrining yetakchi ixtirochilaridan biri boʻlishiga qaramay, u akademiyaning rasmiy aʼzosi boʻlish uchun uzoq kurashdi va nihoyat 1821-yilda maqsadini amalga oshiradi[3] U anatomist Charlz Bell bilan birgalikda mashhur " Bell-Majandi qonuni " ni yaratganida, u akademiyaning obro`sini yanada oshiradi. 

1795-yildan 1914-yil, birinchi jahon urushigacha Fransiya Fanlar akademiyasi fransuz fanining eng nufuzli tashkiloti edi.[15] Tugatilgan Akademiyaning deyarli barcha eski aʼzolari rasman qayta saylandilar va oʻzlarining qadimiy oʻrinlarini qaytarib oldilar. Qaytmaganlar Dominik konte de Kassini ham bor edi, u oʻz oʻrnini egallashdan bosh tortdi. Akademiyaga a'zolik faqat olimlar bilan cheklanmagan: 1798-yilda Napoleon Bonapart akademiyasi a'zosi bo`lib, uch yildan soʻng esa ilmiy a'zolarga ega boʻlgan Misr ekspeditsiyasi munosabati bilan akademiya prezidenti etib saylandi.[16] 1816-yilda yana nomi "Qirollik Fanlar Akademiyasi" deb o`zgartirilib, avtonom sifatida Fransiya instituti tarkibiga kirdi. Davlat rahbari uning homiysi boʻldi. Ikkinchi Respublika davrida nomi yana Fanlar Akademiyasiga qaytdi. Bu davrda Akademiya Xalq taʼlimi vazirligi tomonidan moliyalashtirildi va unga hisobdor edi.[17] Akademiya XVIII asrda fransuz patent qonunlarini nazorat qilish vazifasini bajardi va hunarmandlarning bilimlarini jamoatchilik bilan bogʻlovchi vosita rolini bajardi. Natijada, akademiklar Fransiya texnologik faoliyatida ustunlikka erishdilar.[18] Akademiyaning ilmiy ishlari "Comptes rendus de l'Académie des Sciences" (1835–1965) nomi bilan nashr etilgan. "Comptes rendus" hozirda yetti nomdagi jurnallar seriyasidir. Nashrlarni Fransiya Milliy kutubxonasi saytida ko`rish mumkin.

1818-yilda Fransiya Fanlar akademiyasi yorugʻlik xususiyatlarini tushuntirish uchun tanlov boshladi. Qurilish muhandisi Augustin-Jean Fresnel ushbu tanlovda yorugʻlikning yangi toʻlqin nazariyasi bilan ishtirok etdi.[19] Hakamlar qoʻmitasi a'zolaridan biri Siméon Denis Puasson Fresnel nazariyasini batafsil oʻrganib chiqdi. U yorugʻlikning zarrachalar nazariyasi tarafdori boʻlib, ishni inkor etish yoʻlini izlardi. Fresnel nazariyasi bilan tanishar ekan, uning Puasson dog`i haqidagi qarashlari bilan tanishib, undan kamchilik topdim deb o`ylaydi. Chunki puasson dogʻini odatiy vaziyatlarda osongina kuzatish mumkin emas edi. Shuning uchun u puassonni bema'ni natija sifatida talqin qilib, Fresnel nazariyasini inkor etishi aniq edi. Biroq, qoʻmita rahbari Dominik-Fransua-Jan Arago Fransiya Bosh vaziri boʻlgach tajribani batafsilroq oʻtkazishga qaror qiladi. U 2 mm metall diskni mum bilan shisha plastinkaga qopladi.[20] Hammani hayratda qoldirib, bashorat qilingan nuqtani kuzatishga muvaffaq boʻldi. Bu hodisa koʻpchilik olimlarni yorugʻlikning toʻlqin nazariyasiga ishontirdi.

Ixtirolar nashr etilgan Acta Eruditorum (1737) dan olingan rasm.

