Arqadagʻ

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Arqadagʻ

Arkadag şäheri
Davlat ahamiyatidagi shahar
Skyline of Arqadagʻ
38°4′0″N 58°4′0″E / 38.06667°N 58.06667°E / 38.06667; 58.06667 G OKoordinatalari: 38°4′0″N 58°4′0″E / 38.06667°N 58.06667°E / 38.06667; 58.06667 G O
Mamlakat Turkmaniston
Viloyat Axal viloyati
Hukumat
 • Hokim Shamuhammet Durdiliyev[1]
Asos solingan 2022-yil 20-dekabr
Maydon 1,002 km2 (387 mi²)
Aholisi
 (2022)
 64 086
Vaqt mintaqasi UTC+5
Arqadagʻ xaritada
Arqadagʻ
Arqadagʻ

Arqadagʻ (turkmancha arka „orqa“ + dag „togʻ“, „himoyachi“ degan maʼnoni anglatadi) — Turkmaniston janubidagi shahar. U 2022-yil 20-dekabrdan boshlab Ahal viloyatining maʼmuriy markazi[2]. Bu 2019-yilda boshlangan yashil maydonni rivojlantirish boʻlib, dastlabki byudjeti 1,5 milliard dollarni tashkil etadi[3] [4] [5] [6] [7]. Shahar sobiq prezident Gurbanguli Berdimuhamedov sharafiga nomlangan, uning rasmiy laqabi Arqadagʻ[2] [8]. Turkmaniston shaharlari orasida yagona boʻlgan Arqadagʻ qonun boʻyicha „davlat ahamiyatiga ega shahar“ deb belgilangan[9] [10].

Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar Turkmaniston poytaxti Ashxobod shahri chegarasidan gʻarbda va qoʻshni Koʻktepa (Gökdepe) shahridan sharqda 38,0659 gradus shimoliy kenglikda va 58,0727 daraja sharq uzunlikda joylashgan. Parlamentning 2023-yil 18-martdagi qarori bilan shahar Kärizek va Gorjaw deb nomlangan ikki tumanga (turkmancha: etrap) bo‘lingan[11] [12]. 2023-yil 30-mart holatiga ko‘ra, tumanlar har birini prezident tomonidan tayinlangan hokim boshqaradigan tumanlarga aylantirildi[13].

Kärizek tumani Aba Annayevning turar-joy majmuasini (avvalgi qishloq) oʻz ichiga oladi, u chavandozlar va yaqin atrofdagi otchopar uchun yordamchi xodimlarni joylashtirish uchun qurilgan. 2023-yil may oyida Turkmaniston parlamenti Aba Annayevni Arqadagʻ shahrining bir qismi va Karizek tumaniga bo‘ysunuvchi shahar deb belgiladi[14].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2018-yil noyabr oyida o‘sha paytdagi prezident Gurbanguli Berdimuhamedov Ahal viloyati uchun yangi markaz qurilishi bo‘yicha loyiha takliflarini ko‘rib chiqishni boshladi[15]. 2019-yil 4-martda Berdimuhamedov qurilishni boshlash to‘g‘risida farmon chiqardi[16]. Qurilish 2019-yil 10-aprelda yangi viloyat hokimligi binosiga tamal toshini qo‘yish marosimidan boshlandi[17]. Dastlabki loyiha takliflarida shahar hududi 880 gektardan oshmasligi rejalashtirilgan bo‘lsa-da, tasdiqlangan loyihada hudud 1002 gektarni tashkil etdi[15] [16].

Parlamentning 2022-yil 20-dekabrdagi qarori bilan shahar Berdimuhammedov sharafiga Arqadagʻ deb nomlandi, Ahal viloyatining markazi Annaudan Arqadagʻga koʻchirildi va yaqin atrofdagi Aba Annayev qishlogʻi shaharga qoʻshildi[16]. Bu haqda mahalliy OAV quyidagicha xabar berdi:

Aholining turmush tarzini yaxshilash uchun qurilishning birinchi bosqichida 258 ta 2, 5, 7 va 9 qavatli turar-joy binolari quriladi. Shuningdek, 19 ta savdo do‘koni, 3 ta taʼmirlash shoxobchasi, mehmonxona, savdo majmuasi hamda istirohat bog‘i barpo etilmoqda[16].

