Kontent qismiga oʻtish

Amerika kestrali: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Xasanboy off (munozara | hissa)
2 528 edits
Xasanboy off (munozara | hissa)
2 528 edits
Qator 119: Qator 119:


=== Atrof-muhitni ifloslantiruvchi moddalar ===
=== Atrof-muhitni ifloslantiruvchi moddalar ===
Amerika kestrali yirtqich hayvonlar boʻlganligi sababli, ularning oʻlja tomonidan yutilgan zaharli kimyoviy oqim ularning qonida yuqori darajada toʻplanishi mumkin. Yovvoyi kestral zavodlardan atrof-muhitga kirib borishi mumkin boʻlgan sanoat olovini toʻxtatuvchi moddalar guruhi boʻlgan polibromlangan difenil efirlarga (PBDE) immunomodulyatsiya yoki oʻzgartirilgan immunitet reaktsiyasiga duchor boʻlgan. PBDElar kestrallarning tana toʻqimalarida toʻplanganda, T-hujayra vositachiligidagi immun javob samaradorligi pasayadi. Natijada, PBDElarni yutib yuboradigan kestrellar viruslar yoki boshqa bosqinchi mikroorganizmlarga etarlicha javob bermasligi mumkin. Bundan tashqari, baʼzi PBDEʼlar Amerika Amerika kestralarida taloq va bursaning oʻsishi va rivojlanishini bostirishi mumkin.
Amerika kestrali yirtqich hayvonlar boʻlganligi sababli, ularning oʻlja tomonidan yutilgan zaharli kimyoviy oqim ularning qonida yuqori darajada toʻplanishi mumkin. Yovvoyi kestral zavodlardan atrof-muhitga kirib borishi mumkin boʻlgan sanoat olovini toʻxtatuvchi moddalar guruhi boʻlgan polibromlangan difenil efirlarga (PBDE) immunomodulyatsiya yoki oʻzgartirilgan immunitet reaktsiyasiga duchor boʻlgan. PBDElar kestrallarning tana toʻqimalarida toʻplanganda, T-hujayra vositachiligidagi immun javob samaradorligi pasayadi. Natijada, PBDElarni yutib yuboradigan kestrellar viruslar yoki boshqa bosqinchi mikroorganizmlarga etarlicha javob bermasligi mumkin. Bundan tashqari, baʼzi PBDEʼlar Amerika Amerika kestralarida taloq va bursaning oʻsishi va rivojlanishini bostirishi mumkin<ref>{{jurnal manbasi|last1=Fernie|first1=Kim J.|last2=Mayne|first2=Greg|last3=Shutt|first3=J. Laird|last4=Pekarik|first4=Cynthia|last5=Grasman|first5=Keith A.|last6=Letcher|first6=Robert J.|last7=Drouillard|first7=Ken|date=2005-12-01|title=Evidence of immunomodulation in nestling American kestrels (''Falco sparverius'') exposed to environmentally relevant PBDEs|journal=Environmental Pollution|volume=138|issue=3|pages=485–493|doi=10.1016/j.envpol.2005.04.008|pmid=15951077}}</ref>.


PBDElar immunitetga taʼsir qilishi va baʼzi organlarning oʻsishini bostirishi mumkin boʻlsa-da, ular Amerika kestrallarining qalqonsimon tizimiga ham taʼsir qilishi mumkin. PBDElarning in vivo jonli taʼsirida qalqonsimon bez tizimi va kestralarda retinol kontsentratsiyasi oʻzgarishi mumkin. Bu oksidlovchi stress, lipid peroksidatsiyasi va glutation metabolizmidagi oʻzgarishlarga olib kelgan.[59] Bu tizimlar erta rivojlanish, oʻsish, metabolizmni tartibga solish, termoregulyatsiya va koʻpayishda muhim ahamiyatga ega. Oksidativ stress saraton va nevrologik kasalliklarga ham hissa qoʻshishi maʼlum.
PBDElar immunitetga taʼsir qilishi va baʼzi organlarning oʻsishini bostirishi mumkin boʻlsa-da, ular Amerika kestrallarining qalqonsimon tizimiga ham taʼsir qilishi mumkin. PBDElarning in vivo jonli taʼsirida qalqonsimon bez tizimi va kestralarda retinol kontsentratsiyasi oʻzgarishi mumkin. Bu oksidlovchi stress, lipid peroksidatsiyasi va glutation metabolizmidagi oʻzgarishlarga olib kelgan<ref>{{jurnal manbasi|title=Validate User |url=https://academic.oup.com/crawlprevention/governor?content=%2ftoxsci%2farticle%2f88%2f2%2f375%2f1691148%2fExposure-to-Polybrominated-Diphenyl-Ethers-PBDEs |access-date=2022-03-06 |journal=Toxicological Sciences |year = 2005|doi=10.1093/toxsci/kfi295|pmid = 16120752|last1 = Fernie|first1 = K. J.|last2 = Shutt|first2 = J. L.|last3 = Mayne|first3 = G.|last4 = Hoffman|first4 = D.|last5 = Letcher|first5 = R. J.|last6 = Drouillard|first6 = K. G.|last7 = Ritchie|first7 = I. J.|volume = 88|issue = 2|pages = 375–383|doi-access = free}}</ref>. Bu tizimlar erta rivojlanish, oʻsish, metabolizmni tartibga solish, termoregulyatsiya va koʻpayishda muhim ahamiyatga ega. Oksidativ stress saraton va nevrologik kasalliklarga ham hissa qoʻshishi maʼlum<ref>{{jurnal manbasi|last1=Pizzino |first1=Gabriele |last2=Irrera |first2=Natasha |last3=Cucinotta |first3=Mariapaola |last4=Pallio |first4=Giovanni |last5=Mannino |first5=Federica |last6=Arcoraci |first6=Vincenzo |last7=Squadrito |first7=Francesco |last8=Altavilla |first8=Domenica |last9=Bitto |first9=Alessandra |date=2017 |title=Oxidative Stress: Harms and Benefits for Human Health |journal=Oxidative Medicine and Cellular Longevity |volume=2017 |pages=8416763 |doi=10.1155/2017/8416763 |issn=1942-0900 |pmc=5551541 |pmid=28819546|doi-access=free }}</ref>.


PCBlarga taʼsir qilish Amerika kestrali koʻpayishiga ham taʼsir qilishi mumkin. PCBlar kestraldagi karotenoidlarning funktsiyasiga taʼsir qilishi aniqlangan Bu, ayniqsa, kattalar uchun naslchilik mavsumida rangning oʻzgarishiga olib kelgan.[61] PCBga duchor boʻlgan erkaklar zerikarli va tuxum inkubatsiyasiga kamroq hissa qoʻshgan erkaklarga qaraganda, PCBga duchor boʻlgan urgʻochilar oʻz ranglarini boʻlishi kerak boʻlganidan uzoqroq ushlab turishgan. Odatda, rangning yoʻqolishi karotenoidlarning tuxumdonlarning rivojlanishiga yordam berish uchun tuxumdonlarga yoʻnaltirilishi bilan bogʻliq. PCBga duchor boʻlgan urgʻochilar oʻz ranglarini uzoqroq saqlab qolishgan, bu esa tenglikni ularning koʻpayish uchun kamroq tayyorlanishini anglatgan. Xuddi shu urgʻochilarda ham tuxum qoʻyishda sezilarli kechikishlar boʻlgan. Shuningdek, nasllarda rivojlanish muammolari koʻproq va reproduktiv muvaffaqiyat pasaygan.
PCBlarga taʼsir qilish Amerika kestrali koʻpayishiga ham taʼsir qilishi mumkin. PCBlar kestraldagi karotenoidlarning funktsiyasiga taʼsir qilishi aniqlangan Bu, ayniqsa, kattalar uchun naslchilik mavsumida rangning oʻzgarishiga olib kelgan<ref name=":0">{{veb manbasi|last1=Bortolotti |first1=Gary R. |last2=Fernie |first2=Kimberly J. |last3=Smits |first3=Judit E. |date=2003 |title=Carotenoid Concentration and Coloration of American Kestrels (Falco sparverius) Disrupted by Experimental Exposure to PCBs |url=https://www.jstor.org/stable/3599160 |journal=Functional Ecology |volume=17 |issue=5 |pages=651–657 |doi=10.1046/j.1365-2435.2003.00778.x |jstor=3599160 |issn=0269-8463}}</ref> . PCBga duchor boʻlgan erkaklar zerikarli va tuxum inkubatsiyasiga kamroq hissa qoʻshgan erkaklarga qaraganda, PCBga duchor boʻlgan urgʻochilar oʻz ranglarini boʻlishi kerak boʻlganidan uzoqroq ushlab turishgan. Odatda, rangning yoʻqolishi karotenoidlarning tuxumdonlarning rivojlanishiga yordam berish uchun tuxumdonlarga yoʻnaltirilishi bilan bogʻliq. PCBga duchor boʻlgan urgʻochilar oʻz ranglarini uzoqroq saqlab qolishgan, bu esa tenglikni ularning koʻpayish uchun kamroq tayyorlanishini anglatgan. Xuddi shu urgʻochilarda ham tuxum qoʻyishda sezilarli kechikishlar boʻlgan. Shuningdek, nasllarda rivojlanish muammolari koʻproq va reproduktiv muvaffaqiyat pasaygan<ref name=":0"/>.


