Vasabi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Vasabi (yaponcha :ワサビ,わさび, yoki 山葵, Eutrema japonicum) yoki yapon otqulog‘i[1] Brassicaceae oilasiga mansub oʻsimlik. Oʻsimlikning vatani Yaponiya va Rossiyaning Uzoq Sharqi[2], Saxalin, Koreya yarim oroli[3]. Yaponiyadagi tog‘ vodiylaridagi daryolar boʻylab tabiiy ravishda oʻsadi.

Vasabia japonica

O‘simlik o‘tkir ziravor tayyorlanadigan ildizpoyalari uchun oʻstiriladi. Uning taʼmi chili qalampiridan koʻra issiq xantal yoki xrenga oʻxshaydi, tildan koʻra koʻproq burunga ta‘sir qiladi, ammo yangi maydalangan vasabi juda aniq taʼmga ega[4]. Bozordagi ikkita asosiy nav E. japonicum 'Darumaʼ va 'Mazumaʼ sotiladi[4].

Vasabining oziq-ovqat sifatida ishlatilishh haqidagi eng qadimgi yozuvi miloddan avvalgi VIII asrga toʻgʻri keladi[5]. Ingliz tilida soʻzlashadigan mamlakatlarda vasabining mashhurligi sushining keng tarqalishi bilan bir vaqtga toʻgʻri keldi[6].

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning uzun, ingichka katta barglari bor[7]. Ular oddiy va katta, uzunligi 7,6-15,2 sm kengligi 7,6-15,3 sm[8]. Vasabi gullari qishning oxiridan erta bahorgacha gullaydi[9] .

Foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Plastinkaga Vasabi pastasi

Vasabi odatda ildizpoya[10], maydalangan poya, quritilgan kukun, naycha yoki foydalanishga tayyor pasta ko‘rinishida sotiladi[11]. Baʼzi yuqori darajadagi restoranlarda pasta mijoz buyurtma qilgan paytda tayyorlanadi. Sushi tayyorlashda oshpazlar odatda vasabini baliq va guruch orasiga qoʻyishadi, chunki vasabining ustini yopish uning taʼmini saqlab qoladi.

Yangi vasabi barglarini xom holda isteʼmol qilish mumkin, vasabi poyalarining achchiq taʼmi bor, keng tarqalgan nojo‘ya taʼsiri diareya.

Vasabi ekini Azumino, Nagano, Yaponiyada yetishtiriladi

Vasabi toʻgʻridan-toʻgʻri quyosh nuriga toqat qilmaydi, havo harorati 8 and 20 °C (46 and 68 °F) gacha boʻlishini talab qiladi. Yozda yuqori namlik bilan ta‘minlash lozim, bu holat esa vasabini juda qimmat qiladi[12][13][14].Shuning uchun, Yaponiyadan tashqarida haqiqiy vasabi oʻsimliklarini kamdan-kam holatda topish mumkin.

Ozuqaviy qiymati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yangi vasabi poyalari

Vasabi odatda shunchalik oz miqdorda isteʼmol qilinadiki, uning ozuqaviy qiymati inson uchun ahamiyatsiz. Xom vasabi ildizining asosiy tarkibiy qismlari uglevodlar (23,5%), suv (69,1%), yogʻ (0,63%) va oqsil (4,8%)[15].

Kultivatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

1828-yilda Ivasaki Kanen tomonidan nashr etilgan vasabi oʻsimlikining chizmasi
AQShda tayyorlangan vasabi sousining plastik shishasi

Keng miqyosda vasabi yetishtirish uchun kam hudud mos keladi. Yaponiyada vasabi asosan quyidagi hududlarda etishtiriladi:

  • Shizuoka prefekturasidagi Izu yarim oroli („Yaponiyaning Shizuoka shahridagi anʼanaviy Vasabi yetishtirish“ global va Yaponiya milliy ahamiyatga ega boʻlgan qishloq xoʻjaligi tizimi[16][17])
  • Nagano prefekturasi, shu jumladan Azuminodagi Daio Vasabi fermasi (mashhur turistik diqqatga sazovor joy va dunyodagi eng yirik savdo vasabi fermasi)
  • Ivate prefekturasi
  • Shimane prefekturasi Hikimi vasabi nomi bilan tanilgan
Yaponiyada 2016-yil vasabi ishlab chiqarish (metrik tonna) [18]
Prefektura Suvda yetishtiriladi Tuproqda oʻstiriladi Jami
Poyasi Barg sopi Poyasi Barg sopi Poyasi Barg sopi Jami
Nagano 226.9 611.4 2.7 14.7 229.6 626.1 855,7
Iwate 8.2 5.5 16.0 488.4 24.2 493,9 518.1
Shizuoka 237,9 129.2 - 138.1 237,9 267.3 505.2
Kochi 0.1 0.1 26.7 45.8 26.8 45.9 72.7
Shimane 3.5 1.7 1.8 42.5 5.3 44.2 49.5
Oita 0.1 0,6 38.8 9.5 38.9 10.1 49,0
Boshqalar 32.9 59.7 46.4 76.3 79.3 136,0 215.3
Jami 509.6 808.2 132.4 815.3 642,0 1623,5 2265,5
2009-yil Yaponiyada vasabi ishlab chiqarish (metrik tonna) [19]
Prefektura Suvda yetishtiriladi Tuproqda oʻstiriladi Jami
Poyasi Barg sopi Poyasi Barg sopi Poyasi Barg sopi Jami
Shizuoka 295.1 638.2 4.5 232.3 299.6 870.5 1170,1
Nagano 316.8 739.2 7.2 16.8 324.0 756,0 1080,0
Iwate 8.8 1.5 2.4 620.5 11.2 622,0 633.2
Shimane 2.4 10.1 9.0 113,0 11.4 123.1 134.5
Oita 0,5 8.9 - 94,0 0,5 102.9 103.4
Yamaguchi 2.5 2.2 22.5 54.2 25.0 56.4 81.4
Boshqalar 65.8 48.1 61.7 108.0 127.5 156.1 283.6
Jami 691,9 1448,2 107.3 1238,8 799.2 2687,0 3486,2

Xokkaydo va Kyushuda sun‘iy yetishtirush maydonlari mavjud. Vasabiga bo‘lgan talab Yaponiyada ishlab chiqarilishi mumkin boʻlganidan yuqori boʻlganligi sababli, Yaponiya Amerika Qoʻshma Shtatlari, Kanada, Tayvan, Janubiy Koreya, Isroil, Tailand va Yangi Zelandiyadan koʻp miqdorda vasabini import qiladi[20]. Shimoliy Amerikada Wasabia japonica Gʻarbiy Kanada qirgʻogʻidagi yomgʻir oʻrmonlarida, Oregon sohilidagi[21] va Shimoliy Karolina va Tennessi shtatidagi Blue Ridge togʻlari hududlarida bir nechta kichik fermerlar tomonidan yetishtiriladi[22]. Yevropada vasabi Islandiya[23], Niderlandiya, Vengriya va Buyuk Britaniyada tijorat maqsadida oʻstiriladi[24][25].

Tayyorgarlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vasabi metall oroshigane qirgʻichda