2023-yil 23-yanvarda Prezident farmoni bilan shahar sudi va prokurori tashkil etildi[18] [19]. 2023-yil mart oyida qabul qilingan shahar maqomi toʻgʻrisidagi qonun unga „davlat ahamiyatidagi shahar“ (turkmancha: döwlet ähmiýetli şäher) maqomini beradi[9] [10] [20].

Qurilish qiymati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muxolifat ommaviy axborot vositalari 2023-yilning fevral oyida qurilishning ikkinchi bosqichi uchun chetdan keltiriladigan qurilish materiallari taxminiy 1,296 milliard dollarga tushishi, birinchi bosqich qurilishining taxminiy qiymati 1,466 milliard dollar bo‘lishini, bu esa shahar qurilishining umumiy qiymati 2,76 milliard dollardan oshgani haqida xabar berga edi[21]. Biroq 2023-yil mart oyida Turkmanistonning qurilish bo‘yicha rasmiysi birinchi bosqichga 3,3 milliard dollar, ikkinchi bosqichga esa taxminan 1,5 milliard dollar, jami 4,8 milliard dollarga xarajat qilinishini maʼlum qildi[22].

Rejalashtirilgan qurilishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qurilishning ikkinchi bosqichi davomida quyidagilarni barpo etiladi:

…har biri 720 o‘rinli beshta umumtaʼlim maktabi, 320 o‘rinli to‘qqizta bolalar bog‘chasi, poliklinika, o‘t o‘chirish xizmati… Arqadagʻ hokimining maʼmuriy binolari, muzey, maydon, savdo markazi va maishiy mollar do‘koni. Har biri 30 xonadondan iborat 36 ta besh qavatli turar joy, har biri 40 xonadondan iborat 36 ta besh qavatli turar joy, yigirma to‘rtta 42 xonadonli yetti qavatli turar joy, har biri 54 xonadonli 14 ta to‘qqiz qavatli uy… temir yo‘l vokzali, avtovokzal va taksi dispetcherlik stansiyasi, Ahal viloyati avtovokzali[23].

Turkmaniston davlat matbuoti 2023-yilning mart oyida qurilishning ikkinchi bosqichi 2026-yilgacha yakunlanishi toʻgʻrisida xabar bergan edi[24].

2023-yil iyun oyida prezident Serdar Berdimuhamedov shaharda seysmik faollikni kuzatuvchi seysmologik stansiya boʻlishi toʻgʻrisida farmon chiqardi[25]. Shuningdek, u Arqadagʻda „oziq-ovqat, sanoat, farmatsevtika va tibbiyot mahsulotlari“ ishlab chiqaradigan zavodlarni tashkil etish toʻgʻrisida qaror qabul qildi[26].

Shaharning ochilish marosimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezident Serdar Berdimuhamedov Vazirlar Mahkamasiga shaharning 2023-yilga ochilishi marosimi tadbirlari, jumladan, Bosh maydonda harbiy parad va konsert dasturini tayyorlashni buyurdi[27]. Masjidning tamal toshi 2023-yil 20-yanvarda qo‘yildi[28]. Prezident farmoni bilan shaharning rasmiy ochilishi 2023-yil 29-iyunga belgilangan, bu sobiq prezident Gurbanguli Berdimuhamedovning tug‘ilgan kuniga to‘g‘ri keladi[29].

2023-yil 29-iyun kuni Arqadagʻ shahrining rasmiy ochilish marosimi boʻlib oʻtdi[30].

Shu kuni Arqadagʻ telekanali efirga chiqdi, ayni nomdagi gazetaning birinchi soni nashr etildi[30].