PCBlar Amerika kestrallarida koʻz rangiga ham taʼsir qilishi aniqlangan. kestralarda koʻz rangi yoshi va jinsiga qarab oʻzgarishi maʼlum, ammo PCB taʼsirida rang naqshlari yoshi va jinsidan qatʼiy nazar bostirilgan.[62] Koʻz rangi koʻrish keskinligida qanday rol oʻynashi nomaʼlum boʻlsa-da, bu ov qilishda koʻrish qobiliyatiga tayanadigan kestral kabi qushlarni koʻproq tashvishga solishi mumkin.
PCBlar Amerika kestrallarida koʻz rangiga ham taʼsir qilishi aniqlangan. kestralarda koʻz rangi yoshi va jinsiga qarab oʻzgarishi maʼlum, ammo PCB taʼsirida rang naqshlari yoshi va jinsidan qatʼiy nazar bostirilgan<ref>{{jurnal manbasi|last1=Bortolotti |first1=GaryR. |last2=Smits |first2=JuditE. |last3=Bird |first3=DavidM. |date=January 2003 |title=Iris Colour of American Kestrels Varies with Age, Sex, and Exposure to PCBs |url=http://dx.doi.org/10.1086/345485 |journal=Physiological and Biochemical Zoology |volume=76 |issue=1 |pages=99–104 |doi=10.1086/345485 |pmid=12695990 |s2cid=37168509 |issn=1522-2152}}</ref>. Koʻz rangi koʻrish keskinligida qanday rol oʻynashi nomaʼlum boʻlsa-da, bu ov qilishda koʻrish qobiliyatiga tayanadigan kestral kabi qushlarni koʻproq tashvishga solishi mumkin.


PDBElar kestralarda naslchilik xatti-harakatlaridagi oʻzgarishlar bilan ham bogʻliq edi. PDBE taʼsirining turli darajalari xatti-harakatlardagi turli oʻzgarishlar bilan ham bogʻliq boʻlgan. Umuman olganda, PDBE taʼsiri naslchilik juftligi oʻrtasidagi aloqani mustahkamlaydigan xatti-harakatlarning oʻzgarishiga olib kelgan. Bunday xatti-harakatlarga tez-tez qoʻshilish, oziq-ovqat oʻtkazish, erkaklarning holati, uyalar qutisini tekshirish va maxsus juftlashish chaqiruvlari kirgan . Yuqori taʼsir qilish darajasi baʼzi xatti-harakatlarning kuchayishiga va baʼzilarida kamayishiga olib kelgan, past taʼsir esa kuzatilgan deyarli barcha xatti-harakatlarning pasayishiga olib keldi. PDBE taʼsiri, shuningdek, bu xatti-harakatlarning vaqtini oʻzgartirgan, koʻpincha ularni nazorat guruhi bilan solishtirganda bir necha kunga kechiktirgan.[63]
PDBElar kestralarda naslchilik xatti-harakatlaridagi oʻzgarishlar bilan ham bogʻliq edi. PDBE taʼsirining turli darajalari xatti-harakatlardagi turli oʻzgarishlar bilan ham bogʻliq boʻlgan. Umuman olganda, PDBE taʼsiri naslchilik juftligi oʻrtasidagi aloqani mustahkamlaydigan xatti-harakatlarning oʻzgarishiga olib kelgan. Bunday xatti-harakatlarga tez-tez qoʻshilish, oziq-ovqat oʻtkazish, erkaklarning holati, uyalar qutisini tekshirish va maxsus juftlashish chaqiruvlari kirgan . Yuqori taʼsir qilish darajasi baʼzi xatti-harakatlarning kuchayishiga va baʼzilarida kamayishiga olib kelgan, past taʼsir esa kuzatilgan deyarli barcha xatti-harakatlarning pasayishiga olib keldi. PDBE taʼsiri, shuningdek, bu xatti-harakatlarning vaqtini oʻzgartirgan, koʻpincha ularni nazorat guruhi bilan solishtirganda bir necha kunga kechiktirgan<ref>{{veb manbasi|title=Validate User |url=https://academic.oup.com/crawlprevention/governor?content=%2ftoxsci%2farticle%2f102%2f1%2f171%2f1631671%3flogin%3dtrue |access-date=2022-03-06 |website=academic.oup.com}}</ref>.


Amerika kestrali toksikologiya tadqiqotlarida ham keng qoʻllanilgan. Fention — pashsha va chivin kabi hasharotlarni oʻldirish uchun ishlatiladigan keng tarqalgan pestitsid.[64] Shuningdek, kestrallar ikkilamchi fenthion zaharlanishiga juda moyil ekanligi aniqlangan. 14 ta kestralga fenthion eritmasi bilan aloqa qilgan tirik chumchuqlar berilganda, chumchuqlarni isteʼmol qilgandan keyin 3 kun ichida 14 tasi ham nobud boʻlgan.[65]
Amerika kestrali toksikologiya tadqiqotlarida ham keng qoʻllanilgan. Fention — pashsha va chivin kabi hasharotlarni oʻldirish uchun ishlatiladigan keng tarqalgan pestitsid<ref>{{veb manbasi|last=PubChem |title=Fenthion |url=https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/3346 |access-date=2022-03-06 |website=pubchem.ncbi.nlm.nih.gov |language=en}}</ref>.Shuningdek, kestrallar ikkilamchi fenthion zaharlanishiga juda moyil ekanligi aniqlangan. 14 ta kestralga fenthion eritmasi bilan aloqa qilgan tirik chumchuqlar berilganda, chumchuqlarni isteʼmol qilgandan keyin 3 kun ichida 14 tasi ham nobud boʻlgan<ref>{{jurnal manbasi|last1=Hunt |first1=K. A. |last2=Bird |first2=D. M. |last3=Mineau |first3=P. |last4=Shutt |first4=L. |date=1991-07-01 |title=Secondary poisoning hazard of fenthion to American kestrels |url=https://doi.org/10.1007/BF01055561 |journal=Archives of Environmental Contamination and Toxicology |language=en |volume=21 |issue=1 |pages=84–90 |doi=10.1007/BF01055561 |pmid=1898122 |s2cid=30935069 |issn=1432-0703}}</ref>.


Diphacinone koʻpincha kemiruvchilarni oʻldirish uchun ishlatiladigan yana bir keng tarqalgan pestitsiddir va yirtqich qushlarning ikkilamchi zaharlanishi bilan bogʻliq deb hisoblanadi.[66] kestrallarga difasinon bilan ogʻiz orqali yuborilganda, qon ivish tezligi sezilarli darajada kamaygan. Kestrallar shuningdek, shimoliy oʻrdak va mallard oʻrdaklari kabi boshqa qushlarga qaraganda difacinondan ikkilamchi zaharlanishga 20-30 baravar sezgir ekanligi aniqlangan.
Diphacinone koʻpincha kemiruvchilarni oʻldirish uchun ishlatiladigan yana bir keng tarqalgan pestitsiddir va yirtqich qushlarning ikkilamchi zaharlanishi bilan bogʻliq deb hisoblanadi<ref>{{jurnal manbasi|last1=Rattner |first1=Barnett A. |last2=Horak |first2=Katherine E. |last3=Warner |first3=Sarah E. |last4=Day |first4=Daniel D. |last5=Meteyer |first5=Carol U. |last6=Volker |first6=Steven F. |last7=Eisemann |first7=John D. |last8=Johnston |first8=John J. |date=2011-03-11 |title=Acute toxicity, histopathology, and coagulopathy in American kestrels (Falco sparverius) following administration of the rodenticide diphacinone |url=https://setac.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/etc.490 |journal=Environmental Toxicology and Chemistry |volume=30 |issue=5 |pages=1213–1222 |doi=10.1002/etc.490 |pmid=21337606 |s2cid=9840733 |issn=0730-7268}}</ref>.kestrallarga difasinon bilan ogʻiz orqali yuborilganda, qon ivish tezligi sezilarli darajada kamaygan. Kestrallar shuningdek, shimoliy oʻrdak va mallard oʻrdaklari kabi boshqa qushlarga qaraganda difacinondan ikkilamchi zaharlanishga 20-30 baravar sezgir ekanligi aniqlangan.

⚫
Amerika kestralariga havo ifloslantiruvchi moddalar ham sezilarli darajada taʼsir qilishi mumkin. Benzol, toluol, azot dioksidi va oltingugurt dioksidi kabi umumiy gazsimon ifloslantiruvchi moddalarga taʼsir qilganda, qalqonsimon bez tizimlarida sezilarli oʻzgarishlar kuzatilgan. Qalqonsimon bez faolligining yuqori darajalari bu gazlarga taʼsir qilish kestralarda qalqonsimon bezlarning inhibisyonining yoʻqolishiga olib kelishini koʻrsatgan.[67] Biroq, immunitet funktsiyasi yoki oziq-ovqat isteʼmolida hech qanday oʻzgarishlar yuz bermagan.


