Himachal Pradesh Geologiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Fig.1 Oq chiziqlar Himachal-Pradesh joyini koʻrsatadi. Rasm GeoMapApp (www.geomapapp.org) / CC BY / CC BY (Ryan va boshq., 2009) yordamida yaratilgan[1].

Himachal-Pradesh geologiyasida Hindiston-Osiyo toʻqnashuvi va keyingi Himoloy orogenen paytida toʻplangan va deformatsiyalangan va uyerda prekembriy jinslari koʻp tarqalgan. Shimoliy Hindistonning Himachal-Pradesh shtati Gʻarbiy Himoloyda joylashgan (1-rasm). U 320 m dan 6975 m gacha balandlikda joylashgan murakkab relefga ega[2]. U hududning tosh materiallari asosan hind kratonidan[3] va ularning yoshi paleoproterozoydan hozirgi kungacha oʻzgarib turadi[4]. Hindiston kratoni 50-60 million yil oldin Osiyo bilan toʻqnashgan deb umumiy xulosa qabul qilingan (Ma)[5][6][7]. Toʻqnashuv paytida tog 'jinslari silkinib, qattiq burmalangan[3]. Hudud, shuningdek, yoʻnaltirilgan orografik yogʻinlar, muzlash va tez eroziya bilan shakllangan[8][9].

Foydali havolalar
Geologik vaqt shkalasi
Tegishli fanlar
  • Strukturaviy geologiya
  • Tektonikasi
Portal
Yer haqidagi fanlar portali

Yirik tektonik birliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Himachal-Pradeshning balandligi janubiy gʻarbiy qismdan Shimolgacha koʻtarilgan va bu hududni tashkil etuvchi orogen harakatlar ham yaqqol koʻzga tashlanib turadi. Yoriq bilan chegaralangan Shimoliy-Gʻarbiy toʻgʻri yoʻnalishli tasma shaklida 5 ta asosiy tektonik birliklar mavjud (2-rasm). janubi-gʻarbdan shimolgachgacha u yer Hind-Ganga tekisligi joylashgan, u joylar Sub-Himoloy ketma-ketligi, Kichik Himoloy ketma-ketligi, Katta Himoloy kristalli majmuasi va Tefiyan Himoloy ketma-ketligi deb nomlanadi (2, 3-rasm).

Hind-Ganga tekisligi Himoloydan olingan allyuvial choʻkindilarni oʻz ichiga olgan va buni yaqinda faol boʻlgan foreland havzasini ifodalaydi[10]. Sub-Himoloy ketma-ketligi, asosan, miotsen davrida oldingi havzada toʻplangan choʻkindilar borligini isbotladi. Kichik Himoloy ketma-ketligi tog 'qurilish jarayonlaridan oldin joylashgan birlik hisoblanadi. Katta Himoloy kristalli majmuasi ichki qismdan janubi-gʻarbiy va gʻarb tomonga koʻchirilgan yuqori tektonik birlikni ifodalaydi. Tethian Himoloy ketma-ketligi Hindiston plitasining shimoliy chekkasida oldingi passiv chekkada joylashgan qatlamlarni ifodalaydi[11][12].

2-rasm Himachal-Pradeshning soddalashtirilgan geologik xaritasi(Webb, 2013-yildan tahrirlangan)[13]
3-rasm Himachal-Pradeshning koʻndalang kesimi (Webb, 2013-yildan oʻzgartirilgan) Mintaqadagi tektonik birliklar odatda shimoli-sharq janubi-gʻarb yoʻnalishida joylashgan. Katta oʻlchamdagi burmalar va yoriqlar mavjud.