Oʻzining sharafiga atalgan shaharning ochilish marosimiga Gurbanguli Berdimuhamedov ishtirok etmadi. Katta Berdimuhamedov hozirda Saudiya Arabistoniga Haj ziyoratini ado etish uchun ketgan[30].

Meʼmorchiligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Binolari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar beshta alohida taqdimotni oʻz ichiga olgan dizayn tanlovidan soʻng markazlashtirilgan meʼmorchilik rejasi asosida qurilgan. Barcha binolar nosimmetrik tarzda oʻtkazilgan koʻchalar boʻylab oq marmar bilan qoplangan[31]. Quyidagi obyektlar quyidagicha nomlanadi[32] [33] [34]:

  • Arqadagʻ yodgorligi;
  • Aba Annayev nomidagi Xalqaro yilqichilik akademiyasi;
  • Berdimuhamed Annayev nomidagi Ahal viloyat pedagogika kasb-hunar bilim yurti;
  • Sachly Dursunova nomidagi Ahal viloyat tibbiyot oʻrta kasb-hunar maktabi;
  • Goʻroʻgʻli Davlat ot sirki;
  • Davlatmammed Ozodiy Ahal viloyat kutubxonasi;
  • Omon Gulmammedov nomidagi Davlat drama teatri;
  • Sahi Jebbarov nomidagi Ahal viloyat ixtisoslashtirilgan sanʼat maktabi;
  • Shukur Bagshi nomidagi Bolalar sanʼat maktabi.

Ikki qavatli kottejlardan tashqari barcha turar-joy binolari yuk lifti vazifasini oʻtaydigan zamonaviy liftlar bilan jihozlangan[manba kerak]. 

Tibbiyot muassasalari[35][tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Gurbanguli Berdimuhamedov Salomatlik va reabilitatsiya markazi;
  • Ahal viloyati sogʻliqni saqlash boshqarmasi;
  • 350 oʻrinli umumiy shifoxona;
  • 150 oʻrinli onkologiya markazi;
  • 150 o‘ringa mo‘ljallangan onalik va bolalikni muhofaza qilish markazi;
  • Tez yordam markazi.

Aqlli shahar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Arqadagʻ Turkmanistonning birinchi „aqlli shahri“ boʻlishi koʻzda tutilgan[36].

Koʻcha nomlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkmaniston Xalq kengashi raisi, Turkmanistonning sobiq prezidenti Berdimuhamedov Arqadagʻ ko‘chalariga Berdi Kerboboyev, Kerim Gurbannepesov, Gurbannazar Ezizov, Olti Qorliyev va Mayya Quliyeva va boshqa „milliy madaniyat, sanʼat, adabiyot va tarixga o‘zining so‘nmas taʼsirini qoldirgan buyuk shaxslar“ nomini berishni taklif qildi[37].

Tumanlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil 30-mart holatiga koʻra Arqadagʻ ikkita tumanni oʻz ichiga oladi[38] (turkmancha: etraplar), har birini prezident tomonidan tayinlangan hokim (turkmancha: häkim) boshqaradi[13]:

  1. Kärizek tumani
  2. Gorjaw tumani

Sobiq Aba Annayev qishlog‘i shahar maqomiga ko‘tarilib, Karizek tumani tarkibiga kiritilgan[39] [40].

Transport tizimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar mamlakat poytaxti bilan Kopetdogʻ shoh ko‘chasi va M37 avtomobil yo‘li orqali bog‘langan.

Yaqin atrofdagi eng katta aeroport Ashxobod xalqaro aeroporti boʻlib, u yerdan ichki va xalqaro reyslar amalga oshiriladi.

Temir yoʻl[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharda temir yoʻl vokzali quriladi[41]. Arqadagʻ-Ashxobod yoʻnalishida 140 km/soat tezlikka ega mintaqaviy yoʻlovchi temir yoʻl ekspressini ishga tushirish rejalashtirilgan[42]. Arqadagʻdan Avazagacha tezyurar temir yoʻl qurilishi ham rejalashtirilgan[41].

