Atoiy
Atoiy (15-asr, Balx) – turkiy shoir. Yassaviy avlodidan. Samarqand, Buxoro va Balxda yashagan.
Turkiy, fors va arab adabiyotlarini chuqur o‘rgangan. Turkiy va fors tillarida ijod qilgan. Navoiy ("Majolis un-nafois") A. hayoti va ijodi haqida to‘xtalib, "Mavlono Atoiy Balxda bo‘lur erdi. Ismoil ota far-zandlaridindur, darveshvash va xushxulq, munbasit (ochiq chehrali) kishi erdi. O‘z zamonida she’ri atrok (turkiy tilda so‘zlovchilar) orasida ko‘p shuhrat tutti. Bu matla’ aningdurkim:Ul sanamkim suv yaqrsinda paritek 760o‘lturur, G‘oyati nozuklukindin suv bila yutsa bo‘lur....Mavlono ko‘p turkona (sodda, ra-von) aytur erdi...", deydi. Navoiy "Na-soim ul-mahabba min shamoim ilfu-tuvva" ("Muhabbat shabadalari") asa-rida Ismoil ota Ahmad Yassaviyning inisi Ibrohim otaning o‘g‘li ekanini aytadi. A. devonining muqovasida va qo‘lyozmaning oxirida "Devoni Shayxzoda Atoyi" deb qayd etilishi ham A.ni shayxlar oilasidan kelib chiqan deyishga asos beradi. Navoiyning xabar berishi-cha, A. Ulug‘bek saroyi shoirlari orasida ham bo‘lgan.A. g‘azalnavis – lirik shoirdir. Uning g‘azallarida muhabbat mavzui bilan bir qatorda may ham kuylanadi. Mayda hayot zavqi, uning barcha go‘zalliklari va lazzatlari vasf etiladi. May A.da Umar Xayyom ruboiylari va Hofiz g‘azallaridagi kabi hayot timsolidir. A. lirikasida xalq iboralari, ta’birlar, maqol va matallar, ertak mavzulariga oid so‘zlar ko‘p. G‘azallarini asosan aruzning ramal bahrida yozgan; vazni yengil, misralari qisqa, so‘zlari oddiy, uslubi sodda va ravon. Shuning uchun ham uning she’rlari xalq qo‘shiqlariga aylanib ketgan. A. tajohuli orifona, laf va nashr kabi tasvir vosita va usullari ham yaratgan. Shoir ijodi bizgacha to‘la yetib kelmagan. Devonining taxminan 16-asrda ko‘chirilgan, 260 g‘azalni o‘z ichiga olgan qo‘lyozma nusxasi Sankt-Peterburgda saqlanadi.[1][2]
Manbalar[tahrir]
Adabiyotlar[tahrir]
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 |