⚫
Amerika kestralariga havo ifloslantiruvchi moddalar ham sezilarli darajada taʼsir qilishi mumkin. Benzol, toluol, azot dioksidi va oltingugurt dioksidi kabi umumiy gazsimon ifloslantiruvchi moddalarga taʼsir qilganda, qalqonsimon bez tizimlarida sezilarli oʻzgarishlar kuzatilgan. Qalqonsimon bez faolligining yuqori darajalari bu gazlarga taʼsir qilish kestralarda qalqonsimon bezlarning inhibisyonining yoʻqolishiga olib kelishini koʻrsatgan<ref>{{jurnal manbasi|last1=Fernie |first1=Kim J. |last2=Cruz-Martinez |first2=Luis |last3=Peters |first3=Lisa |last4=Palace |first4=Vince |last5=Smits |first5=Judit E.G. |date=2016-10-18 |title=Inhaling Benzene, Toluene, Nitrogen Dioxide, and Sulfur Dioxide, Disrupts Thyroid Function in Captive American Kestrels (Falco sparverius) |url=https://doi.org/10.1021/acs.est.6b03026 |journal=Environmental Science & Technology |volume=50 |issue=20 |pages=11311–11318 |doi=10.1021/acs.est.6b03026 |pmid=27646166 |bibcode=2016EnST...5011311F |issn=0013-936X}}</ref> . Biroq, immunitet funktsiyasi yoki oziq-ovqat isteʼmolida hech qanday oʻzgarishlar yuz bermagan.


== Holati va konservatsiyasi ==
== Holati va konservatsiyasi ==

7-Iyul 2023, 17:35 dagi koʻrinishi

Amerika kestrali
Erkak
Ayol
Muhofaza maqomi
Biologik klassifikatsiya
Sinf: Aves
Oila: Falconidae
Tur: Sparverius
Binar nomi
Falco sparverius
(Linney, 1758-yil)
Amerika kestrel assortimenti      Yil davomida      Yoz (naslchilik)      Qish (naslsiz)
Amerika kestrel assortimenti

     Yil davomida      Yoz (naslchilik)

     Qish (naslsiz)
Vikiomborda American kestrel
haqida turkum mavjud
Amerika kestrali
Amerika kestrali
Katta yoshli ayol Vinnipeg, Manitoba, Kanada
Kestral olma daraxtida dam olmoqda.

Amerika kestrali (Falco sparverius) — chumchuq lochin deb ham atalgan, Shimoliy Amerikadagi eng kichik va eng keng tarqalgan lochindir. Amerika kestralining kichik turlari va jinsi boʻyicha oʻlchami taxminan ikkiga bir diapazonga ega boʻlib, hajmi koʻk jayning ogʻirligidan motam kabutariga qadar oʻzgarib turgan. Amerika kestrali Janubiy Amerikada keng tarqalgan va Amerika qitʼasidagi turli muhit yashash joylariga moslashgan 17 ta kichik turga aylangan. Amerika kestrali jinsiy dimorfizmni kattaligi (urgʻochilari oʻrtacha kattaroq) va patlarni namoyon qiladi, garchi ikkala jinsning ham orqa tomoni sezilarli toʻsiq bilan qizarib ketgan. Amerika kestralining patlari rang-barang va jozibali boʻlib, balogʻatga yetmagan kattalarnikiga oʻxshaydi. Amerika kestrali jinsiy dimorfizmni kattaligi (urgʻochilari oʻrtacha kattaroq), garchi ikkala jinsning orqa tomoni sezilarli toʻsiq bilan qizarib ketgan. Uning patlari rang-barang va jozibali boʻlib, balogʻatga yetmaganlar kattalarnikiga oʻxshaydi. Amerika kestrali odatda havodan ov qilsa ham, oʻljani pistirma qilish uchun yerni skanerlab, energiyani tejaydigan tarzda ovlaydi. Baʼzan oʻljaga yaqinlashayotganda qanotlarini tez urishi bilan havoda uchib yuradi. Amerika kestralining ratsioni odatda chigirtkalar, boshqa hasharotlar kaltakesaklar, sichqonlar va mayda qushlardan (masalan, chumchuqlar) iborat. Ovqatlanish uning tur sifatida keng muvaffaqiyatiga hissa qoʻshgan. Daraxtlar, qoyalar, binolar va boshqa inshootlardagi boʻshliqlarga uyalarini joylashtirgan. Ayol kestrallar uchdan va yettigacha tuxum qoʻyadi, bu ikkala jins ham inkubatsiyaga yordam beradi.

Amerika kestralining naslchilik diapazoni markaziy va gʻarbiy Alyaskadan Shimoliy Kanada boʻylab Yangi Shotlandiyaga, janubiy Shimoliy Amerika boʻylab, markaziy Meksika, Karib dengizigacha choʻzilgan. Bu Markaziy Amerikada mahalliy selektsioner boʻlib, Janubiy Amerikada keng tarqalgan. Kanada va Qoʻshma Shtatlar shimolida koʻpayadigan qushlarning aksariyati qishda janubga koʻchib oʻtadi. Bu Gʻarbiy Yevropaga vaqti-vaqti bilan vagrant boʻlgan.

Tashqi koʻrinishi va xulq-atvoriga koʻra, Amerika kestrali koʻp yillar davomida Falco jinsiga kiruvchi asosan Yevropa va Afrika kestrali turkumining aʼzosi hisoblangan, ammo DNK tahlili shuni koʻrsatadiki, amerika kestrali aslida amerika yirik lochinlari bilan genetik jihatdan yaqinroq[1][2].Ushbu genetik tahlillar natijasida tur nomi oʻzgartirilmagan boʻlsa-da, Amerika kestrali aslida filogenetik maʼnoda kestral emas. Buning oʻrniga, ekotizimdagi xuddi shunday kichik oʻlja joyiga mos keladigan konvergent evolyutsiya jarayoni, chunki haqiqiy kestralilarga oʻxshash jismoniy xususiyatlar, ov usullari bilan qodir.

Amerika kestrali keng tarqalgan qushdir. Boshqa koʻplab yirik lochinlar kabi kuchli uchuvchi boʻlmasa-da, lochinning toʻgʻri oʻrgatishi va vaznini nazorat qilish koʻplab Amerikalik kestralilarga chumchuqlar va starlinglar oʻlchamidagi qushlarni samarali ovchi boʻlishga imkon beradi, vaqti-vaqti bilan qushlarga qarshi ularning qariyb ikki baravarigacha muvaffaqiyat qozongan[3].

Tavsif

Anʼanaviy tavsifga koʻra, Amerika kestrali Amerikadagi eng kichik yirtqich hayvondir[4]. Amerika kestrali jinsiy jihatdan dimorfdir, ammo jinslar oʻrtasida patlarning rangi bir-biriga mos kelmaydi. Qushning uzunligi 22 dan 31 sm gacha (8,7 dan 12,2 dyuymgacha)[5], qanotlari 51-61 sm (20-24 dyuymgacha). Urgʻochi kestrali erkaklarnikidan kattaroqdir, lekin kattaroq lochinlarga qaraganda kamroq, odatda kichik tur ichida taxminan 10% dan 15% gacha kattaroq. Koʻproq shimoliy kichik turlar kattaroq oʻlchamlarga (shimoliy yarim sharga) moyil boʻlib, shimoliy katta urgʻochi kichik janubiy erkaknikidan ikki baravar kattaroq. Erkakning vazni odatda 80-143 g (2,8-5,0 oz), urgʻochi esa 86-165 g (3,0-5,8 oz). Standart oʻlchovlarda qanot suyagi uzunligi 16-21 sm (6,3-8,3 dyuym), dumi 11-15 sm (4,3-5,9 dyuym) va tarsus 3,2-4 sm (1,3-1,6 dyuym) ni tashkil qilgan[6][7][8].

Jismoniy jihatdan, Amerika kestrali kattaroq lochinlarga qaraganda ancha ozgʻin va mushaklari kamroq[9]. Amerika kestralining koʻkrak qafasidagi uchish mushaklari uning tana vaznining atigi 12% ni tashkil qiladi, bu esa eng kuchli uchuvchi lochinlar, masalan, 20% ni tashkil qilgan[10]. Qanotlari oʻrtacha uzun, ancha tor va bir nuqtaga torayib ketgan. Ularning mushaklari kamroq boʻlgan tana turi qanotda koʻp vaqt sarflab, qushlarning oʻljasini uzoq vaqt quvib oʻtishdan koʻra, energiyani tejaydigan pistirma oviga moslashgan. Kattaligiga koʻra, ular kuchli tirnoqlari va tumshugʻiga ega va tezda oʻljani yuborishlari mumkin. Ularning ozgʻin tuzilishi va energiyani tejash strategiyasi mushaklari kuchliroq boʻlganidan koʻra kunlik ovqatni kamroq isteʼmol qilishga imkon beradi, lekin qushlarning oʻljasini odatda oʻzlari kabi, baʼzan kattaroq qilish uchun yetarli kuchga ega. Ushbu tana uslubi va ov strategiyasining muvaffaqiyati Amerika qitʼasi boʻylab katta diapazonni zich joylashtirishda turning yuqori muvaffaqiyatida namoyon boʻlgan. Amerika kestralining parvozi muskulli lochinlar, masalan, merlinlar va qoraquloqlar kabi dramatik, tez emas, lekin ularning koʻproq mavjud boʻlgan mayda oʻljalarning kengroq ratsioniga samarali moslashishi, kuniga kamroq oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyoji tufayli koʻplab hayvonlar paydo boʻlgan.