Avtomobil transporti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Arqadagʻda yer usti jamoat elektr transportini joriy etish rejalashtirilmoqda[43]. Shaharda Xitoyning Yutong elektrobuslari va Jac J7 avtomobillaridan foydalaniladi[44].

Velosiped yoʻllari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharda 15 km uzunlikdagi velosiped yo‘llari quriladi[45]. Birinchi ommaviy velosport mitingi 2023-yil aprel oyida boʻlib oʻtdi[46].

Yoʻllar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar aqlli svetoforlar bilan jihozlangan[47]. Ular ko‘rish va eshitish qobiliyati past odamlar ko‘chalarni bemalol kesib o‘tishlari uchun maxsus tugmalar va ovozli signallar bilan jihozlangan. Svetoforlar ko‘cha va chorrahalardagi tirbandlikka qarab ish rejimini o‘zgartiradi. Kompyuter serverlari koʻcha kameralaridan olingan tasvirlarni tahlil qiladi va svetoforlarga signal yuboradi.

Yoʻlaklar taktil plitalar bilan qoplangan[47].

Shahardagi piyodalar oʻtish joylari liftlar yoki eskalatorlar bilan jihozlangan.

OAV[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar oʻzining Arqadagʻ telekanali[48] [49] va Arqadagʻ gazetasi faoliyatini yoʻlga qoʻydi[50] [51].

Telekommunikatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharda mahalliy Oltin Asr mobil operatorining 2G, 3G va LTE tarmoqlari mavjud[52] [manba kerak]. 

