Sangtoʻda GES-1

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Sangtoʻda GES-1
Mamlakat  Tojikiston
Joylashuvi Xatlon viloyati Dangʻara tumani
Daryo Vaxsh
Kaskad Vaxsh GESlar kaskadi
Egasi Rosatom (Rossiya bayrogʻi Rossiya )
Boshqaruvchisi „Sangtoʻda GES-1“ OAJ
Maqomi Amalda
Qurilishi boshlangan yil 1987
Agregatlar ishga tushgan yillar 2008-2009
Asosiy tavsifi
Yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi 2 733
Elektrostansiya turi toʻgʻonli
Qisman kuchlanish 58
Elektr quvvati, MVt 670
Uskunalar tavsifi
Turbinalar soni va rusumi radial-oʻqli trubina (4×РО 75-В-600)
Turbinalardan chiqish, m³/s 4×321
Elektr generatorlar 4×СВ 1260/182-60УХЛ4
Generatorlar quvvati , megavatt 4×167,5
Asosiy inshoot
Toʻgʻon turi tosh-tuproqli
Toʻgʻon balandligi, m 75
Toʻgʻon uzunligi, m 517
Shlyuz mavjud emas
Taqsimlovchi qurilma 220 kV
Xarita
Sangtoʻda GES-1 (Dunyo)
Sangtoʻda GES-1

Koordinatalari: 38°02′46.4″N 69°03′35.8″E / 38.046222°N 69.059944°E / 38.046222; 69.059944 G O

Sangtoʻda GES-1 (tojikcha: Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-1, НБО Сангтӯда-1) – Tojikistonning Xatlon viloyati Dangʻara tumanida, Vaxsh daryosida joylashgan gidroelektr stansiya. Vaxsh GESlar kaskadi tarkibiga kiradi va kaskadning toʻrtinchi pogʻonasi hisoblanadi. Tojikistondagi ikkinchi eng yirik gidroelektr stansiya (Norak gesdan keyin). Stansiyaga „Sangtoʻda GES-1“ OAJ egalik qiladi, kompaniya aksiyalari nazorat paketi Rossiyaning Rosatom davlat korporatsiyasiga tegishli[1].

Umumiy maʼlumot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sangtoʻda GES-1 toʻgʻonli gidroelektr stansiya hisoblanib, toʻgʻon yaqinida qirgʻoq boʻyicha GES binosi joylashgan. Oʻrnatilgan elektr quvvati – 670 MVt, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi – 2733 mln kVt*soat. GES inshootlari tarkibi quyidagicha[2]:

  • tosh-tuproqli toʻgʻon, yadrosi qumli, uzunligi 517 m, maksimal balandligi 75m;
  • oʻng qirgʻoqda qurilish-ekspluatatsiya tonnel suv chiqargichi joylashgan boʻlib, taʼminot kanali boʻlgan minora tipidagi suv qabul qilgich, oval kesmadagi ikkita bosimli tunnel va yakunlovchi qurilmani oʻz ichiga oladi. Suv oʻtkazgichning quvvati 4120 m³/s;
  • minora tipidagi suv olgich, balandligi 37,5 m;
  • toʻrtta yerosti turbinali suv oʻtkazgichi, har birining diametri 8 metrdan;
  • GES binosi, chap qirgʻoqda joylashgan.

GES binosida har birining quvvati 167,5 MVt boʻlgan 4 ta vertikal gidroagregat oʻrnatilgan. Gidroagregatlar 58 m hisoblangan bosimda ishlaydigan RO 75-V-600 radial-oʻqli turbinalar bilan jihozlangan. Turbinalar SV 1260/182-60UXL4 tipidagi generatorlarni harakatga keltiriladi. Gidroturbinalar Leningrad metallurgiya zavodida, generatorlar „Elektrosila“ birlashmasida ishlab chiqarilgan. Generatorlardan 15,75 kV kuchlanishdagi elektr energiyasi OFAF-200000/230 rusumli 4 ta quvvat transformatorlariga, ulardan esa 220 kV kuchlanishli ochiq kommutator orqali energiya tizimiga uzatiladi[2][3].

GES toʻgʻoni maydoni 9,75 km², umumiy sigʻimi 258 mln m³ va foydali hajmi 12 mln m³ boʻlgan suv omborini hosil qiladi, bu kunlik oqimni tartibga solish imkonini beradi. Suv omborining normal saqlanish darajasi 571,5 m, oʻlik hajmi 569,9 m[4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiya va Tojikiston prezidentlari Dmitriy Medvedev va Emomali Rahmon GESni ishga tushirish marosimida bir vaqtning oʻzida ramziy ishga tushirish tugmachalarini bosdi.