Uch asr davomida ayollar uchun Akademiya a'zoligiga ruxsat berilmagan. Bu ikki karra Nobel mukofoti sovrindori Mari Kyuri, Nobel mukofoti sovrindori Iren Joliot-Kyuri, matematik Sofi Germen va boshqa koʻplab munosib ayol olimlar a'zolikdan inkor qilinganini anglatadi. Kyuri shogirdi Marguerite Perey 1962-yilda muxbir aʼzo sifatida qabul qilingan birinchi ayol edi. Birinchi toʻliq ayol a'zo 1979-yilda qabul qilingan Ivonne Choquet-Bruhat edi. 

Akademiyaga a'zolik fransuz aholisining umumiy demografiyasini ifodalashga qaratilgan. XXI asr boshlarida Fransiya aholisining koʻpayishi va demografik oʻzgarishlar akademiyaning 2002-yil boshida islohot yoʻli bilan a'zolari sonining koʻpayishiga olib keldi[21]

Ba'zi chet elliklar, chetlatishlar yoki iste'folarni hisobga olmaganda a'zolarning mutlaq koʻpchiligi akademiyani oʻlimidan soʻng tark etadi. Akademiyadan a'zo oxirgi marta 1944-yilda chiqarilgan. Akademiyadan chetlatish koʻpincha standartlarga javob bermaslik, mamlakatni tark etish yoki siyosiy sabablarga koʻra sodir boʻlgan. Kamdan-kam hollarda bir a'zo ikki marta saylangan va ikki marta bekor qilingan. Jumladan, Mari-Adolf Karnot ana shunday a'zolardan edi.[22]

Hukumat aralashuvi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hukumatning institut ishlariga ilk toʻgʻridan-toʻgʻri aralashuvi 1795-yilda a'zolarning dastlabki nomzodlarini koʻrsatish jarayonida sodir boʻldi. Ammo nomzodi koʻrsatilgan a'zolar umumiy a'zolarning atigi uchdan bir qismini tashkil qilgani va ularning aksariyati ilgari eski tuzum davriga tegishli Akademiyalarga a'zo etib saylanganligi sababli, bir nechta e'tirozlar bildirildi. Bundan tashqari, ushbu nomzod a'zolar institutning qolgan a'zolarini nomzod qilib koʻrsatishda ta'sir eta olmas edi. A'zolar umrbod a'zo boʻlib qolishlarini xohlashgan, biroq hukumat aralashuvi bilan siyosiy sabablarga koʻra a'zolikni toʻxtatish hollari ham bo`lgan. Hukumat Akademiya saylovi natijalarini qabul qilishdan bosh tortganda yana bir asosiy aralashuv sodir boʻldi.[23] Akademiyalarning hukumat tomonidan nazorat qilinishi 1803-yilda, Bonapart umumiy qayta tashkil etish toʻgʻrisida qaror qabul qilganida ochiqcha ma'lum bo`ldi. Uning asosiy xavotiri birinchi sinfdan emas, balki hukumatining potensial tanqidchilari boʻlgan siyosatshunoslarni oʻz ichiga olgan ikkinchi sinf edi. Bonapart ikkinchi sinfni butunlay tugatdi va bir necha a'zolari quvg`in qilinganidan soʻng qolgan a'zolarini uchinchi sinf vakillari bilan birga adabiyotga oid yangi ikkinchi sinfga va tasviriy san'atga bagʻishlangan yangi uchinchi sinfga qayta taqsimladi. Shunga qaramay, Akademiya va hukumat oʻrtasidagi munosabatlar bir tomonlama emas edi. Akademiya a'zolari hukumatdan gonorar toʻlashlarini kutishgan.[24]

Rad etish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Akademiya bugungi kunda ham mavjud boʻlsa-da, Birinchi jahon urushidan keyin Akademiyaning obroʻsi va maqomi koʻp jihatdan shubha ostiga olindi.[15] Mavqei pasayish omillaridan biri meritokratiyadan gerontokratiyaga oʻtish edi. Ya'ni, Akademiya boshqaruvida ilmiy qobiliyatli odamlardan uzoq vaqt davomida u yerda ishlagan odamlarga oʻtilishi.[15] U oʻsha paytda Fransiyadagi professional ilmiy xilma-xillikni haqiqiy va ramziy jihatdan yoʻqotgan "shon-sharaf davri" sifatida tanildi.[15] Yana bir omil shuki, 1909-yildan 1914-yilgacha boʻlgan besh yil davomida fan fakultetlarini moliyalashtirish sezilarli darajada qisqardi va oxir-oqibat moliyalashtirish Fransiyada moliyaviy inqirozga olib keldi.[25]