Boshqa koʻplab yirtqich hayvonlar turlaridan farqli oʻlaroq, jinslar oʻlchamidan koʻra patlari bilan koʻproq farqlanadi. Erkaklar qora dogʻli koʻk-kulrang qanotlari va qora toʻsiqli oq pastki qismiga ega. Orqa tomoni qizgʻish, pastki yarmida toʻsiq bilan qoplangan. Qorin va yon tomonlari qora dogʻlar bilan oq rangga ega. Dumi ham qizgʻish, oq yoki qizgʻish uchi va qora subterminal tasmasi bilan oʻralgan[11]. Amerika kestrali urgʻochi kestralining orqa va qanotlari toʻq jigarrang toʻsiq bilan qizgʻish. Urgʻochilarning pastki qismlari qalin jigarrang chiziqlar bilan boʻyalganday. Dumi erkaklarnikidan sezilarli darajada farq qiladi, koʻp sonli tor quyuq qora chiziqlar bilan qizil rangga ega. Voyaga yetmaganlar kattalarnikiga oʻxshash rang berish naqshlarini namoyish etadilar[11]. Ikkala jinsda ham bosh oq rangga ega, tepada koʻk-kulrang. Shuningdek, boshning har ikki tomonida ikkita tor, vertikal qora yuz belgilari, boshqa lochinlarda esa bittadan bor[12]. Oq yoki toʻq sariq ensaning har ikki tomonida ikkita qora dogʻ (ocelli) boʻlishi mumkin[13] . Bu dogʻlarning vazifasi muhokama qilinadi, lekin eng koʻp qabul qilingan nazariya shundaki, ular „soxta koʻzlar“ vazifasini bajaradi va qushni potentsial hujumchilardan himoya qilishga yordam bergan[14].

Vokalizatsiyalar

Amerika kestrali uchta asosiy tovushga ega — „klee“ yoki „killy“, „whine“ va „chitter“[15]. „Klee“ odatda tezkor seriya sifatida yetkazib berilgan — klee, klee, klee, klee kestrali xafa boʻlganda yoki hayajonlanganda. Bu qoʻngʻiroq turli xil vaziyatlarda qoʻllaniladi va ikkala jinsdan ham eshitiladi, lekin katta urgʻochilarning ovozi odatda erkaklarnikiga qaraganda pastroq boʻlgan. „Whine“ qoʻngʻirogʻi, birinchi navbatda, ovqatlanish bilan bogʻliq, lekin kopulyatsiya paytida ham aytilgan. "Chitter" erkak va urgʻochi qushlar oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirni oʻz ichiga olgan faoliyatda, jumladan, tanishuv paytida ovqatlanish, kopulyatsiya va nestlarni boqishda qoʻllanilgan[16]. Nestlings 16 kunlik yoshida kattalarnikiga oʻxshash qoʻngʻiroqlarni amalga oshirishi mumkin[17].

Taksonomiya

1983-yilda Amerika ornitologlar uyushmasi tomonidan Shimoliy Amerika qushlarining AOU nazorat roʻyxatining oltinchi nashri etilgunga qadar, Amerika kestrali uchun eng koʻp ishlatiladigan nom chumchuq qirgʻiy edi. Bunga Accipiter turkumidagi Yevroosiyo chumchuqlari bilan noto‘g‘ri bog‘lanish sabab bo‘lgan. AOU nazorat roʻyxatining oltinchi nashri buni toʻgʻirlab, qushni Amerika kestrali nomini rasmiy ravishda oʻzgartirgan. Amerika kestral uchun bir qancha boshqa soʻzlashuv nomlari ham qoʻllaniladi, jumladan, chigirtka kalxini, parheziga koʻra va oʻldiruvchi qirgʻiy, oʻzining aniq chaqirigʻi tufayli[18].

Kirish qismida taʼkidlanganidek, DNK tahlili shuni koʻrsatadiki, Amerika kestrali haqiqiy kestral bilan emas, balki genetik jihatdan kattaroq Amerika lochinlari[1][2] bilan yaqinroqdir. Biroq, uning kestralarga jismoniy oʻxshashligi va Amerika kestrali nomining oʻziga xos xususiyatiga asoslanib, nomini oʻzgartirishga ozgina turtki boʻlgan. Agar davom etayotgan genetik tadqiqotlar Falco jinsidagi Amerika kestralining evolyutsion tarixini aniqroq aniqlasa, bu kelajakda oʻzgarishi mumkin. Butun jins aslida shu qadar chambarchas bogʻliq boʻlgan turlar toʻplamidirki, ularning aksariyati yoki barchasi sunʼiy urugʻlantirish orqali duragaylanishi mumkin. Turlarning sezilarli darajada tabiiy duragaylanishi oʻtmishda ushbu chambarchas bogʻliq turlar toʻplamining evolyutsiyasi jarayonida sodir boʻlgan, shuning uchun qaysi turlar boshqa turlarga yoki umuman jinsga nisbatan koʻproq bazal ekanligini aniq evolyutsion genetik tahlil qilish qiyin.

Amerika kestralining ilmiy nomi Falco sparverius, Karl Linney tomonidan 18-asrdagi Systema Naturae asarida berilgan[19]. Bu jins tumshugʻining soxta yoki ilgak shakliga ishora qiladi va oʻziga xos nom „chumchuqga tegishli“ degan maʼnoni anglatadi, bu qushning kichik oʻlchamini va odatda oʻlja sifatida chumchuqlarni ovlashni nazarda tutgan[18].

Amerika kestralining oʻn yetti kichik turi tan olinadi, ular odatda patlar, oʻlchamlar va tovushlarga asoslangan[20]:

  • F. s. paulus, 1902-yilda Xou va King tomonidan tasvirlangan, Amerika Qoʻshma Shtatlarining janubi-sharqida Luizianadan Floridagacha boʻlgan hududda joylashgan.
  • F. s. 1892-yilda Edgar Aleksandr Merns tomonidan tasvirlangan peninsularis janubiy Baja Kaliforniyada joylashgan.
  • F. s. 1930-yilda Ludlov Griskom tomonidan tasvirlangan tropicalis Meksikaning janubidan shimoliy Gondurasgacha tarqalgan.
  • F. s. 1965-yilda Howell tomonidan tasvirlangan nicaraguensis Gonduras va Nikaraguada uchraydi.
  • F. s. 1827-yilda Nicholas Aylvard Vigors tomonidan tasvirlangan sparveroides Kuba, Isla de Juventud hamda markaziy va janubiy Bagama orollarida uchraydi.
  • F. s. 1788-yilda Iogann Fridrix Gmelin tomonidan tasvirlangan dominicensis Hispaniola (ham Dominikan Respublikasi va Gaiti) va Yamaykada uchraydi.
  • F. s. 1788-yilda Gmelin tomonidan tasvirlangan caribaearum Puerto-Riko va Kichik Antil orollari boʻylab Grenadagacha tarqalgan.
  • F. s. brevipennis Gans fon Berlepsch tomonidan 1892-yilda tasvirlangan, Gollandiya Antillarida uchraydi.
  • F. s. isabellinus, Uilyam Jon Swainson tomonidan 1837-yilda tasvirlangan, Venesueladan shimoliy Braziliyagacha topilgan.
  • F. s. 1915-yilda Charlz B. Kori tomonidan tasvirlangan ochraceus sharqiy Kolumbiya va shimoli-gʻarbiy Venesuelada uchraydi.
  • F. s. caucae, Frank Chapman tomonidan 1915-yilda tasvirlangan, Kolumbiyaning gʻarbiy qismida joylashgan.
  • F. s. aequatorialis, 1892-yilda Merns tomonidan tasvirlangan, shimoliy Ekvadorda joylashgan.
  • F. s. 1915-yilda Kori tomonidan tasvirlangan peruvianus Ekvadorning janubi-gʻarbiy qismida, Peru va shimoliy Chilida joylashgan.
  • F. s. fernandensis, 1915-yilda Chapman tomonidan tasvirlangan, Xuan Fernandes orollari Chili yaqinida joylashgan.
  • F. s. cinnamominus, 1837-yilda Swainson tomonidan tasvirlangan, Peru, Chili va Argentinada uchraydi.
  • F. s. 1915-yilda Kori tomonidan tasvirlangan cearae Braziliya shimoli-sharqidan janubi-sharqgacha Boliviya joylashgan.
  • Erkaklar ustki qismlari naqshlari
    Erkaklar ustki qismlari naqshlari
  • F. s. dominicensis, Yamayka
    F. s. dominicensis, Yamayka
  • F. s. sparveroides erkak qizil morf, Cuba
    F. s. sparveroides
    erkak qizil morf, Cuba
  • F. s. sparveroides ayol oq morf, Cuba
    F. s. sparveroides
    ayol oq morf, Cuba
  • Markazda joylashgan Illinois
    Markazda joylashgan Illinois
  • F. s. tropicalis Ayol Belizda
    F. s. tropicalis Ayol Belizda