Sporti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharning „Arqadagʻ“ professional futbol klubi Turkmaniston oliy ligasi hisoblanadigan Yokari Ligada oʻynaydi[53].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Председатель верхней палаты парламента Туркменистана ознакомился с проектами второго этапа строительства города Аркадага (ruscha), Turkmenistan.ru, 26 December 2022
  2. ↑ 2,0 2,1 „Постановление Меджлиса Милли Генгеша Туркменистана об отнесении к категории города нового современного административного центра Ахалского велаята и присвоении ему наименования“ (ru). Электронная газета «Золотой век» (2022-yil 21-dekabr).
  3. ↑ В Масштабной Программе Развития Регионов--Приоритеты Социальной Политики. Нейтральный Туркменистан (2018-yil 1-noyabr).
  4. ↑ „Глава государства рассмотрел проект нового административного центра Ахалского велаята“ (Russian). Государственное информационное агентство Туркменистана (2018-yil 31-oktyabr).
  5. ↑ „Ahal welaýatynda sebitiň Aşgabatdan pes oturmaýan täze paýtagty gurlar“ (Turkmen). Chronicles of Turkmenistan (2018-yil 1-noyabr).
  6. ↑ „В день смерти Туркменбаши в Туркменистане назвали город Аркадагом“ (Russian). Turkmen.News (2022-yil 22-dekabr).
  7. ↑ Rickleton, Chris. „Turkmenistan Builds New 8.5 Billion City, Far Removed From Grinding Poverty“. RFE/RL (2022-yil 25-dekabr).
  8. ↑ Meredow, Begenç. „Образец славного будущего страны“ (ru). Нейтральный туркменистан (2022-yil 26-dekabr). 2022-yil 27-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  9. ↑ 9,0 9,1 Совместное заседание по реализации задач касательно города Аркадаг (ruscha), Туркменистан сегодня, 26 March 2023
  10. ↑ 10,0 10,1 ЗАКОН ТУРКМЕНИСТАНА О городе Аркадаг (ruscha), Neytralny Turkmenistan, 24 March 2023, 2-bet, 2023-07-09da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2023-07-01
  11. ↑ Постановление Меджлиса Туркменистана Об образовании новых этрапов в городе Аркадаг (ruscha), Туркменистан сегодня, 19 March 2023
  12. ↑ Arkadag şäherinde täze etraplary döretmek hakynda Türkmenistanyň Mejlisiniň Karary (turkman), Türkmenistan Bu gün, 19 March 2023
  13. ↑ 13,0 13,1 Созданы хякимлики этрапов города Аркадаг (ruscha), «Туркменистан: Золотой век», 30 March 2023
  14. ↑ Постановление Меджлиса Туркменистана [Decree of the Mejlis of Turkmenistan] (ruscha), Туркменистан сегодня, 10 May 2023
  15. ↑ 15,0 15,1 „В Туркменистане будет создан новый административный центр Ахалского велаята“ (ru). Turkmenportal (2018-yil 1-noyabr).
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 „Выездное расширенное заседание Кабинета Министров Туркменистана“ (ru). Neytralny Turkmenistan (2022-yil 22-dekabr). 2022-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  17. ↑ „В Туркменистане заложили новый центр Ахалского велаята“ (ru). SNG.Today (2019-yil 10-aprel).
  18. ↑ Указ Президента Туркменистана о создании суда города Аркадаг Ахалского велаята (ruscha), Туркменистан сегодня, 23 January 2023
  19. ↑ Создана прокуратура города Аркадаг Ахалского велаята (ruscha), Туркменистан сегодня, 23 January 2023
  20. ↑ TÜRKMENISTANYŇ KANUNY Arkadag şäheri hakynda (turkman), Türkmenistan, 24 March 2023, 2-bet, 2023-03-27da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2023-07-01
  21. ↑ Импортные стройматериалы для застройки второй очереди Аркадага обойдутся Туркменистану в 29,3 млрд [Imported construction materials for building the second phase of Arkadag will run Turkmenistan 29.3 billion] (ruscha), Chronicles of Turkmenistan, 20 February 2023
  22. ↑ New city honouring Turkmenistan's leader to cost $5 billion, Frans press, 29 March 2023
  23. ↑ Рабочая поездка Национального Лидера туркменского народа, Председателя Халк Маслахаты в город Аркадаг Ахалского велаята (ruscha), Туркменистан сегодня, 18 February 2023
  24. ↑ Предписано реализовать вторую очередь строительства города Аркадаг в 2023-2026 годах [Ordered to implement second phase of Arkadag city construction in 2023-2026] (ruscha), Туркменистан сегодня, 7 March 2023
  25. ↑ Khyakimlik of Arkadag city was mandated to hold international tenders, Turkmenistan Today, 16 June 2023
  26. ↑ Enterprises for manufacture of food, medical and other products will be built in Arkadag city, Turkmenistan Today, 16 June 2023
  27. ↑ A military parade will be held in honor of the opening of the city of Arkadag (inglizcha), Orient, 23 December 2022, qaraldi: 2022-12-29
