Osiyo tuyaqushi
| † Osiyo tuyaqushi | |
|---|---|
 Skelet | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Eukariotlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Qushlar |
| Turkum: | Tuyaqushlilar |
| Oila: | Tuyaqushlar |
| Urugʻ: | Afrika tuyaqushlari |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Struthio asiaticus Milne-Edwards, 1871 | |
Osiyo tuyaqushi[1] (lotincha: Struthio asiaticus) — jamiyatda uchmaydigan qushlar turi, tuyaqushlar oilasining yoʻq boʻlib ketgan vakili (Struthinodae). Uning qoldiqlari Ukraina Miotsen, Marokash Pliotsen, Turkmaniston Pleystotsen[2] va boshqa hududlardagi choʻkindi jinslardan topilgan.
Tarqalish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ikki barmoqli osiyo tuyaqushi, ehtimol, Markaziy Osiyoning ochiq landshaftlarida (Moʻgʻuliston, Shimoliy Xitoy) shakllangan boʻlib, u yerda kech Miosendan yashagan. Ular Osiyo qit'asining koʻp qismida yoʻq boʻlib ketganidan soʻng, uzoq vaqt davomida Oʻrta Osiyoning ichki qismida yashab qolganini petrogliflar, tarixiy xronikalar va vazalardagi rasmlar tasdiqlaydi.
Osiyo tuyaqushlari Zabaykalyega qayta-qayta kirib kelgan. Qadimgi odamning bir qator paleontologik joylari va aholi punktlarida tuxum qobigʻi topilgan. Debriyajlarni topishning alohida holatlari, masalan, Eravninskiy koʻllari hududida maʼlum. Tuyaqush tuxumining qobigʻini birinchi marta zoolog A. Ya. Tugarinov 1927-yildan beri toʻplangan arxeologik materiallar toʻplamlarida, arxeolog G. P. Sosnovskiy va Troitskosava muzeyi direktori P. S. Mixno qum yuzasidan Selenga, Chikoy, Jida daryolari boʻylab vayron boʻlgan madaniy qatlam (qatlamlar) bilan qadimiy aholi punktlari joylashgan joyda uchratadi. Baʼzi qismlari qayta ishlangan qobiqdan paleolit tosh asboblari va yoʻqolib ketgan sutemizuvchilar - mamont, junli karkidon, zubr suyaklari topilgan.
1954-, 1956-yillarda L.N.Ivaniev tomonidan Tologoy paleontologik oʻlkasida yer sathidan 10–12 va 24–26 m chuqurlikda joylashgan ikki gorizontda qobiq parchalari topilgan. Pastki gorizont faunasi Neogen davriga oid boʻlib, undan uch barmoqli ot, sirtlon, yoʻlbars, shoxli antilopa, karkidon, buqa va kiyik qoldiqlari topilgan.
1980-1990-yillardagi qazishmalar paytida Suxotino-4 (pastki gorizontlar), Studenoye-2, Ust-Kyaxta-17 kabi koʻp qatlamli aholi punktlarida tuyaqush tuxum qobigʻlari topilgan. Chikoy daryosidagi Studenoe-2 turar joyida qobiq ⅘ va 5 madaniy gorizontlardagi qadimiy turar-joy qoldiqlarida topilgan boʻlib, ular tekislik ustidagi 2-terrasa allyuvial yotqizishlarining oʻrta qismida joylashgan. Koʻmir va suyakdan olingan bir qator radiokarbonli xurmolarning paydo boʻlishining geologik sharoitlariga asoslanib, madaniy gorizontlar Sartan muzliklarining oʻrtalariga, yaʼni 16-18-ming yil avvaliga toʻgʻri keladi. Qobiq bezak materiali boʻlib xizmat qilgan, undan turli-xil bezaklar yasalgan. Zabaykalye hududida Osiyo tuyaqushining mavjudligi haqidagi savol haligacha ochiq qolmoqda.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Лопатин А. В.. Палеонтологический музей имени Ю. А. Орлова. М.: ПИН РАН, 2012 — рис. 107, V-18 bet. ISBN 978-5-903825-14-1. 2020-yil 6-oktyabrda qaraldi.
- ↑ Struthio asiaticus (англ.) информация на сайте Paleobiology Database. (Дата обращения: 10 декабря 2020).
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Иваньев Л. Н.. Ископаемые страусы Бурят-Монголии, 1958.
- Иваньев Л. Н.. Новые находки яичной скорлупы ископаемого страуса в Селенгинской Даурии, 1960.
- Гайдученко Л. Л., Тиваненко А. В.. Кладка страусов из Забайкалья // Геология и геофизика, 1978.
- Михайлов К. Е., Курочкин Е. Н. „Скорлупа яиц ископаемых из Палеоантарктики и её место в системе представлении об эволюции“,. Ископаемые рептилии и птицы Монголии, М., 1988.
- Константинов А. В.. Древние жилища Забайкалья (Палеолит, мезолит), Новосибирск, 2001.
- Природное наследие // Малая энциклопедия Забайкалья. Новосибирск: Наука, 2009.