Ekologiya va xulq atvor

Amerika kestrali turli xil yashash joylarida, shu jumladan oʻtloqlar, choʻllarda va boshqa yarim ochiq hududlarda joylashgan. Ularni shahar atrofida ham topish mumkin. Kestralining yashash joyi oʻrindiqlarni, ov qilish uchun ochiq maydonlarni va uya qoʻyish uchun boʻshliqlarni (tabiiy yoki sunʼiy) oʻz ichiga olishi kerak[21]. Amerika kestrali juda xilma-xil sharoitlarda yashashga qodir, yaʼni Arktik doiradan[22] Markaziy Amerika tropiklarigach va togʻlaridagi 4500 m (14800 fut) balandliklargacha [23]. Qush Kanada shimoli va Alyaskadan Janubiy Amerikaning eng janubiy uchi Tierra del Fuegogacha tarqalgan. Bu Amerika qitʼasida topilgan yagona kestral[24], lekin yuqorida aytib oʻtilganidek, bu tasnif genetik jihatdan notoʻgʻri. Amerika kestrali Buyuk Britaniya, Daniya, Malta va Azor orollarida vagrant sifatida sodir boʻlgan[25].

  • Ayol kestral zarba bermoqchi
    Ayol kestral zarba bermoqchi
  • Erkak ayolga uy qutisini ko'rsatmoqda va sichqonchani taklif qilmoqda - Meyn
    Erkak ayolga uya qutisini ko'rsatmoqda va sichqonchani taklif qilmoqda - Meyn
  • Ayol oziqlantiruvchi nestling – Meyn
    Ayol oziqlantiruvchi nestling – Meyn
  • Hozirgina paydo bo'lgan erkak
    Faqatgina paydo bo'lgan erkak - Meyn

Kanada va Qoʻshma Shtatlar shimolidagi Amerika kestrali odatda qishda janubga koʻchib oʻtadilar, ularning baʼzilari Meksikadagi kichikroq oʻlchamdagi yashovchi kestrallar bilan birlashadi[26],baʼzan Markaziy Amerika va Karib dengizigacha boradi. Taxminan 35° shimoliy kenglikning janubida koʻpayadigan qushlar odatda yil davomida yashaydilar. Migratsiya mahalliy ob-havo sharoitiga ham bogʻliq[27]. Pastroq kengliklarda (aniqrogʻi 48ºN dan past) koʻpayadigan Amerika kestrallar issiqroq buloqlardan keyin ertaroq keladi, yuqori kenglikdagi qushlar esa har yili bir vaqtning oʻzida oʻz koʻpayish joylariga qaytadilar. Bu namunalar qisqa masofaga kelgan muhojirlarning iqlim o‘zgarishiga bardosh bera olishini ko‘rsatgan[28] . Qishlaydigan kestral yashash joyini tanlash jinsiga qarab farq qilgan. Urgʻochilar koʻpayish davrida erkaklarga qaraganda koʻproq ochiq joylarda topilgan. Bu xatti-harakatning keng tarqalgan izohi shundan iboratki, erkaklarnikidan kattaroq urgʻochilar birinchi boʻlib oʻzlarining yashash joylariga kelishadi va erkaklarni oʻz hududidan chiqarib tashlashadi[29].

Amerika kestrali uzoq umr koʻrmaydi, yovvoyi qushlarning umri 5 yil[30]. Eng keksa yovvoyi qush 11 yoshu 7 oy yetadi[31] , tutqun kestrallar esa 14—17 yilgacha yashashi mumkin[30]. Tadqiqotga koʻra, 1355 ta oʻlim holatlarining 43,2 foizi odamlarga toʻgʻri kelgan, ular toʻgʻridan-toʻgʻri oʻldirish va yoʻlda oʻldirishni oʻz ichiga olgan, yirtqichlar (shu jumladan yirikroq qushlar tomonidan) 2,8 foizni tashkil etgan. Biroq, bu statistik maʼlumotlar noxolis boʻlishi mumkin, chunki oʻlim holatlari odatda odamlar yashaydigan joylarda yoki yaqinida topilgan[30].

Oziqlantirish

Amerika kestrali asosan chigirtkalar, kapalaklar, oyalar[32], ninachilar, qoʻngʻizlar[33], kaltakesaklar, sichqonlar, qurbaqalar[34] va mayda qushlar bilan oziqlanadi. Kestral, shuningdek, chayon, ilon[33], yarasalar[35], va sincaplarni[36][37]o‘ldirgani haqida xabar berilgan. Kerkenez, hech boʻlmaganda qisman dietasining keng doirasi tufayli aholining yuqori zichligini saqlab turishga qodir. Amerika kestralining asosiy ov usuli bu oʻlja yaqinlashishini kutish va oʻlja olishdir. Qush odatda yoʻllar boʻylab yoki daraxtlar, elektr uzatish liniyalari yoki panjara ustunlari kabi narsalarga oʻrnatilgan dalalar boʻylab koʻringan. Shuningdek, u kiting orqali ov qiladi, qanotlarini tez urishi bilan havoda yuradi va oʻljani qidiradi. Boshqa ov usullariga dalalar ustida past parvoz qilish yoki havoda hasharotlar va qushlarni quvish kirgan[38].

Oʻlja koʻpincha yerda ushlanadi, lekin vaqti-vaqti bilan ular oʻlja qushlari uchib ketgan. Urishdan oldin, kestral xarakterli ravishda boshi va dumini buradi, soʻngra oʻljaga toʻgʻridan-toʻgʻri uchib, uni tirnoqlari bilan ushlaydi. Qizil dumli qirgʻiyga oʻxshab, kestrellar ovda energiyani tejaydi va oʻz hujumlarini joylashuviga muvaffaqiyat ehtimoliga ehtiyotkorlik bilan tanlashadi[9]. Koʻpayish davrida qush katta oʻljani oʻz juftiga yoki bolalariga olib borgan. Bir tadqiqot shuni koʻrsatdiki, Amerika kestrali juftligi „oʻziga xos vaziyatda energiya olish xarajatlarini minimallashtiradigan usullar bilan oziq-ovqat isteʼmol qilgan“. Misol uchun, agar maʼlum bir hududda oʻljani tutish muvaffaqiyati sezilarli darajada pasaysa, qush boshqa hududga oʻtgan[39].

Koʻpaytirish yoʻllari

Falko sparverius — MHNT
Yosh qush (kestral)

Amerika kestrali birinchi bahorda jinsiy yetuk boʻlgan[40]. Koʻchib yuruvchi populyatsiyalarda erkaklar koʻpayish joyiga urgʻochilardan oldin keladi, keyin urgʻochi oʻz juftini tanlaydi. Juftlik aloqalari kuchli, koʻpincha doimiydir. Juftlar, odatda, ketma-ket yillarda avvalgi uyalar joylaridan foydalangan. Bu qushlarga yoshroq yoki bosqinchi shaxslardan ustunlik beradi, chunki ular ov joylari, qoʻshnilar, yirtqichlar va saytning boshqa xususiyatlari bilan allaqachon tanish boʻlgan[41]. Erkaklar oʻz hududlarini reklama qilish va turmush oʻrtogʻini jalb qilish uchun murakkab shoʻngʻin namoyishlarini amalga oshiradilar. Ushbu namoyishlar bir nechta koʻtarilish va shoʻngʻinlardan iborat boʻlib, ularning choʻqqilarida uch yoki toʻrtta „klee“ chaqiruvi mavjud. Urgʻochilar uya qoʻyish joyiga kelganidan keyin taxminan bir-ikki hafta davomida jinsiy aloqada boʻlishgan. Bu ovulyatsiyani ragʻbatlantiradi deb taxmin qilingan[42]. Erkakdan ayolga oziq-ovqat oʻtishi tuxum qoʻyishdan taxminan 4—5 hafta oldin, bir-ikki hafta oʻtgach sodir boʻladi[43].