Shtatning janubi-gʻarbiy chekkasida joylashgan Hind-Ganga tekisligi Himoloy togʻ jinslaridan eroziyaga uchragan choʻkindilardan tashkil topgan allyuvial tekisliklar mavjud. Bu hudud faol depotsentr boʻlib, yaqin atrofdagi yirik daryolardan yuqori choʻkindi oqimlari oqib keladi. Masalan, yuqori oʻrtacha eroziya darajasi 1,8 mm/yil frontal Sutlejning Himoloy suv havzasida qayd etilgan, bu natija bilan katta choʻkindi yukiga hissa qoʻshgan boʻladi[14]. Hind-Ganj tekisligidan pastda umuman deformatsiyaga uchramagan hind kraton qatlamlari joylashgan. Ularning barchasi shimoli-sharqiy tomondan Asosiy frontal tortishish (MFT) bilan chegaralangan.

Sub-Himoloy ketma-ketligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sub-Himoloy ketma-ketligi, Sivalik guruhi deb ataladi, paleotsendan pliotsengacha choʻkindi qatlamlari qoplanib qolgan. Choʻkindilarning kelib chiqishi Hind-Ganq tekisligidagi kabidir. Biroq, sedimentatsiya hodisalari Hindiston-Osiyo toʻqnashuvidan oldin boshlangan va kech Miosengacha davom etgan shuningdek choʻkma muhiti sayoz dengizdan kontinentalga oʻzgargan.

Stratigrafiyasi[13]
Yosh Birlik Litologiya Choʻkish muhiti
Pleystotsen-Miotsen (11-7M) Sivalik shakllanishi Qumtosh, konglomerat, alevolitosh Qitʼa
Miyosen (20-13M) Dharamsala shakllanishi Kulrang qumtosh, alevoli, slanets, kalix Qitʼa
Eng soʻnggi paleotsen-oʻrta eotsen Subathu shakllanishi ohaktosh, slanets, mayda mayda qumtosh Sayoz dengiz
Soʻnggi boʻr-paleotsen Singtali shakllanishi ohaktosh, kichik kvarts arenit Sayoz dengiz

Ikki kichik guruh, u yerda shu jumladan paleotsendan eotsengacha boʻlgan sayoz dengiz yotqiziqlari va miotsen boʻlimidandan pliotsengacha boʻlgan kontinental yotqiziqlar aniqlangan. Singtali va Subathu tuzilmasi kattaroq, Dxaramsala va Sivalik tuzilmasi esa kichik guruhni tashkil etdi. Ikkalasini ajratish Oligosen nomuvofiqligidir. Oligotsen davrida Hindiston qitʼasining vaqtincha koʻtarilishi tufayli choʻkmaslik davrida boʻlganligi haqida taxmin qilingan. Oʻsha paytda hudud dengiz sathidan koʻtarilgan deb baholanadi. Hind okeani plitasining ajralishi mantiyaning koʻtarilishiga olib kelgan boʻlishi mumkin yoki esa plitaning pastga qarab tortilishi tufayli old burma paydo boʻlishi mumkin deb fikr yuritiladi.

Sub-Himoloy ketma-ketligi 10 – 6 tezlikda janubi-gʻarbga surilgan. Toʻrtlamchi davrda Asosiy frontal surish boʻylab 1 mm yilga aniqlangan. Ketma-ketlikda tog 'jinslari katta miqdorda surilib, toʻplanib, Himachal-Pradeshning janubi-gʻarbiy qismida Sub-Himoloy oʻtish zonasini hosil qilgan (3-rasm). Birlik Krol surish shuningdek tepada Ton surish bilan chegaralangan.

Kichik Himoloy ketma-ketligi (LHS)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kichik Himoloy ketma-ketligi asosan metachoʻkindi jinslar, metavolkanik jinslar va augen gneyslardan iboratdir. Qatlamlar paleoproterozoydan kembriygacha boʻlgan davrda detrital choʻkindi sifatida choʻkgan va keyinchalik yashil shist va amfibolit fasiyali jinslarga metamorflangan[14]. Ushbu ketma-ketlik yuqoridagi Asosiy Markaziy surish bilan chegaralanadi va uni 4 birlikka boʻlish mumkin[3].

