Boygʻozi GES
| Boygʻozi GES | |
|---|---|
| Mamlakat |
 Tojikiston |
| Joylashuvi | Xatlon viloyati Dangʻara tumani |
| Daryo | Vaxsh |
| Kaskad | Vaxsh GESlar kaskadi |
| Egasi | "Barqi Tojik" OAXK |
| Maqomi | Amalda |
| Qurilishi boshlangan yil | 1979 |
| Agregatlar ishga tushgan yillar | 1985, 1986 |
| Asosiy tavsifi | |
| Yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi | 2485 |
| Elektrostansiya turi | toʻgʻonli |
| Qisman kuchlanish | 54 |
| Elektr quvvati, MVt | 600 |
| Uskunalar tavsifi | |
| Turbinalar soni va rusumi | radial-oʻqli (4×РО 75/3123-В-620) |
| Turbinalardan chiqish, m³/s | 4×309 |
| Elektr generatorlar | СВ 1260/185-60УХЛ4 |
| Generatorlar quvvati , megavatt | 4×150 |
| Asosiy inshoot | |
| Toʻgʻon turi | tuproqli |
| Toʻgʻon balandligi, m | 75 |
| Toʻgʻon uzunligi, m | 422 |
| Shlyuz | mavjud emas |
| Taqsimlovchi qurilma | 220 kV |
| Xarita | |
.png)
Koordinatalari: 38°15′52.4″N 69°07′13.3″E / 38.264556°N 69.120361°E G O
Boygʻozi GES (tojikcha: Нерӯгоҳи барқи обии Бойғозӣ, НБО Бойғозӣ, ruscha: Байпазинская ГЭС, ГЭС Бойгози[1]) – Tojikistonning Xatlon viloyati Dangʻara tumanida, Vaxsh daryosida joylashgan gidroelektr stansiya. Vaxsh GESlar kaskadi tarkibiga kiradi va kaskadning uchinchi pogʻonasi hisoblanadi. Boygʻozi GES „Barqi Tojik“ OAXK davlat energetika kompaniyasiga tegishli.
Umumiy maʼlumot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boygʻozi GES toʻgʻonli gidroelektr stansiya hisoblanib, qirgʻoq boʻyicha GES binosi joylashgan. Oʻrnatilgan elektr quvvati – 600 MVt, mavjud quvvati – 500 MVt, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi – 2485 mln kVt*soat. GES inshootlari tarkibi quyidagicha[2][3]:
- loy pardali tosh-tuproqli toʻgʻon. Toʻgʻon qisman portlanish yoʻli bilan, qisman tuproq toʻkish yoʻli bilan hosil qilingan. Uzunligi 422 m, maksimal balandligi 75m;
- chap qirgʻoqdagi suv chiqargichi joylashgan boʻlib, kengligi 10 m boʻlgan toʻrtta oraliqli, tekis eshiklar bilan toʻsib qoʻyilgan suv olish va yuqori oqimli chiqishdan iborat. SuvSuv oʻtkazgichning quvvati 3410 m³/s;
- minora tipidagi suv olgich, balandligi 37,5 m;
- ikkita suvosti tunneli, suv oʻtkazgichi oxirida ayri bilan tugaydi;
- taʼminot tunnellaridan biri bilan birlashtirilgan oʻng qirgʻoqdagi tunnel suv chiqargichi;
- GES binosi.
Qirgʻoq tipidagi GES binosida har birining quvvati 150,0 MVt boʻlgan 4 ta vertikal gidroagregat oʻrnatilgan. Gidroagregatlar 54 m hisoblangan bosimda ishlaydigan 75/3123-V-620 radial-oʻqli turbinalar bilan jihozlangan. Turbinalar SV 1260/185-60UXL4 tipidagi generatorlarni harakatga keltiriladi. Gidroturbinalar Xarkovdagi „Turboatom“ zavodida, generatorlar Yekaterinburgdagi „Uralelektrotyajmash“ va Novosibirskdagi „Elsib“ birlashmalarida ishlab chiqarilgan. Generatorlardan 15,75 kV kuchlanishdagi elektr energiyasi TTs-200000/220 rusumli 4 ta quvvat transformatorlariga, ulardan esa toʻrtta elektr uzatish liniyalarida 220 kV kuchlanishli ochiq kommutator orqali energiya tizimiga uzatiladi[2][3].
GES toʻgʻoni umumiy sigʻimi 124,6 mln m³ va foydali hajmi 82,5 mln m³ boʻlgan Boygʻozi suv omborini hosil qiladi, bu haftalik oqimni tartibga solish imkonini beradi. Suv omborining normal saqlanish darajasi 630,0 m, oʻlik hajmi 617,0 metrni tashkil qiladi[3][2][4].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Toʻgʻon va chap qirgʻoq suv oʻtkazgichdan iborat Boygʻozi gidrouzeli dastlab sugʻorish maqsadida suv zaxiralarini yaratish uchun qurilgan. Balandligi 59 metr boʻlgan toʻgʻon 1968-yil 29-martda 1854 t. portlovchi moddadan foydalangan holda barpo qilingan. Portlash natijasida toʻgʻon yadrosiga 1,5 mln m³ tuproq tushirilgan, toʻgʻon yadrosi orqali filtrlash deyarli amalga oshirilmagan[5][6][3].
