Qoraqalpogʻistonda vabo epidemiyasi
| Qoraqalpogʻistonda vabo epidemiyasi | |
|---|---|
| Kasallik | Vabo |
| Joylashuv |
Qoraqalpog'iston Xorazm |
| Aniqlangan sanasi | iyul, 1965-yil |
| Tasdiqlangan holatlar | 570 |
Oʻlimlar |
80 dan ortiq |
Qoraqalpogʻiston ASSRdagi vabo epidemiyasi yettinchi pandemiya davrida SSSRda kuzatilgan eng yirik vabo epidemiyasidir. Vabo epidemiyasi 1965-yilda yuz bergan[1].
Tashqi koʻrinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Taxminlarga koʻra, vabo Oʻzbekistonga Afgʻonistonning kasalliklar qayd etilgan chegara viloyatlaridan kelgan. Oʻzbekiston SSRning Afgʻoniston bilan chegaradosh yagona viloyati Surxondaryo viloyati butun respublika boʻylab infeksiya tarqalish manbai deb qaraladi, biroq viloyatda vabo kasalligi rasman qayd etilmagan. Hukumat komissiyasining xulosasiga koʻra, vabo kasalligi 1965-yil iyun oyida Surxondaryo viloyati Shoʻrcha tumani paxta dalalarida ishlov berish bilan shugʻullanayotgan Nukus aviatsiya otryadining uchuvchilari tomonidan Qoraqalpogʻistonga olib kelingan. Oʻsha hududda aprel-may oylarida 218 kishi vaboga tekshirilmay oʻtkir diareya bilan kasalxonaga yotqizilgan. 17-iyuldan 23-iyulgacha otryadning 8 nafar aʼzosi oshqozon-ichakda ogʻriqni boshdan kechirgan. Epidemiyaning mumkin boʻlgan boshqa manbalari qatorida tadqiqotchilar quyidagilarni taʼkidladilar: Amudaryo boʻylab Afgʻonistonga suzib borayotgan eshkakchilar; giyohvand moddalar kontrabandachilari; Hindistonda gastrollarda boʻlgan "Bahor" ansambli; Turkmanistondagi Kushka shahridan chegarani noqonuniy kesib oʻtgan odamlar[2].
Epidemiyaning boshlanishi aniqlanmagan, ichak buzilishi holatlari uzoq vaqt davomida vabo uchun tekshirilmagan. Iyul oyida Nukus va Qoraqalpogʻiston viloyatlarida oʻlim bilan yakunlangan bir qator oʻtkir diareya holatlari qayd etilgan. 5-avgust kuni Qoraqalpogʻiston SSR Sogʻliqni saqlash vazirligi Oʻzbekiston Sogʻliqni saqlash vazirligiga paxta pestitsidlaridan zaharlanish holatlari boshlangani haqida xabar berdi. Ertasi kuni oʻzbekistonlik infeksionist va epidemiologlardan iborat maslahat guruhi bemorlarni koʻrikdan oʻtkazdi va kimyoviy zaharlanishdan tashqari, „gripp“ tashxisini qoʻyishni taklif qildi. Bemorda topilgan vaboni koʻrsatadigan birinchi vibrion hukumat tomonidan kasallikning sababi sifatida rad etilgan, chunki ular rivojlanayotgan SSSRda vabo tarqalishi mumkin emas deb hisoblashgan. 7-avgust kuni Mirzamahmud Musaxonov boshchiligidagi yetib kelgan hukumat komissiyasi vabo tashxisini qoʻydi va kechqurun laboratoriya tomonidan tashxis tasdiqlandi. 8-avgust kuni hukumatga vabo kasalligi haqida xabar berilgan boʻlsa, shu kuni Nukusdan kelgan komissiya aʼzosi Is’hoq Musaboyev qoʻshni Xorazm viloyatida ham vabo kasalligini tasdiqlagan. Xorazmda ham ichak kasalliklaridan oʻlim hollari koʻpaygan[2].