Stratigrafiya[13]
Yosh Birlik Litologiya Eslatma
Neoproterozoy-pastki kembriy Tashqi Kichik Himoloy Tal shakllanishi

Krol guruhi

Shimla guruhi

Basantpur shakllanishi (Mandhali)

qumtosh, alevoli, dolomit, ohaktosh va slanets shtatning janubiy, janubi-sharqiy qismida ochilgan
Paleoproterozoy-neoproterozoy Parautochton Deoba guruhi

Damtha guruhi

silisiklastik va karbonatli jinslar
  • Uttarkashi va Narkanda yarim oynalarida ochilgan
  • Kichik Himoloyning ichki qismi
Paleoproterozoy Berinag guruhi seritsitik kvarts-arenit metabazalt intruziyasi bilan
  • togʻ jinslari yashil shist fatsiyasi sharoitida metamofozga uchragan[15]
  • Kichik Himoloyning ichki qismi
Paleoproterozoy Munsiari guruhi Vangtu

Jeori

granit avgen gneys

paragneys, slyuda shist

  • Munsiari guruhi, shuningdek, Kichik Himoloy kristalli ketma-ketligi (LHCS) deb ham ataladi[14]
  • 11 va 6 million (miotsen) oraligʻida amfibolit fasiysi metamorfizmini boshdan kechirgan[14][16].
  • tektonik oynalarda ochilgan (Uttarkashi va Kullu oynasi)
6-rasm. Katta Himoloy kristalli majmuasi (GHC) qanday joylashtirilganini koʻrsatadigan uchta modeli. (Rasm Webb va boshq., 2011 dan oʻzgartirilgan)[3].

Yuqori Himoloy kristalli ketma-ketligi deb ham ataladigan Katta Himoloy kristalli majmuasi[14] paleoproterozoy va ordovik davridagi yuqori darajadagi metamorfik jinslardan tashkil topgan[4]. U 4,5 – 8 dan ortiq km qalinlikdagi qatlam, paragneys, shist va ortogneyslar kuzatiladi. Leykogranitlar ushbu birlikning eng yuqori qismida toʻplanganligi aniqlangan[4]. Togʻ jinslarining metamorfik darajasi yuqori boʻlinishni oshiradi, shu bios staurolit, siyanit, sillimanit va migmatit zonalari asta-sekin qoʻshiladi[14]. Kristalli kompleks 750 °C ning eng yuqori metamorfik holatini boshdan kechirgan, 23M atrofida[14].

Kristalli kompleks poydevorda Asosiy Markaziy surilishi va tepada Janubiy Tibet otryadi bilan chegaralanganligi aniq koʻrinadi. Katta Himoloy kristalli majmuasi orogenga qanday joylashtirilgani boʻyicha konsensusga erishilmagan. Bundan tashqari, Janubiy Tibet otryadi boʻylab anomal kengaytma harakati koʻplab tadqiqotchilarni qiziqtirib kelmoqda.

Stratigrafiya[13]
Birlik Eslatma
Choʻkindi jinslar Giumal-Chikkim vorisligi

Tandi guruhi

Thaple-Muth-Lipak ketma-ketligi

Parahio shakllanishi

Haimanta guruhi

  • choʻkindi va past darajali metachoʻkindi jinslardan iborat
  • Hindiston qitʼasining shimoliy chegarasida joylashgan[11]
Magmatik jinslar Ilk paleozoy granitoidlari

