Abd al-Samad

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Barbad Xusrav uchun pyesa, Nizomiy Xamsa, Britaniya kutubxonasi, Sharq 2265, 1539–43, pastki chapda Mirzo Ali deb yozilgan.

Abd al-Samad yoki Xoja Abdus Samad 16-asrda fors miniatyura rassomi boʻlib, Hindistonga koʻchib oʻtgan va Boburiy miniatyura anʼanasining asoschilaridan biriga aylangan, keyin esa bir qancha yuqori maʼmuriy rollarning egasi boʻlgan. Samadning 1550-yildan 1595-yilgacha bo'lgan Boburiylar qo'l ostidagi faoliyati nisbatan to'g'ri yoritilgan va shu davrga oid bir qancha rasmlar unga tegishli. Taxminan 1572-yildan boshlab u imperator Akbarning imperator ustaxonasini boshqargan va "uning rahbarligida Boburiy uslubi yetuklikka erishgan" [1]

Mirzo Ali[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mirzo Ali nomi ilk bor Nizomiy Xamsasining mashhur qoʻlyozmasida, hozirda Sharqiy Britaniya kutubxonasi 2265-da uchraydi, uning 1543-yil martida[2] Styuart Keri Uelchning so'zlariga ko'ra, zamonaviy yozuvlarda u haqida faqat uchta eslatma mavjud. Aytishlaricha, u saroy ustaxonasining yana bir yetakchi rassomi Sulton Muhammadning o‘g‘li bo‘lib, saroy ustaxonasi muhitida ulg‘aygan, ko‘zga ko‘ringan rassom bo‘lgan. Tabrizlik Kamol uning shogirdi sifatida qayd etilgan.[3]

Samad[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boburiy miniatyurasining eng qadimgi namunasi - Temur uyining shahzodalari (milodiy1550-55), Abd as-Samadga tegishli.



Nozik paxta matosiga gouache va oltin bilan bo'yalgan. Britaniya muzeyi

Bir manbaning aytishicha, Samadning otasi Sherozlik Shoh Shujaning vaziri bo'lgan, bu uning nazariyasi bilan bog'liq qiyinchilikni Brend bu uning o'rniga uning bobosi bo'lgan, Sulton Muhammad saroyda o'z martabasini o'rnatgan paytda uning uyida tarbiyalangan, deb taxmin qilish bilan izohlaydi.[4] Boburiy yozuvlariga ko'ra, Samad Fors shohi Tahmasp I saroy ustaxonasida usta bo'lgan. U ham xattot edi,[5] Mirzo Ali bilan bog‘liq bo‘lmagan narsa taxminan 1544–45 yillargacha hech qanday asar unga tegishli emas[6], garchi Uelch undan ancha oldingi Shoh Tahmasp Shohnomasida miniatyurani unga bog'lagan. Brend bu rasmni "qoniqarsiz" va tajribasiz rassomning ishini topdi[7]

Samad 1544-yilda surgun qilingan Boburiy imperatori Humoyun bilan ilk bor Tabrizda uchrashgan[8] 1546-yilda Humoyun Tahmaspdan Samad va uning safdoshi fors Mir Sayyid Alini xizmatdan ozod qilishni so‘radi [9] va taxminan 1549-yilda ular Humoyunning vaqtincha poytaxti Kobulga yetib kelishdi., Samad Humoyun tomonidan o'g'li Akbarga va ehtimol imperatorning o'ziga rasm chizishni o'rgatish uchun biriktirilgan.[10][11] Mir Sayyid Ali va boshqa bir forslik Dust Muhammad bilan Samad "Boburiy ustaxonlariga to'liq imperatorlik forscha uslubni kiritdi", ular ilgari kichik bo'lib ko'rinib, turli markazlarda, jumladan, Buxoroda ta'lim olgan rassomlardan iborat edi.[12] Samad, ehtimol, Humoyun taxminan 1550–55-yillarda buyurtma bergan Temur xonadoni shahzodalari ( Britaniya muzeyi )ning gʻayrioddiy katta rasmi ustida ishlagan, xususan, landshaft fonida.[13] 1552-yilda Humoyun o'z taxtini tiklash uchun yordam yig'ish bilan shug'ullanar ekan, Qashg'ar hukmdoriga diplomatik sovg'aga ikki forsning asarlaridan iborat yakka miniatyuralar guruhi kiritilgan.[11] Uning bu davrdagi baʼzi asarlari Tehrondagi Guliston saroyi kutubxonasidagi muraqqa yoki albomda (MSS 1663–4) boʻlib, hanuzgacha toʻliq Safaviy uslubini koʻrsatib turibdi.Ushbu miniatyuralardan birida Akbarning otasi Humoyunga miniatyura rasmini berayotgani tasvirlangan va portfelga Samad nomi kiritilgan, yonidagi rasm uning portreti bo'lsa kerak. Tasvirda toʻliq forscha uslub qoʻllangan va tematik elementlar, jumladan, “islom rasmida oʻzni qamashtiruvchi yangi yoʻnalishlar” boʻlgan avtoportret ham mavjud.[14]

Abd al-Samad, 1588-yil miniatyurasi
Arg‘on Dev Hamzaga zirh sandiqini olib keladi, “Hamzanama”ning 7 -jildidan, Samad rahbarligida.