Sangtoʻda GES-1ning texnik-iqtisodiy asosiy ustida ishlar 1982-yilda „Gidroproyekt“ institutining Oʻrta Osiyo boʻlinmasi tomonidan boshlangan. Stantsiyani batafsil loyihalash 1986-yilda boshlangan, ammo 1987-yil avgust oyida uning tugashini kutmasdan, „Nurekgesstroy“ qurilish boshqarmasi stantsiyani qurish uchun tayyorgarlik ishlarini boshladi. 1992-yilda Tojikistonda iqtisodiy inqiroz va fuqarolar urushi boshlanishi sharoitida 13% qismi qurilgan Sangtoʻda GES-1 qurilishi toʻxtatildi[5]. 1996-yilda Tojikiston hukumati GES qurilishi boʻyicha kompaniya tuzdi va uning aksiyalarini chiqardi. Biroq kompaniya faoliyat koʻrsatmadi va Rossiya bilan shartnoma shartnoma imzolanganda tugatildi[6].

2004-yilda Rossiya va Tojikiston oʻrtasida Sangtoʻda GES-1 qurilishi boʻyicha hukumatlararo bitim imzolandi. Bitim loyihani Rossiya tomoni moliyalashtirishni koʻzda tutadi. 2005-yil 16-fevralda „Sangtoʻda GES-1“ OAJ tashkil qilindi, oʻsha yilning 15-aprelida qurilishni qayta tiklash boʻyicha rasmiy marosim oʻtkazildi. U keyinchalik Moskvaning „Gidroproyekt“ instituti tomonidan oʻzgartirilgan dastlabki loyihaga binoan amalga oshirildi. 2006-yil 15-dekabrda 400 tonna portlovchi moddadan foydalanilgan maqsadli portlash natijasida Vaxsh daryosi oʻzani toʻsib qoʻyildi.

Stansiyaning birinchi gidroagregati 2008-yil 20-yanvarda Tojikiston energetika tizimini halokat yoqasiga olib kelgan gʻayrioddiy qattiq qishda harorat −20 °C (−4 °F)dan pastga tushganda muddatidan oldin ishga tushirildi[7] [8]. Ikkinchisi 2008-yil 1-iyulda, uchinchisi 2008-yil 5-noyabrda va toʻrtinchisi 2009-yil 15-mayda ishga tushirildi. 2009-yil 31-iyulda qurilishni yakunlash boʻyicha ramziy marosim oʻtkazildi. Unda Rossiya va Tojikiston prezidentlari Dmitriy Medvedev hamda Emomali Rahmonlar ishtirok etdi[9]. Sangtoʻda GES-1 qurilishiga Rossiya sarmoyasining umumiy miqdori 16 milliard rubldan ortiqni tashkil qildi[5].

Stansiyani „Sangtoʻda GES-1“ OAJ ishlatadi. Kompaniya aksiyadorlik kapitaliga „Rosatom“ (60,1%), Tojikiston hukumati (25%) va „Inter RAO“ AJ (14,8%) egalik qiladi. Sangtoʻda GES-1 elektr energiyasi Tojikistonning „Barqi Tojik“ OAXK davlat energetika kompaniyasiga hukumatlararo kelishuvda belgilangan tariflarga muvofiq sotiladi[1][10].

Iqtisodiy ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Stansiyaning ishga tushirilishi Tojikiston uchun energetik mustaqilligiga erishish yoʻlidagi muhim qadam boʻldi, chunki mamlakat mustaqillikka erishgandan beri kuchli energiya tanqisligini boshdan kechirgan edi. Tojikiston yozda qoʻshni davlatlarga elektr energiyasi sotadi, qishda esa oʻzida elektr energiyasi uzilishlari sodir boʻladi[11].

Stansiya Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligidagi Rossiya kompaniyalari, jumladan, Siloviye mashini, Chexov Gidrostal zavodi, ChirkeyGESstroy, Zarubejvodstroy, Zagranenergostroymontaj va Trust Gidromontaj ishtirokidagi eng yirik loyihadir[7][12]. Tojikiston va Rossiya prezidentlari bu loyiha ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarni mustahkamlashga katta hissa qoʻshganini taʼkidladilar[12].

Sangtoʻda GES-1 Tojikistonda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning taxminan 12% ini taʼminlaydi, mavsumiy (qishki mavsumda) defitsitni sezilarli (30%) kamaytiradi. Shuningdek, yoz faslida 1 milliard kVt/soatgacha elektr energiyasi eksporti uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda, stansiya Tojikiston va Qirgʻizistondan Afgʻoniston va Pokistonga elektr energiyasi yetkazib berishga qaratilgan CASA-1000 xalqaro loyihasi uchun elektr energiyasi manbalaridan biriga aylanishi rejalashtirilgan[13].