Qarshi kurash va qurbonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
10-avgust kuni butun Qoraqalpogʻistonda karantin joriy etildi[3]. Oʻzbekiston va SSSRning boshqa hududlaridan avtonom respublikaga 1380 nafar shifokor olib kelindi. SSSR Ministrlar Soveti Sogʻliqni saqlash vazirining oʻrinbosari Avetik Burnazyanni favqulodda komissar etib tayinlandi, mutaxassis maslahatchilar guruhiga Nikolay Jukov-Verejnikov boshchilik qildi. Vabo kasalligi aniqlangan har bir aholi punkti kasallik oʻchogʻi deb eʼlon qilindi va militsiya tomonidan oʻrab olindi. Transport infratuzilmasida nazorat-oʻtkazish punktlari va sanitariya karantin punktlari oʻrnatildi. Vaboga qarshi chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun mavjud shifoxonalar negizida vabo va vaqtinchalik kasalxonalar, izolyatorlar va kuzatishlar uchun 4675 ta joy ajratildi. Antisanitariya holatlariga qarshi kurashish va suvni tozalash boʻyicha koʻplab chora-tadbirlar amalga oshirildi. Qoraqalpogʻiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasida 1832 ta vabo va diareya oʻchoqlari dezinfeksiya qilindi. Muxtor respublika aholisining yarmidan koʻpi klinik va bakteriologik tekshiruvdan oʻtkazildi, 80 foizdan ortigʻi vaboga qarshi vaksina oldi. Xorazm viloyatida epidemiologiyaga qarshi tadbirlar davomida deyarli barcha aholi emlandi[2].
Karantinning dastlabki kunlarida vabo bilan kasallanishning oʻnlab holatlari qayd etilgan, keyin esa ular kamayishni boshlagan va 11-sentyabr kuni epidemiya bartaraf etilgani maʼlum qilingan. Qoraqalpogʻistonda 530 dan ortiq vabo va bir necha oʻnlab vibrion tashuvchilar qayd etilgan. 81 kishi vafot etdi, oʻlim darajasi bolalar va qariyalarda yuqori boʻldi. Nukus va Taxtakoʻpir tumanida yuzlab kasallanish holatlari aniqlangan. Biroq, vabo aniqlanmagunga qadar kasallanish darajasi nomaʼlum edi. Kasallikning barcha qayd etilgan holatlari Moʻynoq tumanidagi Qozoqdaryoda qayd etilgan. U yerga bir darvesh kelib allaqachon zarar koʻrgan hududlardagi dafn marosimlarida qatnashgan. Keyinchalik oʻzi ham ichak kasalligidan aziyat chekib, mahalliy mullaning uyiga joylashdi, u yerda mullaning qizi unga qaray boshlaydi. Bu ayolning eri novvoyxonani boshqargan, u orqali vabo ishchilar va mijozlarga tarqagan. Ushbu epizod 24 ta kasallik va 8 ta oʻlimga olib keldi. Qoraqalpogʻistonga qoʻshni viloyat-Xorazm viloyatida ham vabo qayd etilib, 39 kishi kasallangan. Izolyatsiya qilingan holatlar Oʻzbekistonning sharqiy chekkasidagi boshqa viloyatlarda ham aniqlangan[2].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Boboyeva Z. „VABO: TA'RIFI, TARIXI, GЕOGRAFIK TARQALISHI, ETIOLOGIYASI, EPIDЕMIOLOGIYASI, PATOGЕNЕZI, KLINIKAS“. Qaraldi: 9 oktyabr 2023.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Rivkus Yu. Z. Epidemiya xoleri v 1965 godu // Vibriozi v XX veke v Uzbekistane (Wayback Machine saytida 2021-04-30 sanasida arxivlangan). Monografiya. – 2004. – S. 37—74.
- ↑ „Қорақалпоғистон 1965 йилги эпидемияни қандай енган эди?“ (2020-yil 24-mart). Qaraldi: 9 oktyabr 2023.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Rivkus Yu. Z. 1965-yilda vabo epidemiyasi // Oʻzbekistonda 20-asrdagi vibrionlar (Wayback Machine saytida 2021-04-30 sanasida arxivlangan) . Monografiya. – 2004 yil. – 37-74-betlar.
- Холера в СССР в период VII пандемии, 1000 экз, М.: Медицина, 2000. ISBN 5-225-04537-5.