Amerika kestrali boʻshliq uyalaridir, ammo ular turli xil uy sharoitlariga moslashishga qodir. Ular, odatda, tuxum va yoshlarni maksimal darajada himoya qilishni taʼminlaydigan, tepalari yopiq va mahkam oʻrnatilgan kirish joylari boʻlgan tabiiy boʻshliqlarni (masalan, daraxtlardagi) afzal koʻrgan[44] kestral vaqti-vaqti bilan yirik oʻrmonchilar tomonidan yaratilgan teshiklarga[45] uya qoʻyadi yoki boshqa qushlarning tashlab ketilgan uyalaridan, masalan, qizil dumli qirgʻiylar, merlinlar va qargʻalardan foydalangan[46]. Ular qoyalarning yonbagʻirlarida va qurilish tepalarida, shuningdek, kaktuslarning tashlandiq boʻshliqlarida uya qoʻygani qayd etilgan. Amerika kestrali ham koʻpincha uya qutilaridan foydalangan[47]. Uch-yetti tuxum (odatda toʻrt yoki besh) taxminan 24—72 soat oraligʻida qoʻyiladi. (Sakkiz tuxumdan iborat ikkita gʻayritabiiy va toʻqqizta tuxumdan bittasi hujjatlashtirilgan. Sakkizta tuxumdan birida bitta tuxum, toʻqqizta tuxumda bitta tuxum chiqqani kabi).[50] Oʻrtacha tuxum hajmi 32 mm × 29. mm (1,3 dyuym × 1,1 dyuym), tana oʻlchamidagi qushlar uchun oʻrtacha qiymatdan 10% katta. Tuxumlar oqdan krem ranggacha, jigarrang yoki kulrang dogʻlar bilan qoplangan. Inkubatsiya odatda 30 kun davom etadi va asosan ayolga tegishli, garchi erkaklar 15—20% vaqtni inkubatsiya qilgan. Yoʻqotilgan tuxumlar odatda 11—12 kun ichida almashtirilgan. Chiqish uch-toʻrt kun ichida sodir boʻlgan. Umurtalari oʻrtamiyona boʻlib, faqat besh kundan keyin oʻtirishga qodir. Ular tez oʻsib, 11—17 kundan keyin kattalar vazniga yetgan. 28—31 kundan keyin qanotlari rivojlanib, uyasini tark eta olgan[48][35] . Yosh oʻsmirlar bir yoshdan boshlab koʻpayishi mumkin va bu tur yovvoyi tabiatda taxminan uch yildan besh yilgacha umr koʻrgan[49].

Ekologik nuqtai nazardan, Amerika kestrali reproduktiv shakli kichik qushlarning „r tanlovi“ strategiyasiga tayangan[50]. R/K tanlash nazariyasida selektiv bosimlar evolyutsiyani ikkita umumlashtirilgan yoʻnalishlardan birida olib borishi uchun faraz qilinadi: r yoki K tanlovi[51]. R-tanlangan turlar yuqori oʻsish sur’atiga eʼtibor qaratadigan, odatda kamroq olomon ekologik boʻshliqlardan foydalanadigan va koʻplab nasllarni keltirib chiqaradigan turlardir, ularning har biri balogʻat yoshiga qadar omon qolish ehtimoli nisbatan past (yaʼni, yuqori r, past K) . Aksincha, K-tanlangan turlar yuk koʻtarish qobiliyatiga yaqin zichlikda yashash bilan bogʻliq xususiyatlarni namoyish etadilar va odatda bunday olomon boʻshliqlarda kuchli raqobatchilar boʻlib, kamroq avlodlarga koʻproq mablagʻ sarflaydilar, ularning har biri balogʻat yoshiga qadar omon qolish ehtimoli nisbatan yuqori (yaʼni, past r, yuqori K). Ushbu ikki ekstremal oʻrtada, Amerika kestrali r-tanlangan boʻlishga moyil bir necha yirtqich hayvonlar turlaridan biriga kirgan. Ular bir yoshda koʻpaytirishga qodir, populyatsiyada nasldor boʻlmagan kattalar kam va zotlari kattaroqdir. Ularning populyatsiyasining oʻsish sur’ati odatda K-tanlangan boʻlishga moyil boʻlgan yirik yirtqich hayvonlarga nisbatan yuqoriroq.

Stress fiziologiyasi

Ob-havo

Amerika kestrali koʻpincha hayvonlar fiziologiyasi boʻyicha ilmiy tadqiqotlarda foydalidir va odatda bal-chatri usuli yordamida ushlanadi yoki tajribalar uchun uya qutilarida oʻstirilgan[52]. Kestral metabolik tezligi yomgʻirga javoban va atrof-muhit harorati taxminan 25 °C dan past boʻlganida ortishi aniqlangan. Kestralning ob-havo va haroratga boʻlgan metabolik reaktsiyalari jinsga qarab farq qilmaydi[53] . Kestrellar issiqlik yoʻqotilishiga qarshi turish uchun sovuq va nam sharoitda kislorod isteʼmoli uchun metabolik tezligini oshirgan[53][54].

Atrof-muhitning buzilishi

Amerika kestralining atrof-muhit stressiga munosabati gipotalamus-gipofiz-adrenal (HPA) oʻqi tomonidan ishlab chiqarilgan kortikosteron (CORT)ning qon kontsentratsiyasi sifatida oʻlchanadi va tananing muhim funktsiyalari uchun saqlanadigan energiyani chiqargan. Qondagi CORT darajasining uzoq davom etishi metabolik energiyani oʻsish va koʻpayishdan uzoqlashtirishi mumkin[52]. Shunday qilib, Amerika kestrali uyalarini oʻrab turgan yuqori darajadagi transport buzilishi va inson rivojlanishi reproduktiv qobiliyatsizlikka olib keladigan stress gormonlarini koʻpaytirishi aniqlangan[55] . Muvaffaqiyatli uyalar orasida nestlogʻlar odatda insonning atrof-muhit buzilishiga nisbatan yuqori stress reaktsiyasini boshdan kechirmaydilar, bu ular uyaning yaqinida sezilarli darajada inson faoliyatiga toqat qilishlarini koʻrsatgan[52].

Atrof-muhitni ifloslantiruvchi moddalar

Amerika kestrali yirtqich hayvonlar boʻlganligi sababli, ularning oʻlja tomonidan yutilgan zaharli kimyoviy oqim ularning qonida yuqori darajada toʻplanishi mumkin. Yovvoyi kestral zavodlardan atrof-muhitga kirib borishi mumkin boʻlgan sanoat olovini toʻxtatuvchi moddalar guruhi boʻlgan polibromlangan difenil efirlarga (PBDE) immunomodulyatsiya yoki oʻzgartirilgan immunitet reaktsiyasiga duchor boʻlgan. PBDElar kestrallarning tana toʻqimalarida toʻplanganda, T-hujayra vositachiligidagi immun javob samaradorligi pasayadi. Natijada, PBDElarni yutib yuboradigan kestrellar viruslar yoki boshqa bosqinchi mikroorganizmlarga etarlicha javob bermasligi mumkin. Bundan tashqari, baʼzi PBDEʼlar Amerika Amerika kestralarida taloq va bursaning oʻsishi va rivojlanishini bostirishi mumkin[56].

PBDElar immunitetga taʼsir qilishi va baʼzi organlarning oʻsishini bostirishi mumkin boʻlsa-da, ular Amerika kestrallarining qalqonsimon tizimiga ham taʼsir qilishi mumkin. PBDElarning in vivo jonli taʼsirida qalqonsimon bez tizimi va kestralarda retinol kontsentratsiyasi oʻzgarishi mumkin. Bu oksidlovchi stress, lipid peroksidatsiyasi va glutation metabolizmidagi oʻzgarishlarga olib kelgan[57]. Bu tizimlar erta rivojlanish, oʻsish, metabolizmni tartibga solish, termoregulyatsiya va koʻpayishda muhim ahamiyatga ega. Oksidativ stress saraton va nevrologik kasalliklarga ham hissa qoʻshishi maʼlum[58].

PCBlarga taʼsir qilish Amerika kestrali koʻpayishiga ham taʼsir qilishi mumkin. PCBlar kestraldagi karotenoidlarning funktsiyasiga taʼsir qilishi aniqlangan Bu, ayniqsa, kattalar uchun naslchilik mavsumida rangning oʻzgarishiga olib kelgan[59] . PCBga duchor boʻlgan erkaklar zerikarli va tuxum inkubatsiyasiga kamroq hissa qoʻshgan erkaklarga qaraganda, PCBga duchor boʻlgan urgʻochilar oʻz ranglarini boʻlishi kerak boʻlganidan uzoqroq ushlab turishgan. Odatda, rangning yoʻqolishi karotenoidlarning tuxumdonlarning rivojlanishiga yordam berish uchun tuxumdonlarga yoʻnaltirilishi bilan bogʻliq. PCBga duchor boʻlgan urgʻochilar oʻz ranglarini uzoqroq saqlab qolishgan, bu esa tenglikni ularning koʻpayish uchun kamroq tayyorlanishini anglatgan. Xuddi shu urgʻochilarda ham tuxum qoʻyishda sezilarli kechikishlar boʻlgan. Shuningdek, nasllarda rivojlanish muammolari koʻproq va reproduktiv muvaffaqiyat pasaygan[59].

PCBlar Amerika kestrallarida koʻz rangiga ham taʼsir qilishi aniqlangan. kestralarda koʻz rangi yoshi va jinsiga qarab oʻzgarishi maʼlum, ammo PCB taʼsirida rang naqshlari yoshi va jinsidan qatʼiy nazar bostirilgan[60]. Koʻz rangi koʻrish keskinligida qanday rol oʻynashi nomaʼlum boʻlsa-da, bu ov qilishda koʻrish qobiliyatiga tayanadigan kestral kabi qushlarni koʻproq tashvishga solishi mumkin.