Vasabi koʻpincha metall oroshigane bilan bo‘laklanadi, lekin baʼzilari quritilgan akulalar terisidan (bir tomondan nozik teri, boshqa tomondan qoʻpol teri) qilingan anʼanaviy asbobda maydalanadi. Akula tishlari boʻlgan qoʻlda yasalgan qirgʻichdan ham foydalanish mumkin. Agar akula terisidan tayyorlangan qirgʻichdan foydalanish mumkin boʻlmasa, sopol qirgʻichdan foydalanish mumkin[26].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Wasabia japonica“. Multilingual Multiscript Plant Name Database, University of Melbourne. Qaraldi: 2016-yil 9-avgust.
  2. ↑ Iwashina Tsukasa [ja] (2016). "Eutrema Japonicum". Curtis's Botanical Magazine (Wiley) 33 (3): 217-225. doi:10.1111/curt.12151. 
  3. ↑ Al-Shehbaz, Ihsan A.; Warwick, Suzanne I. (2005). "A Synopsis of Eutrema (Brassicaceae)". Harvard Papers in Botany (Harvard University Herbaria) 10 (2): 129–135. doi:10.3100/1043-4534(2005)10[129:ASOEB]2.0.CO;2. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Morgan, Lynette „Hydroponic Production of Wasabi & Japanese Vegetables“,. The Best Of Growing Edge International, 2000–2005 Weller: . New Moon Publishing, 2005. ISBN 978-0-944557-05-1. 2016-yil 9-avgustda qaraldi. 
  5. ↑ わさびの歴史. Kinjirushi, 2001. 2016-yil 9-avgustda qaraldi. 
  6. ↑ Frequency of „wasabi“ and „sushi“ in English-language sources from 1950 to 2008 wasabi vs. sushi in Google Books Ngram Viewer; wasabi tracks sushi, not other Japanese foods
  7. ↑ Morgan, Lynette „Hydroponic Production of Wasabi & Japanese Vegetables“,. The Best Of Growing Edge International, 2000–2005 Weller: . New Moon Publishing, 2005. ISBN 978-0-944557-05-1. 2016-yil 9-avgustda qaraldi. 
  8. ↑ „Eutrema japonicum“. North Carolina Extension Gardener Plant Toolbox. North Carolina State University (2024-yil 6-aprel). Qaraldi: 2022-yil 4-dekabr.
  9. ↑ „Eutrema japonicum“. North Carolina Extension Gardener Plant Toolbox. North Carolina State University (2024-yil 6-aprel). Qaraldi: 2022-yil 4-dekabr.
  10. ↑ „Definition of rhizome – Merriam-Webster's Student Dictionary“. wordcentral.com.
  11. ↑ Lowry, Dave. The Connoisseur's Guide to Sushi: Everything You Need to Know about Sushi. The Harvard Common Press, 2005 — 205 bet. ISBN 978-1-55832-307-0. 2016-yil 9-avgustda qaraldi. 
  12. ↑ „Wasabi is quite picky about its growing conditions“. Real Wasabi. Real Wasabi, LLC. Qaraldi: 2016-yil 25-oktyabr.
  13. ↑ Palmer, J. (1990). "Germination and growth of wasabi (Wasabia japonica (Miq.) Matsumara)". New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science/Experimental Agriculture 18 (2-3): 161-164. doi:10.1080/01140671.1990.10428089. https://books.google.com/books?id=YT2LT11Vg2MC&pg=PAPA161. Qaraldi: 25 October 2016. Vasabi]]
  14. ↑ Gittleson. „Wasabi: Why invest in 'the hardest plant to grow'?“. BBC News (2014-yil 18-sentyabr). 2014-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 25-oktyabr.
  15. ↑ „Basic Report: 11990, Wasabi, root, raw“. National Nutrient Database for Standard Reference Legacy Release. United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service (2018-yil aprel). 2019-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 11-avgust.
  16. ↑ „Traditional Wasabi Cultivation in Shizuoka, Japan“. Food and Agriculture Organization. Qaraldi: 2022-yil 13-iyun.
  17. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“ (ja). Ministry of Agriculture, Forestry and Fisheries. Qaraldi: 2022-yil 13-iyun.
  18. ↑ „特用林産物生産統計調査-平成28年特用林産基礎資料 – 2016年 – 3.平成28年主要品目別生産動向 – (16)わさび(生産量）“. e-Stat (Statistics of Japan) (2017-yil 13-sentyabr). Excel file u008-28-032.xls
  19. ↑ „(title in Japanese)“ (ja) (xls). Portal Site of Official Statistics of Japan. Qaraldi: 2016-yil 10-avgust.
  20. ↑ Gedye. „A Wasabi Growers Story – updated“. World of Wasabi (2014-yil 10-avgust). 2018-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-iyun.
  21. ↑ Kim Gittleson. „Wasabi: Why invest in 'the hardest plant to grow'?“. BBC News (2014-yil 18-sentyabr). Qaraldi: 2016-yil 9-avgust.
  22. ↑ „Can I Grow Wasabi in Western North Carolina?“. NC State Extension (2010-yil 15-mart).
  23. ↑ „Sustainably“. Nordic Wasabi. Jurt Hydroponics. Qaraldi: 2019-yil 22-mart.
  24. ↑ Leendertz, Lia. „The UK farm secretly growing wasabi, the world's most costly veg“. The Daily Telegraph (2015-yil 21-may).
  25. ↑ Spijkerman, Catrien. „Sander stopte als IT-consultant om wasabi te gaan verbouwen in Eigen kas“. trouw.nl. Trouw (2019-yil 6-iyul).
  26. ↑ Andoh, Elizabeth. Washoku: Recipes From The Japanese Home Kitchen. Ten Speed Press, 2005 — 71 bet. ISBN 978-1-58008-519-9. 2016-yil 9-avgustda qaraldi.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vasabi&oldid=4199331" dan olindi