Yovon va Vaxsh vodiylarini bir-biridan ajratib turuvchi Qoratov etagidagi unumdor Yovon va Obiqiyiq vodiylari (jami 40 ming gektarga yaqin) yerlarini sugʻorish uchun suv oʻtkazish maqsadida diametri 5,3 metr, uzunligi 7,5 kilometr boʻlgan, Boygʻozi gidrouzeli toʻgʻoni yaqinidan suv oluvchi Vaxsh-Yovon tunneli qurildi[5]. Tunnelning oʻtkazish quvvati 70 m³/s. Suv tunneldan magistral kanalga, undan ikkita chiqish kanaliga oqadi. Kanallardan birining uzunligi 34 kilometr boʻlib, Yovon vodiysining oʻng tomoni boʻylab, 79,5 kilometr uzunlikdagi ikkinchisi chap tomondan oqadi. Chap kanal nafaqat Yovon vodiysini suv bilan taʼminlaydi, u orqali uzunligi 5,3 km va diametri 3 m boʻlgan boshqa tunnel orqali qoʻshni Obiqiyiq vodiysiga suv chiqariladi[7][3].
Ilgari sugʻorish gidrouzeli vazifasini bajargan Boygʻozi GES 1970-yillarda „Gidroproyekt“ institutining Oʻrta Osiyo boʻlimi tomonidan loyihalashtirilgan. Stansiya qurilishi 1979-yilda „Nurekgesstroy“ tomonidan boshlangan va butunittifoq zarbdor qurilish loyihasi deb eʼlon qilingan. Taʼminot tunnellari, turbinali quvurlar, GES binosi qurildi, toʻgʻon balandligi koʻtarildi. Dastlabki uchta gidroagregati 1985-yilda, toʻrtinchisi 1986-yilda foydalanishga topshirildi[3][8].
Stansiyadan 4,5 km quyida katta faol Boygʻozi koʻchkisi mavjud boʻlib, uning harakati bir necha bor daryo oqimining toʻsib qoʻyilishiga olib kelgan. Oxirgi marta daryo oqimining toʻsilishi 2002-yilda yuz bergan va suv oqimini tiklash uchun portlash talab qilingan. Hozirgi kunda stansiya uskunalari yetarli darajada eskirgan, bu esa stansiyaning maksimal quvvatda ishlash imkonini bermayapti. Stansiyani kredit mablagʻlari hisobidan modernizatsiya qilish rejalashtirilgan[3][9].
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Каскад ГЭС на реке Вахш. М.: Внешторгиздат.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „ГЭС Бойгози“. ОАХК «Барки Точик». 2020-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Каскад ГЭС на реке Вахш.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 „Техническое Задание. Реабилитация Байпазинской Гидроэлектростанции. Технико-Экономическое Обоснование“. ОАХК «Барки Точик». 2020-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
- ↑ „Байпазинская ГЭС“. Служба по государственному надзору в области безопасности гидротехнических сооружений. Министерство энергетики и водных ресурсов Таджикистана. 2020-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
- ↑ 5,0 5,1 Л. Н. Рассказов и др.. Гидротехнические сооружения : учебник для студентов высших учебных заведений, обучающихся по направлению «Строительство» специальности «Гидротехническое строительство»: в 2 ч.. М.: Изд-во Ассоциации строительных вузов, 2008. ISBN 978-5-93093-593-6.
- ↑ „Применение крупных взрывов на строительстве плотин“. Государственный комитет по использованию атомной энергии СССР. 2020-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-avgust.
- ↑ „Как оросили Яванскую и Оби-Киикскую долины“. ASIA-Plus. Qaraldi: 2020-yil 19-avgust.
- ↑ „Байпазинская ГЭС на официальном сайте АО «Гидропроект»“. АО «Гидропрокт». 2021-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
- ↑ „ЕФСР может профинансировать реконструкцию Байпазинской ГЭС в Таджикистане“. Sputnik. 2019-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-avgust.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- „Байпазинская ГЭС на официальном сайте ОАХК «Барки Точик»“. ОАХК «Барки Точик». Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
- „Байпазинская ГЭС на официальном сайте АО «Гидропроект»“. АО «Гидропрокт». 2021-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.
- „Техническое Задание. Реабилитация Байпазинской Гидроэлектростанции. Технико-Экономическое Обоснование“. ОАХК «Барки Точик». 2020-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-avgust.