Hozirgi holati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Akademiya joylashgan Parijdagi Fransiya instituti

Bugungi kunda Akademiya Fransiya Instituti tarkibidagi beshta akademiyadan biri sifatida ishlamoqda. Uning a'zolari umrbod saylanadi. Hozirda 150 nafar haqiqiy aʼzo, 300 nafar muxbir aʼzo va 120 nafar xorijiy a'zolar mavjud. Ular ikkita ilmiy guruhga boʻlingan: matematika va fizika fanlari va ularning qoʻllanishi guruhi va kimyo, biologiya, geologiya va tibbiyot fanlari va ularning qoʻllanishi guruhi. Akademiyada hozirda beshta maqsad mavjud. Bular ilmiy hayotni ragʻbatlantirish, fanlarni oʻqitishni ragʻbatlantirish, ilmiy jamoalar oʻrtasida bilimlarni targ`ib qilish, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, ekspertiza va maslahatlashuvning ikki tomonlama rolini ta'minlash.[26] Fransiya Fanlar akademiyasi dastlab 1997-yildan boshlab haqiqiy hamkorlikni rivojlantirish boʻyicha Yevro-Afrika dasturini yaratishga kirishdi. oʻshandan beri ular oʻz faoliyat doirasini dunyoning boshqa mintaqalariga kengaytirdilar. COPED doimiy qoʻmitasi Fransiya Fanlar akademiyasi va uning hamkorlari tomonidan amalga oshirilayotgan xalqaro rivojlanish loyihalariga mas'uldir.[27] COPEDning hozirgi prezidenti Per Auger, vitse-prezidenti Mishel Delseny, faxriy prezidenti esa Fransua Gros. Ularning barchasi Fransiya Fanlar akademiyasining amaldagi a'zolaridir. COPED Parijda Afrika akademiyalari, universitetlari yoki tadqiqot markazlari vakillarini jalb etgan holda Afrika rivojlanishi bilan bogʻliq turli mavzular va muammolarni hal qiluvchi keng maydon spektrini qamrab olgan bir nechta seminarlar yoki konferensiyalarni oʻtkazdi. Xususan, fundamental va amaliy fanlar boʻyicha tadqiqotlar rivojlanishning turli jihatlari (qayta tiklanadigan energiya, yuqumli kasalliklar, hayvonlar patologiyalari, oziq-ovqat resurslari, xavfsiz suvdan foydalanish, qishloq xoʻjaligi, shahar salomatligi va boshqalar)ni qamrab oladi.[28]

Joriy qoʻmitalar va ishchi guruhlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Doimiy ilmiy komissiyalar va Ishchi guruhlar maslahat mavzulari, siyosiy bayonotlar va Akademik hisobotlarni tayyorlaydi. Ulardan ba'zilari, Tanlov Qoʻmitasi, Xalqaro Ishlar Qoʻmitasi va Olimlar Huquqlari Qoʻmitasi kabilar qonuniy vakolatlarga ega, ba'zilari Akademiya tomonidan maxsus tuzilgan va faqat a'zolar sessiyasida ovoz berish yoʻli bilan rasman tasdiqlangan.

Bugungi kunda akademiyalarning doimiy komissiyalari va ishchi guruhlari tarkibiga quyidagilar kiradi:

  • Fan va texnologiya boʻyicha ikki yillik hisobot uchun mas'ul Doimiy Akademik Qoʻmita
  • Fan, axloq va jamiyat boʻyicha doimiy akademik komissiyasi
  • Atrof-muhit boʻyicha doimiy ilmiy komissiya
  • Kosmik tadqiqotlar boʻyicha doimiy akademik komissiya
  • Fan va metrologiya boʻyicha doimiy akademik komissiyasi
  • Ilm-fan tarixi va epistemologiyasi boʻyicha doimiy akademik komissiyasi
  • Fan va xavfsizlik masalalari boʻyicha doimiy akademik komissiyasi
  • Fan taʼlimi va kadrlar tayyorlash boʻyicha doimiy akademik komissiyasi
  • La main à la pâte Doimiy Akademik qoʻmitasi
  • Olimlar huquqlarini himoya qilish boʻyicha doimiy akademik qoʻmitasi (CODHOS)
  • Xalqaro ishlar boʻyicha doimiy akademik qoʻmitasi (CORI)
  • Fransiya xalqaro ilmiy uyushmalar qoʻmitasi (COFUSI)
  • Ilmiy va texnologik xalqaro aloqalar boʻyicha doimiy akademik qoʻmitasi (CARIST)
  • Rivojlanayotgan mamlakatlar Doimiy Akademik Qoʻmitasi (COPED)
  • Rivojlanish boʻyicha akademiklararo guruh (GID)
  • Muhrlangan depozitlar boʻyicha doimiy akademik komissiya
  • Terminologiya va neologizmlar boʻyicha doimiy akademik komissiyasi
  • Antuan Lavuazye doimiy qoʻmitasi
  • Energiya xaridlari istiqbollari boʻyicha doimiy Akademik komissiyasi
  • Ilmiy hisoblash boʻyicha maxsus akademik ishchi guruhi
  • Materialshunoslik va muhandislik boʻyicha maxsus akademik ishchi guruhi[29]

Medallar, mukofotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Har yili Fanlar akademiyasi 80 ga yaqin mukofotlarni tarqatadi. Bularga quyidagilar kiradi:

  • Grande Médaille, har yili, navbatma-navbat, Akademiyaning har bir boʻlimining tegishli fanlari boʻyicha, fan rivojiga hal qiluvchi hissa qoʻshgan fransuz yoki chet ellik olimga beriladi.
  • Lalande mukofoti 1802-yildan 1970-yilgacha astronomiya sohasida erishilgan yutuqlar uchun berilgan
  • Valz mukofoti 1877-yildan 1970-yilgacha astronomiya sohasidagi yutuqlar uchun berilgan.
  • Milliy Fanlar akademiyasi bilan birgalikda Richard Lounsbery mukofoti
  • Prix Jacques Herbrand mukofoti matematika va fizika uchun
  • Pol Paskal mukofoti kimyo boʻyicha
  • Louis Bachelier mukofoti moliya sohasida matematik modellashtirishga qoʻshgan katta hissasi uchun[30]
  • Mishel Mont Petit Prix mukofoti 1977-yildan beri kompyuter fanlari va amaliy matematika boʻyicha beriladi
  • Lekonte mukofoti 1886-yildan beri har yili matematika, fizika, kimyo, tabiiy tarix yoki tibbiyotdagi muhim kashfiyotlar uchun beriladi.
  • Prix Tchihatcheff (Tchihatchef; Chikhachev) mukofoti

Prezidentlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 1800 Napoleon Bonapart
  • 1906 Genri Poincar
  • 1952 Albert Chaquot
  • 2001–2002 Guber Churien
  • 2003–2004 Étienne-Émile Baulieu
  • 2005–2006 Édouard Brézin
  • 2007–2008 Jules Hoffmann
  • 2009–2010 Jean Salençon
  • 2011-2012 Alain Carpentier
  • 2013–2014 Philippe Taquet
  • 2015-2016 Bernard Meunier
  • 2017-2018 Sébastien Candel
  • 2019-2020 Pierre Corvol
  • 2021-2022 Patrick Flandrin