  28. ↑ В городе Аркадаг состоялась закладка Главной мечети Ахалского велаята (ruscha), Türkmenistan Bu gün, 20 January 2023
  29. ↑ President of Turkmenistan instructed to hold an opening ceremony of Arkadag city at high level, Turkmenistan Today, 16 June 2023
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 „Turkmanistonda Gurbanguli Berdimuhamedovning tug‘ilgan kunida Arqadag‘ shahri ochildi“. Daryo.uz (2023-yil 29-iyun). Qaraldi: 1-iyul 2023-yil.
  31. ↑ „Главный план города Аркадаг ахалского велаята на 2022 год (Main plan of the city of Arkadag of Ahal Province for 2022)“ (Russian). Электронная газета «Золотой век» (2022-yil 21-dekabr).
  32. ↑ Admin. „Arkadag city is the new center of the Akhal province of Turkmenistan“ (en-US). News Central Asia (nCa) (2022-yil 22-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 29-dekabr.
  33. ↑ Постановление Меджлиса Туркменистана О присвоении имён выдающихся личностей туркменского народа учреждениям образования, здравоохранения, культуры и монументу искусства, построенным в городе Аркадаг [Decree of the Turkmenistan Mejlis on assignment of names of outstanding personages of the Turkmen people to establishments of education, healthcare, culture and to a monument of art, constructed in the city of Arkadag] (ruscha), Туркменистан сегодня, 19 March 2023
  34. ↑ Arkadag şäherinde gurlan bilim, saglygy goraýyş, medeniýet edaralaryna we sungat binasyna türkmen halkynyň görnükli şahsyýetleriniň atlaryny dakmak hakynda Türkmenistanyň Mejlisiniň Karary [Decree of the Turkmenistan Mejlis on assignment of names of outstanding personages of the Turkmen people to establishments of education, healthcare, culture and to a monument of art, constructed in the city of Arkadag] (turkman), Türkmenistan Bu gün, 19 March 2023
  35. ↑ V gorode Arkadag vozvoditsya neskolko meditsinskix sentrov
  36. ↑ „Новый Центр Ахала – "умный" город (New Center of Ahal - a "smart" city)“ (Russian). Электронная газета «Золотой век» (2022-yil 12-sentyabr).
  37. ↑ „Председатель Халк Маслахаты Милли Генгеша ознакомился с ходом строительства нового административного центра Ахалского велаята“ (Russian). Электронная газета «Золотой век» (2022-yil 19-noyabr).
  38. ↑ В городе Аркадаг появились два этрапа – Кяризек и Горджав (ruscha), Turkmenportal, 20 March 2023
  39. ↑ Жилому комплексу этрапа Кяризек города Аркадаг присвоен статус посёлка (ruscha), Turkmenportal, 11 May 2023
  40. ↑ 23 июля в посёлке Аба Аннаева города Аркадаг пройдут выборы в органы местного самоуправления (ruscha), Turkmenportal, 16 May 2023
  41. ↑ 41,0 41,1 В городе Аркадаг построят высокоскоростные железные дороги в Ашхабад и Авазу (ruscha), Turkmenportal, 25 February 2023
  42. ↑ РЖД предложили Туркменистану запустить экспресс-поезда между Аркадагом и Ашхабадом (ruscha), Turkmenportal, 4 May 2023
  43. ↑ Аркадаг станет первым городом в Туркменистане, где будет функционировать общественный электротранспорт (ruscha), Turkmenportal, 22 December 2022
  44. ↑ Электромобиль JAC E-J7 представили на транспортной выставке в Ашхабаде (ruscha), Turkmenportal, 5 May 2023
  45. ↑ В новом административном центре Ахала появится 15 км велодорожек, тактильная тротуарная плитка и «умные» светофоры (ruscha), Turkmenportal, 4 October 2022
  46. ↑ В городе Аркадаг прошел массовый велопробег при участии Гурбангулы Бердымухамедова (ruscha), Turkmenportal, 8 April 2023
  47. ↑ 47,0 47,1 В новом административном центре Ахала появится 15 км велодорожек, тактильная тротуарная плитка и «умные» светофоры (ruscha), Turkmenportal, 4 October 2022
  48. ↑ Сердар Бердымухамедов назначил директора телеканала «Аркадаг» (ruscha), Turkmenportal, 3 April 2023
  49. ↑ С 1 сентября 2023 года в Туркменистане начнёт вещать новый телеканал «Аркадаг» (ruscha), Turkmenportal, 30 March 2023
  50. ↑ Президент Туркменистана назначил главного редактора газеты «Аркадаг» (ruscha), Turkmenportal, 3 April 2023
  51. ↑ Открыта подписка на газету «Аркадаг» на второе полугодие 2023 года (ruscha), Turkmenportal, 3 May 2023
  52. ↑ https://tmcell.tm/habarlasmak/salgylarymyz/
  53. ↑ Турнирная таблица чемпионата Туркменистана по футболу: «Аркадаг» сохраняет первое место, «Алтын асыр» и «Копетдаг» — в тройке лидеров (ruscha), Turkmenportal, 18 May 2023

Qoʻshimcha oʻqish uchun[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Arqadagʻ&oldid=3842057" dan olindi