PDBElar kestralarda naslchilik xatti-harakatlaridagi oʻzgarishlar bilan ham bogʻliq edi. PDBE taʼsirining turli darajalari xatti-harakatlardagi turli oʻzgarishlar bilan ham bogʻliq boʻlgan. Umuman olganda, PDBE taʼsiri naslchilik juftligi oʻrtasidagi aloqani mustahkamlaydigan xatti-harakatlarning oʻzgarishiga olib kelgan. Bunday xatti-harakatlarga tez-tez qoʻshilish, oziq-ovqat oʻtkazish, erkaklarning holati, uyalar qutisini tekshirish va maxsus juftlashish chaqiruvlari kirgan . Yuqori taʼsir qilish darajasi baʼzi xatti-harakatlarning kuchayishiga va baʼzilarida kamayishiga olib kelgan, past taʼsir esa kuzatilgan deyarli barcha xatti-harakatlarning pasayishiga olib keldi. PDBE taʼsiri, shuningdek, bu xatti-harakatlarning vaqtini oʻzgartirgan, koʻpincha ularni nazorat guruhi bilan solishtirganda bir necha kunga kechiktirgan[61].

Amerika kestrali toksikologiya tadqiqotlarida ham keng qoʻllanilgan. Fention — pashsha va chivin kabi hasharotlarni oʻldirish uchun ishlatiladigan keng tarqalgan pestitsid[62].Shuningdek, kestrallar ikkilamchi fenthion zaharlanishiga juda moyil ekanligi aniqlangan. 14 ta kestralga fenthion eritmasi bilan aloqa qilgan tirik chumchuqlar berilganda, chumchuqlarni isteʼmol qilgandan keyin 3 kun ichida 14 tasi ham nobud boʻlgan[63].

Diphacinone koʻpincha kemiruvchilarni oʻldirish uchun ishlatiladigan yana bir keng tarqalgan pestitsiddir va yirtqich qushlarning ikkilamchi zaharlanishi bilan bogʻliq deb hisoblanadi[64].kestrallarga difasinon bilan ogʻiz orqali yuborilganda, qon ivish tezligi sezilarli darajada kamaygan. Kestrallar shuningdek, shimoliy oʻrdak va mallard oʻrdaklari kabi boshqa qushlarga qaraganda difacinondan ikkilamchi zaharlanishga 20-30 baravar sezgir ekanligi aniqlangan.

Amerika kestralariga havo ifloslantiruvchi moddalar ham sezilarli darajada taʼsir qilishi mumkin. Benzol, toluol, azot dioksidi va oltingugurt dioksidi kabi umumiy gazsimon ifloslantiruvchi moddalarga taʼsir qilganda, qalqonsimon bez tizimlarida sezilarli oʻzgarishlar kuzatilgan. Qalqonsimon bez faolligining yuqori darajalari bu gazlarga taʼsir qilish kestralarda qalqonsimon bezlarning inhibisyonining yoʻqolishiga olib kelishini koʻrsatgan[65] . Biroq, immunitet funktsiyasi yoki oziq-ovqat isteʼmolida hech qanday oʻzgarishlar yuz bermagan.