gʻaznachilar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nashrlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „"Les Académies". Institut de France. Retrieved 4-mart 2019-yil.“.
  2. ↑ Watson, E. (1939). „The Early Days of the Académie des Sciences as Portrayed in the Engravings of Sébastien Le Clerc“. Osiris. 7-jild. 556–587-bet. doi:10.1086/368508.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Crosland, Maurice (Apr 2007). „The French Academy of Sciences As a Patron of the Medical Sciences in the Early Nineteenth Century“. Annals of Science.
  4. ↑ Crosland, Maurice (1978). „The French Academy of Sciences in the Nineteenth Century“. Minerva. 16-jild. 78–79-bet. doi:10.1007/BF01102182.
  5. ↑ Crosland, Maurice (1978). „The French Academy of Sciences in the Nineteenth Century“. Minerva. 16-jild. 78-bet. doi:10.1007/BF01102182.
  6. ↑ Crosland, Maurice (1978). „The French Academy of Sciences in the Nineteenth Century“. Minerva. 16-jild. 83-bet. doi:10.1007/BF01102182.
  7. ↑ Crosland, Maurice (1978). „The French Academy of Sciences in the Nineteenth Century“. Minerva. 16-jild. 80-bet. doi:10.1007/BF01102182.
  8. ↑ Leridon, Henri (2004). „The Demography of a Learned Society: The Académie des Sciences (Institut de France), 1666-2030“. Population. 59-jild. 86-bet.
  9. ↑ Hahn, Roger. Anatomy of a Scientific Institution: The Paris Academy of Sciences, 1666-1803. Berkeley, California: University of California Press, 1971 — 1-34-bet. ISBN 0-520-01818-4. 
  10. ↑ The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert Collaborative Translation Project. Moak: . Ann Arbor: Michigan Publishing, University of Michigan Library, 2007 — 54–55-bet. 
  11. ↑ Leridon, Henri (2004). „The Demography of a Learned Society: The Académie des Sciences (Institut de France), 1666-2030“. Population. 59-jild. 84-bet.
  12. ↑ Henri, Leridon (2004). „The Demography of a Learned Society: The Académie des Sciences (Institut de France), 1666-2030“. Population. 59-jild. 96-bet.
  13. ↑ Leridon, Henri (2004). „The Demography of a Learned Society: The Académie des Sciences (Institut de France), 1666-2030“. Population. 59-jild. 86-bet.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 „Crosland, Maurice (30-iyul 2007-yil). "Academy of Sciences". britannica. Retrieved 7-may 2020-yil.“.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Alter, Peter (June 1995). „Science under Control. The French Academy of Sciences“. The English Historical Review. 110-jild. 783-bet.
  16. ↑ Alder, Ken (2002), The Measure of All Things – The Seven-Year Odyssey and Hidden Error that Transformed the World, The Free Press, ISBN 0-7432-1675-X
  17. ↑ Crosland 1992
  18. ↑ Hahn, Roger. The Anatomy of a Scientific Institution: The Paris Academy of Sciences, 1666-1803. Berkeley, California: University of California Press, 1971 — 187-189-bet. ISBN 0-520-01818-4. 
  19. ↑ Fresnel, A.J. (1868), OEuvres Completes 1, Paris: Imprimerie impériale
  20. ↑ Fresnel, A.J. (1868), OEuvres Completes 1, Paris: Imprimerie impériale, 369-bet
  21. ↑ Leridon, Henri (2004). „The Demography of a Learned Society: The Académie des Sciences (Institut de France), 1666-2030“. Population. 59-jild. 86-bet.
  22. ↑ Leridon, Henri (2004). „The Demography of a Learned Society: The Académie des Sciences (Institut de France), 1666-2030“. Population. 59-jild. 90-bet.
  23. ↑ Crosland 1992, s. 303
  24. ↑ Crosland 1992, s. 302
  25. ↑ Shinn, Terry (1979). „The French Science Faculty System, 1808 to 1914: Institutional Change and Research Potential in Mathematics and the Physical Sciences“. Historical Studies in the Physical Sciences. 10-jild. 271–332-bet. doi:10.2307/27757392. JSTOR 27757392.
  26. ↑ „"Five basic missions in the Academy's remit".“.
  27. ↑ „"Actions Targeted Towards Development".“.
  28. ↑ „"Standing Committee for Developing Countries".“.
  29. ↑ „"Academic Standing Committees and Working Parties".“.
  30. ↑ „"Archived copy". Archived from the original on 26-oktabr 2014-yil. Retrieved 13-avgust 2014-yil.“. 2014-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-may.

Qo`shimcha adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fransiya_fanlar_akademiyasi&oldid=5189150" dan olindi