Neoproterozoy graniti

Baragaon granit gneysi

Kembriy-ordovik davrida joylashgan, mafik anklavlar bilan peralyuminli[12] taxminan 830 mln

taxminan. 1850 mln

4-rasm Hindiston-Osiyo toʻqnashuvi natijasida togʻ jinslarining toʻplanishini koʻrsatadigan sxematik diagrammasi[10]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Ryan, William B. F.; Carbotte, Suzanne M.; Coplan, Justin O.; O'Hara, Suzanne; Melkonian, Andrew; Arko, Robert; Weissel, Rose Anne; Ferrini, Vicki; Goodwillie, Andrew (March 2009). „Global Multi-Resolution Topography synthesis“. Geochemistry, Geophysics, Geosystems. 10-jild, № 3. n/a-bet. Bibcode:2009GGG....10.3014R. doi:10.1029/2008gc002332. ISSN 1525-2027.
  2. ↑ Geological Survey of India. Geology and mineral resources of the states of India-Geology and mineral resources of Himachal Pradesh. Geological Survey of India, 2012. OCLC 314568706. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Webb, A. Alexander G.; Yin, An; Harrison, T. Mark; Célérier, Julien; Gehrels, George E.; Manning, Craig E.; Grove, Marty (2011-08-01). „Cenozoic tectonic history of the Himachal Himalaya (northwestern India) and its constraints on the formation mechanism of the Himalayan orogen“. Geosphere (inglizcha). 7-jild, № 4. 1013–1061-bet. doi:10.1130/GES00627.1.Webb, A. Alexander G.; Yin, An; Harrison, T. Mark; Célérier, Julien; Gehrels, George E.; Manning, Craig E.; Grove, Marty (2011-08-01). "Cenozoic tectonic history of the Himachal Himalaya (northwestern India) and its constraints on the formation mechanism of the Himalayan orogen". Geosphere. 7 (4): 1013–1061. doi:10.1130/GES00627.1.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Yin, An (1–may 2006–yil). „Cenozoic tectonic evolution of the Himalayan orogen as constrained by along-strike variation of structural geometry, exhumation history, and foreland sedimentation“. Earth-Science Reviews (inglizcha). 76-jild, № 1. 1–131-bet. Bibcode:2006ESRv...76....1Y. doi:10.1016/j.earscirev.2005.05.004. ISSN 0012-8252.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  5. ↑ Hodges, K. V. (1–mart 2000–yil). „Tectonics of the Himalaya and southern Tibet from two perspectives“. GSA Bulletin (inglizcha). 112-jild, № 3. 324–350-bet. Bibcode:2000GSAB..112..324H. doi:10.1130/0016-7606 (2000)112<324:TOTHAS>2.0.CO;2. ISSN 0016-7606. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  6. ↑ Wu, F.-Y.; Ji, W.-Q.; Wang, J.-G.; Liu, C.-Z.; Chung, S.-L.; Clift, P. D. (1–fevral 2014–yil). „Zircon U-Pb and Hf isotopic constraints on the onset time of India-Asia collision“. American Journal of Science. 314-jild, № 2. 548–579-bet. Bibcode:2014AmJS..314..548W. doi:10.2475/02.2014.04. ISSN 0002-9599.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  7. ↑ Colleps, C.L.; McKenzie, N.R.; Horton, B.K.; Webb, A.A.G.; Ng, Y.W.; Singh, B.P. (2020-yil mart). „Sediment provenance of pre- and post-collisional Cretaceous–Paleogene strata from the frontal Himalaya of northwest India“. Earth and Planetary Science Letters. 534-jild. 116079-bet. Bibcode:2020E&PSL.53416079C. doi:10.1016/j.epsl.2020.116079. ISSN 0012-821X. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  8. ↑ THIEDE, R (2004-yil may). „Climatic control on rapid exhumation along the Southern Himalayan Front“. Earth and Planetary Science Letters. doi:10.1016/s0012-821x (04)00198-0. ISSN 0012-821X. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  9. ↑ Linsbauer, A.; Frey, H.; Haeberli, W.; Machguth, H.; Azam, M. F.; Allen, S. (2016-yil mart). „Modelling glacier-bed overdeepenings and possible future lakes for the glaciers in the Himalaya—Karakoram region“. Annals of Glaciology (inglizcha). 57-jild, № 71. 119–130-bet. Bibcode:2016AnGla..57..119L. doi:10.3189/2016AoG71A627. ISSN 0260-3055. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  10. ↑ 10,0 10,1 Jain, A.K.. Tectonics of the Indian Subcontinent. Springer, 2020. ISBN 978-3-030-42845-7. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Aikman, Amos B.; Harrison, T. Mark; Lin, Ding (2008-yil sentabr). „Evidence for Early (>44 Ma) Himalayan Crustal Thickening, Tethyan Himalaya, southeastern Tibet“. Earth and Planetary Science Letters. 274-jild, № 1–2. 14–23-bet. Bibcode:2008E&PSL.274...14A. doi:10.1016/j.epsl.2008.06.038. ISSN 0012-821X. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  12. ↑ 12,0 12,1 Miller, C.; Thöni, M.; Frank, W.; Grasemann, B.; Klötzli, U.; Guntli, P.; Draganits, E. (1–may 2001–yil). „The early Palaeozoic magmatic event in the Northwest Himalaya, India: source, tectonic setting and age of emplacement“. Geological Magazine (inglizcha). 138-jild, № 3. 237–251-bet. Bibcode:2001GeoM..138..237M. doi:10.1017/S0016756801005283. ISSN 0016-7568.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Webb, A. Alexander G. (2013-06-01). „Preliminary balanced palinspastic reconstruction of Cenozoic deformation across the Himachal Himalaya (northwestern India)“. Geosphere (inglizcha). 9-jild, № 3. 572–587-bet. doi:10.1130/GES00787.1.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Vannay, Jean-Claude; Grasemann, Bernhard; Rahn, Meinert; Frank, Wolfgang; Carter, Andrew; Baudraz, Vincent; Cosca, Mike (2004-yil fevral). „Miocene to Holocene exhumation of metamorphic crustal wedges in the NW Himalaya: Evidence for tectonic extrusion coupled to fluvial erosion“. Tectonics. 23-jild, № 1. n/a-bet. Bibcode:2004Tecto..23.1014V. doi:10.1029/2002tc001429. ISSN 0278-7407. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)Vannay, Jean-Claude; Grasemann, Bernhard; Rahn, Meinert; Frank, Wolfgang; Carter, Andrew; Baudraz, Vincent; Cosca, Mike (February 2004). „Miocene to Holocene exhumation of metamorphic crustal wedges in the NW Himalaya: Evidence for tectonic extrusion coupled to fluvial erosion“. Tectonics. 23 (1): n/a. Bibcode:2004Tecto..23.1014V. doi:10.1029/2002tc001429. ISSN 0278-7407.
  15. ↑ Miller, Christine; Klötzli, Urs; Frank, Wolfgang; Thöni, Martin; Grasemann, Bernhard (1–oktabr 2000–yil). „Proterozoic crustal evolution in the NW Himalaya (India) as recorded by circa 1.80 Ga mafic and 1.84 Ga granitic magmatism“. Precambrian Research (inglizcha). 103-jild, № 3. 191–206-bet. Bibcode:2000PreR..103..191M. doi:10.1016/S0301-9268 (00)00091-7. ISSN 0301-9268. {{cite magazine}}: Check |doi= value (yordam)CS1 maint: date format ()
  16. ↑ Chambers, J. A.; Argles, T. W.; Horstwood, M. S. A.; Harris, N. B. W.; Parrish, R. R.; Ahmad, T. (1–may 2008–yil). „Tectonic implications of Palaeoproterozoic anatexis and Late Miocene metamorphism in the Lesser Himalayan Sequence, Sutlej Valley, NW India“. Journal of the Geological Society (inglizcha). 165-jild, № 3. 725–737-bet. Bibcode:2008JGSoc.165..725C. doi:10.1144/0016-76492007/090. ISSN 0016-7649.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Himachal_Pradesh_Geologiyasi&oldid=4102585" dan olindi