Sangtoʻda GES-1da elektr energiyasi ishlab chiqarish[14]
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
1 106 1 698 1 616 2 151 1 863 1 994 1 855 1 874 1 904 1 850 2 382 2 295

Oʻzbekiston bilan ziddiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1996-yilda elektr stansiyasini qurish uchun kompaniyaning ochiq aksiyalari chiqarildi. Ushbu kompaniya tugatilgandan soʻng, aktsiya egalariga kompensatsiya qanday toʻlanishi nomaʼlum boʻlib qoldi[6]. Tojikistonning ayrim qoʻshnilari, xususan, Oʻzbekiston mintaqa daryolarining bosh qismida yirik GESlar qurilishi quyi oqimda suv tanqisligiga olib kelishi boʻyicha oʻz xavotirlarini bildirdi[6].

Oʻzbekiston, Qozogʻiston va Turkmaniston elektr stansiyasi suv omborini toʻldirish va elektr stansiyasining amalda ishlashi ularning ekin yetishtirish uchun zarur boʻlgan suvga zarar yetkazishidan xavotirlandi[15].

Oʻzbekistonning Markaziy Osiyo yagona elektr tizimidan chiqishi Tojikistonni ham tizimdan uzib qoʻydi va Tojikistonning Oʻzbekiston orqali Qozogʻiston janubiga elektr energiyasi eksportini toʻsib qoʻydi. Shu sababli stansiya oʻz quvvatidan toʻliq foydalana olmayapti. Oʻzbekiston tomonidan temir yoʻl harakati blokadasi stansiyadan Afgʻoniston va Qirgʻizistonga elektr uzatish liniyalari qurilishini kechiktirdi[16].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Годовой отчёт ОАО «Сангтудинская ГЭС-1» за 2018 год“. ОАО «Сангтудинская ГЭС-1». Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Годовой отчёт ОАО «Сангтудинская ГЭС-1» за 2012 год“. ОАО «Сангтудинская ГЭС-1». Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
  3. ↑ „Сангтудинская ГЭС — 1“. ООО «Интер РАО — Инжиниринг». 2020-yil 19-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
  4. ↑ „Сангтудинская ГЭС-1“. Служба по государственному надзору в области безопасности гидротехнических сооружений. Министерство энергетики и водных ресурсов Таджикистана. 2020-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-avgust.
  5. ↑ 5,0 5,1 „История“. ОАО «Сангтудинская ГЭС-1». 2020-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-avgust.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Boboev, Jahongir. „Tajiks feel pinch in funding dam“ (2010-yil 6-yanvar). 2010-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-noyabr.
  7. ↑ 7,0 7,1 „In Tajikistan, started Sangtuda HPP-1“. Market Analysis (2009-yil 31-iyul). 2009-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 8-avgust.
  8. ↑ Inter RAO UES (2009-yil 31-iyul). „Подписан акт о приемке в эксплуатацию Сангтудинской ГЭС-1 (Commissioning act of Sangtuda HPP-1 is signed)“ (Russian). Press-reliz.
  9. ↑ „RF, Tajik presidents launch Sangtuda HPP-1“. ITAR TASS (2009-yil 31-iyul). Qaraldi: 2009-yil 31-iyul.[sayt ishlamaydi]
  10. ↑ „Потребителям“. ОАО «Сангтудинская ГЭС-1». 2020-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-avgust.
  11. ↑ „Last system at Tajikistan's Sangtuda power plant started up“. Central Asia Online. Qaraldi: 2012-yil 18-iyul.
  12. ↑ 12,0 12,1 Kozhevnikov, Roman; Onegina, Anastasia. „Russia boosts C. Asia ties, opens plant in Tajikistan“. Reuters (2009-yil 31-iyul). Qaraldi: 2009-yil 4-avgust.
  13. ↑ „О компании“. ОАО «Сангтудинская ГЭС-1». 2020-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-avgust.
  14. ↑ „Динамика производства“. ОАО «Сангтудинская ГЭС-1». 2020-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-avgust.
  15. ↑ „Tajikistan to Export Electricity to Afghanistan“. OilPrice.com. Qaraldi: 2012-yil 18-iyul.
  16. ↑ Chorshanbiyev, Payrav. „Energy blockade reportedly costs Sangtudinskaya GES-1 at US$20 mln“. ASIA-Plus (2010-yil 30-iyul). Qaraldi: 2010-yil 13-noyabr.[sayt ishlamaydi]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]


"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sangtoʻda_GES-1&oldid=3983985" dan olindi