Holati va konservatsiyasi

Lochinlardan foydalanish

Havolalar

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 Wink, M., and H. Sauer-Gürth (2004) „Phylogenetic relationships in diurnal raptors based on nucleotide sequences of mitochondrial and nuclear marker genes“, pp. 483-498 in R. D. Chancellor and B.-U. Meyburg (eds.) Raptors Worldwide, World Working Group on Birds of Prey, Berlin.
  2. ↑ 2,0 2,1 Griffiths, C. (1999). „Phylogeny of the Falconidae Inferred from Molecular and Morphological Data“. The Auk. 116-jild, № 1. 116–130-bet. doi:10.2307/4089459. JSTOR 4089459.
  3. ↑ Mullenix
  4. ↑ Wauer
  5. ↑ Davis, Kate, Falcons of North America, 2008, Mountain Press Publishing Company, ISBN 978-0-87842-553-2, Kindle Edition, Location 2232.
  6. ↑ McCollough, Kathryn. „American Kestrel Falco sparverius“. Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Geology (2001). 2010-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-iyul.
  7. ↑ Ferguson-Lees, James; Christie, David A.. Raptors of the World. Houghton Mifflin, 2001. ISBN 978-0-618-12762-7. 
  8. ↑ American Kestrel, Life History, All About Birds — Cornell Lab of Ornithology. Allaboutbirds.org. Retrieved 2013-02-25.
  9. ↑ 9,0 9,1 Mullenix, Matt (2003) Merlins and American Kestrels Compared. merlinfalconry.com.
  10. ↑ Davis, Kate, Kindle locations 225-234.
  11. ↑ 11,0 11,1 „American Kestrel, Falco sparverius“. Cornell Lab of Ornithology. Qaraldi: 2010-yil 13-sentyabr.
  12. ↑ Tveten, John L.; Tveten, Gloria A. „Our Smallest Falcon—American Kestrel: 198/1996“,. Our life with birds: a nature trails book. College Station, TX: Texas A&M University Press, 2004 — 210 bet. ISBN 978-1-58544-380-2. 
  13. ↑ Clark, William S.; Wheeler, Brian K.. A field guide to hawks of North America. New York, NY: Houghton Mifflin Harcourt, 2001 — 252 bet. ISBN 978-0-395-67067-5. 
  14. ↑ Negro, Juan José; Bortolotti, Gary R.; Sarasola, José Hernán. Deceptive plumage signals in birds: manipulation of predators or prey?, 2007 — 467–477 bet. DOI:10.1111/j.1095-8312.2007.00735.x. 
  15. ↑ Mueller, Helmut C. (1971). „Displays and Vocalizations of the Sparrow Hawk“. The Wilson Bulletin. 83-jild, № 3. 249–254-bet. JSTOR 4160099.
  16. ↑ Wauer, pp. 11-12
  17. ↑ Smallwoood, John A.; Dudajek, Valerie (2003). „Vocal Development in American Kestrel (Falco sparverius) Nestlings“. Journal of Raptor Research. 37-jild, № 1. 37–43-bet.
  18. ↑ 18,0 18,1 Wauer, p. 4
  19. ↑ Linnaeus, Carolus. Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata (la). Holmiae: Laurentii Salvii., 1758 — 152 bet. 
  20. ↑ Smallwood, John A.; Bird, David M. „American Kestrel: Systematics“. Cornell Lab of Ornithology (2002). Qaraldi: 2023-yil 6-iyul.
  21. ↑ „American Kestrel, Life History“. All About Birds. Cornell Lab of Ornithology. Qaraldi: 2010-yil 3-sentyabr.
  22. ↑ Wauer, p. 15
  23. ↑ Fjeldså, Jon; Krabbe, Niels. Birds of the High Andes: A Manual to the Birds of the Temperate Zone of the Andes and Patagonia, South America. Svendborg, Denmark: Apollo Books, 1990 — 112 bet. ISBN 978-87-88757-16-3. 
  24. ↑ Smallwood, John A.; Bird, David M. „American Kestrel: Introduction“. Cornell Lab of Ornithology (2002). 2010-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-noyabr.
  25. ↑ Snow, David. The Birds of the Western Palearctic concise edition Perrins, Christopher M: . Oxford: Oxford University Press, 1998 — 152 bet. ISBN 978-0-19-850188-6. 
  26. ↑ Frixione, Martín G.; Rodríguez-Estrella, Ricardo (2020-12-01). „Genotoxicity in American kestrels in an agricultural landscape in the Baja California peninsula, Mexico“. Environmental Science and Pollution Research (inglizcha). 27-jild, № 36. 45755–45766-bet. doi:10.1007/s11356-020-10392-0. ISSN 1614-7499. PMID 32803597. S2CID 221132575.
  27. ↑ Wauer, pp. 23-24
  28. ↑ Powers, Breanna F.; Winiarski, Jason M.; Requena‐Mullor, Juan M.; Heath, Julie A. (October 2021). „Intra‐specific variation in migration phenology of American Kestrels ( Falco sparverius ) in response to spring temperatures“. Ibis (inglizcha). 163-jild, № 4. 1448–1456-bet. doi:10.1111/ibi.12953. ISSN 0019-1019. S2CID 233642891.
  29. ↑ Ardia, Daniel R.; Bildstein, Keith L. (1997). „Sex-related differences in habitat selection in wintering American kestrels, Falco sparverius“. Animal Behaviour. 53-jild, № 6. 1305–1311-bet. CiteSeerX 10.1.1.597.3819. doi:10.1006/anbe.1996.0364. PMID 9236026. S2CID 20672015.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Smallwood, John A.; Bird, David M. „American Kestrel: Demography and Populations“. Cornell Lab of Ornithology (2002). Qaraldi: 2012-yil 27-may.
  31. ↑ Clapp, Roger B.; Klimkiewicz, M. Kathleen; Kennard, John H. „Longevity Records of North American Birds: Gaviidae through Alcidae“ 81–124 (1982).
  32. ↑ Orozco-Valor, Paula M.; Grande, Juan M. (2021-08-20). „Diet Variation of a Generalist Predator, the American Kestrel Falco sparverius, in a Gradient of Agricultural Intensification in Central Argentina“. Acta Ornithologica. 56-jild, № 1. doi:10.3161/00016454AO2021.56.1.008. ISSN 0001-6454. S2CID 237247221.
  33. ↑ 33,0 33,1 Townes, Sutton „Falco sparverius (American kestrel)“. Animaldiversity.org. Qaraldi: 2022-yil 16-mart.
  34. ↑ „American kestrel (Falco sparverius)“. Sta.wi.edu. Qaraldi: 2022-yil 16-mart.
  35. ↑ 35,0 35,1 Frixione, Martín G.; Rodríguez-Estrella, Ricardo (2020-11-01). "Trophic segregation of the Burrowing Owl and the American Kestrel in fragmented desert in Mexico". Journal of Natural History 54 (41–42): 2713–2732. doi:10.1080/00222933.2020.1865470. ISSN 0022-2933. https://doi.org/10.1080/00222933.2020.1865470. 
  36. ↑ Mikula, P.; Morelli, F.; Lučan, R. K.; Jones, D. N.; Tryjanowski, P. (2016). „Bats as prey of diurnal birds: a global perspective“. Mammal Review. 46-jild, № 3. 160-bet. doi:10.1111/mam.12060.
  37. ↑ Sherrod, Steve K. (1978). "Diets of North American Falconiformes". Journal of Raptor Research 12 (2): 103–106. https://sora.unm.edu/node/52680. 
  38. ↑ Collopy, Michael W.; Koplin, James R. (1983). „Diet, Capture Success, and Mode of Hunting by Female American Kestrels in Winter“. The Condor. 85-jild, № 3. 369–371-bet. doi:10.2307/1367081. JSTOR 136708.
  39. ↑ Rudolph, Seri G. (1982). „Foraging Strategies of American Kestrels During Breeding“. Ecology. 63-jild, № 5. 1268–1276-bet. doi:10.2307/1938854. JSTOR 1938854.
  40. ↑ Duncan, James, R.; Bird, David M. „The influence of relatedness and display effort on the mate choice of captive female American kestrels“ 112–117 (1989). DOI:10.1016/0003-3472(89)90011-0.
  41. ↑ Wauer, p. 52
  42. ↑ Wauer, p. 54
  43. ↑ Smallwood, John A.; Bird, David M. „American Kestrel: Behavior“. Cornell Lab of Ornithology (2002). Qaraldi: 2010-yil 25-sentyabr.
  44. ↑ Wauer, p. 55
  45. ↑ Smallwood, John A.; Bird, David M. „American Kestrel: Behavior“. Cornell Lab of Ornithology (2002). Qaraldi: 2010-yil 25-sentyabr.
  46. ↑ Gault, Kathleen E.; Walters, Jeffrey R.; Tomcho, Joseph Jr.; Phillips, Louis F. Jr.; Butler, Andrew (2004). "Nest Success of Southeastern American Kestrels Associated with Red-Cockaded Woodpeckers in Old-Growth Longleaf Pine Habitat in Northwest Florida". Southeastern Naturalist 3 (2): 191–204. doi:10.1656/1528-7092(2004)003[0191:NSOSAK]2.0.CO;2. 
  47. ↑ Wauer, pp. 55-56
  48. ↑ Smith, Dwight G.; Wilson, Charles R.; Frost, Herbert H. (1972). "The Biology of the American Kestrel in Central Utah". The Southwestern Naturalist 17 (1): 73–83. doi:10.2307/3669841. 
  49. ↑ Rohrbaugh, Ronald W. Jr.; Yahner, Richard H. (1997). „Effects of Macrohabitat and Microhabitat on Nest-Box Use and Nesting Success of American Kestrels“. The Wilson Bulletin. 109-jild, № 3. 410–423-bet. JSTOR 4163837.
  50. ↑ Davis, Kate, Kindle location 948.
  51. ↑ Pianka, E.R. (1970). „On r and K selection“. American Naturalist. 104-jild, № 940. 592–597-bet. doi:10.1086/282697. S2CID 83933177.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 Strasser, Erin H.; Heath, Julie A. (2011). „Effects of developmental conditions on nestling American Kestrel (Falco sparverius) corticosterone concentrations“. General and Comparative Endocrinology. 173-jild, № 1. 164–170-bet. doi:10.1016/j.ygcen.2011.05.010. PMID 21641910.
  53. ↑ 53,0 53,1 Wilson, Glenn R.; Cooper, Sheldon J.; Gessaman, James A. (2004-11-01). „The effects of temperature and artificial rain on the metabolism of American kestrels (Falco sparverius)“. Comparative Biochemistry and Physiology A. 139-jild, № 3. 389–394-bet. doi:10.1016/j.cbpb.2004.10.009. PMID 15556396.
  54. ↑ Willmer, Pat; Stone, Graham; Johnston, Ian. Environmental Physiology of Animals, 2nd, Wiley, 2009 — 126 bet. ISBN 9781444309225. 
  55. ↑ Strasser, Erin H.; Heath, Julie A. (2013-08-01). „Reproductive failure of a human-tolerant species, the American kestrel, is associated with stress and human disturbance“. Journal of Applied Ecology (inglizcha). 50-jild, № 4. 912–919-bet. doi:10.1111/1365-2664.12103.
  56. ↑ Fernie, Kim J.; Mayne, Greg; Shutt, J. Laird; Pekarik, Cynthia; Grasman, Keith A.; Letcher, Robert J.; Drouillard, Ken (2005-12-01). „Evidence of immunomodulation in nestling American kestrels (Falco sparverius) exposed to environmentally relevant PBDEs“. Environmental Pollution. 138-jild, № 3. 485–493-bet. doi:10.1016/j.envpol.2005.04.008. PMID 15951077.
  57. ↑ Fernie, K. J.; Shutt, J. L.; Mayne, G.; Hoffman, D.; Letcher, R. J.; Drouillard, K. G.; Ritchie, I. J. (2005). „Validate User“. Toxicological Sciences. 88-jild, № 2. 375–383-bet. doi:10.1093/toxsci/kfi295. PMID 16120752. Qaraldi: 2022-03-06.
  58. ↑ Pizzino, Gabriele; Irrera, Natasha; Cucinotta, Mariapaola; Pallio, Giovanni; Mannino, Federica; Arcoraci, Vincenzo; Squadrito, Francesco; Altavilla, Domenica; Bitto, Alessandra (2017). „Oxidative Stress: Harms and Benefits for Human Health“. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. 2017-jild. 8416763-bet. doi:10.1155/2017/8416763. ISSN 1942-0900. PMC 5551541. PMID 28819546.
  59. ↑ 59,0 59,1 Bortolotti, Gary R.; Fernie, Kimberly J.; Smits, Judit E. „Carotenoid Concentration and Coloration of American Kestrels (Falco sparverius) Disrupted by Experimental Exposure to PCBs“ 651–657 (2003). DOI:10.1046/j.1365-2435.2003.00778.x.
  60. ↑ Bortolotti, GaryR.; Smits, JuditE.; Bird, DavidM. (January 2003). „Iris Colour of American Kestrels Varies with Age, Sex, and Exposure to PCBs“. Physiological and Biochemical Zoology. 76-jild, № 1. 99–104-bet. doi:10.1086/345485. ISSN 1522-2152. PMID 12695990. S2CID 37168509.
  61. ↑ „Validate User“. academic.oup.com. Qaraldi: 2022-yil 6-mart.
  62. ↑ PubChem „Fenthion“ (en). pubchem.ncbi.nlm.nih.gov. Qaraldi: 2022-yil 6-mart.
  63. ↑ Hunt, K. A.; Bird, D. M.; Mineau, P.; Shutt, L. (1991-07-01). „Secondary poisoning hazard of fenthion to American kestrels“. Archives of Environmental Contamination and Toxicology (inglizcha). 21-jild, № 1. 84–90-bet. doi:10.1007/BF01055561. ISSN 1432-0703. PMID 1898122. S2CID 30935069.
  64. ↑ Rattner, Barnett A.; Horak, Katherine E.; Warner, Sarah E.; Day, Daniel D.; Meteyer, Carol U.; Volker, Steven F.; Eisemann, John D.; Johnston, John J. (2011-03-11). „Acute toxicity, histopathology, and coagulopathy in American kestrels (Falco sparverius) following administration of the rodenticide diphacinone“. Environmental Toxicology and Chemistry. 30-jild, № 5. 1213–1222-bet. doi:10.1002/etc.490. ISSN 0730-7268. PMID 21337606. S2CID 9840733.
  65. ↑ Fernie, Kim J.; Cruz-Martinez, Luis; Peters, Lisa; Palace, Vince; Smits, Judit E.G. (2016-10-18). „Inhaling Benzene, Toluene, Nitrogen Dioxide, and Sulfur Dioxide, Disrupts Thyroid Function in Captive American Kestrels (Falco sparverius)“. Environmental Science & Technology. 50-jild, № 20. 11311–11318-bet. Bibcode:2016EnST...5011311F. doi:10.1021/acs.est.6b03026. ISSN 0013-936X. PMID 27646166. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Amerika_kestrali&oldid=3791722" dan olindi