Taxminan 1572-yilda Samad Mir Sayyid Alini (Forsga qaytgan) imperatorlik ustaxonasining mudiri etib tayinladi[15], ehtimol Sayyid davrida Hamzanama uchun rasmlarning borishi juda sekin edi. Samad rahbarligida qolgan o‘n jild yana yetti yilda tugallandi. Samad ulardan birortasini o'zi chizganmi yoki yo'qmi, noma'lum, [16] ammo "Boburiy miniatyurasi yo'nalishi tobora ‛Abd as-Samad ko'zlagan maqsadlarga ergashdi. Ehtimol, Lahor davrida [1580-yillar] aniq bo'lgan markaziy boshqaruvning kuchayishi ushbu rassomga bog'liq bo'lishi mumkin." [1] Samad tomonidan ta'lim olgan hindu rassomlari orasida Dasvanth va Basavan ham bor edi, ular mashhur Boburiy rassomlari bo'lishdi.[10]


1576-yilda Akbar Samadni Fatehpur Sikri zarbxonasiga, 1582-yilda "savdo noziri" etib tayinlangan va keyingi yili shoh xonadoniga mas'ul etib tayinlangan.[8] 1584-yilda Akbar uni Mo'ltanning devoniga ( moliya bo'yicha mas'ul) tayinladi. Unga 400 mansab berildi va “ Shirin qalam” (shirin qalam) unvoni bilan taqdirlandi.[17] Bu harakatlar uning boshqaruv qobiliyatini e'tirof etgan bo'lishi mumkin, ammo "Akbar o'zining romantiklashtirilgan fors rasm uslubidan ko'ra qat'iyroq yondashuvni afzal ko'rgan" deb taxmin qilingan.[18] Ammo u rasm chizishni davom ettirdi va uning so'nggi ma'lum asari Nizomiy Xamsasining 1595-yildagi qo'lyozmasining rasmlarida Xusrav ovi miniatyurasidir.[10][19] Uning nomi bitilgan asarlarga Akbarning darvesh bilan chizilgan rasmi kiradi (Og‘axon muzeyi, taxminan 1586–87). Yana bir soʻnggi asar — Behzodning ikki tuyaning urushayotgan mashhur fors kompozitsiyasi versiyasi boʻlib, yozuvda aytilishicha, uning oʻgʻli Sharif nogiron boʻlganida uning iltimosiga binoan qilingan.[20] U "asrning oxirgi yillarida vafot etgan bo'lsa kerak". [21]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Grove
  2. ↑ Brend, 213–214
  3. ↑ Brend, 214
  4. ↑ Brend, 230–232
  5. ↑ Titley, 192
  6. ↑ Brend, 214; Beach, Blair & Bloom say "No inscribed works by ‛Abd al-Samad are known from the period when he worked in Safavid Iran, though attributions have been proposed"
  7. ↑ Brend, 222; this is the painting: The assassination of Chosroës Parvez
  8. ↑ 8,0 8,1 Beach, Blair and Bloom
  9. ↑ Canby, Sheila. The Golden Age of Persian Art, 1501–1722
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 "'Abd-us-Samad, Khwaja". Encyclopædia Britannica. I: A-Ak – Bayes (15th nashri). Chicago, Illinois: Encyclopædia Britannica, Inc.. 2010. 18 b. ISBN 978-1-59339-837-8. https://archive.org/details/newencyclopaedia2009ency/page/18.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "EB" defined multiple times with different content
  11. ↑ 11,0 11,1 Beach, 49
  12. ↑ Cambridge, 15–21 (quote p. 21); see also Beach, Chapter I
  13. ↑ Crill and Jariwala, 50
  14. ↑ Brend, 225–226
  15. ↑ Titley, 191
  16. ↑ Beach, 61
  17. ↑ Blochmann, H. (tr.) (1927, reprint 1993). The Ain-I Akbari by Abu 'l-Fazl Allami, Vol. I, Calcutta: The Asiatic Society, pp.554–5
  18. ↑ Titley, 192–193
  19. ↑ Titley, 193
  20. ↑ Soucek, 172
  21. ↑ Grove, though Soucek, 166 gives his dates as "ca. 1518-ca. 1600". 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Abd_al-Samad&oldid=2853748" dan olindi