Oʻzbekistonda sport
Oʻzbekistonda sport — oʻzbek madaniyatining elementlaridan biri. Oʻzbekistonda sport bilan professional va havaskor tarzda shugʻullanishadi; havaskor sport turlari jismoniy tarbiya tushunchasi bilan chambarchas bogʻliq.
Oʻzbekistonda sport sohasini tartibga solish tegishli vazirlik va tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi[1]
Sport turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Futbol
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Futbol O‘zbekistonda eng ommabop sport turi hisoblanadi. Oʻzbekiston Superligasi Oʻzbekistonda oli futbol ligasi boʻlib, unda 2019-yildan buyon 14 ta jamoa ishtirok etadi. Amaldagi chempionlar Toshkentning „Paxtakor“ klubi, eng koʻp chempionlik unvoniga ega boʻlgan jamoa esa 15 ta chempionlik bilan Toshkentning „Paxtakor“ jamoasi hisoblanadi. Joriy 2023-yilning eng yaxshi futbolchisi Jamshid Iskanderov hisoblanadi.
Oʻzbekistondagi eng muvaffaqiyatli futbol klublari „Bunyodkor“, „Paxtakor“, „Neftchi“ va „Nasaf“ klublari hisoblanadi. 2011-yilda „Nasaf“ OFK kubogini qo‘lga kiritdi va xalqaro klublar kubogini qo‘lga kiritgan birinchi O‘zbekiston jamoasi bo‘ldi. Oʻzbekiston klublari hozirda tugatilgan, avvallari har yili oʻtkaziladigan MDH kubogida ishtirok etishgan.[2]
O‘zbekiston U-16 terma jamoasi 2012-yilda U-16 Osiyo chempionatida g‘olib chiqqan. 2018-yilda Xitoy mezbonlik qilgan U-23 Osiyo chempionatida O‘zbekiston U-23 terma jamoasi chempion bo‘ldi. Oʻzbekiston terma jamoasining Osiyo Kubogidagi eng yaxshi yutugʻi 2011-yilgi Osiyo Kubogida toʻrtinchi oʻrinni egallashi boʻldi.[3][4]
Ravshan Ermatov ketma-ket toʻrt yil davomida (2008, 2009, 2010, 2011 va 2014) Osiyoning eng yaxshi hakami deb topildi. 2015-yilgi Globe Soccer Awards marosimida u yilning eng yaxshi hakami sifatida taqdirlangan.
Bunyodkor stadioni 34 000 tomoshabinga moʻljallangan boʻlib, asosan futbol oʻyinlari uchun moʻljallangan. [5][6]
Kurash
[tahrir | manbasini tahrirlash]
O‘zbekistonda milliy sport turi — kurash. IKA (Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasi) saytida yozilishicha, Kurash oʻzbekcha soʻz boʻlib, „maqsadga eng adolatli va adolatli yoʻl bilan erishish“ degan maʼnoni anglatadi. Bu ikki raqib bir-biridan ustunlik qilish uchun kurashadigan kurash sportidir. Gʻolib raqibni orqasi bilan erga uloqtirgan kishidir. Bunga faqat yuqori tanadan foydalanish orqali erishish mumkin, zarbalar va zarbalarga yoʻl qoʻyilmaydi. Oyoqlarga hujumlar ham taqiqlanadi. Bu gʻalabaga erishish uchun iroda va inson kuchidan foydalanish bilan ajralib turadigan sport turidir.
Basketbol
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekiston sobiq Sovet Ittifoqining kuchli basketbol terma jamoasining bir qismi edi. Jamoa tarqatib yuborilgandan soʻng Oʻzbekiston oʻz jamoasiga asos soldi, u 90-yillarning oʻrtalari va 2000-yillarning oʻrtalari orasida oʻrtacha muvaffaqiyatga erishdi. Uning Osiyo o‘yinlaridagi eng yaxshi marrasi 9-o‘rin, Osiyo chempionatidagi eng yaxshi marrasi esa 7-o‘rin bo‘ldi.
Beysbol
[tahrir | manbasini tahrirlash]Muz ustida hokkey
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekiston xokkey boʻyicha Sovet Ittifoqi milliy terma jamoasi tarkibida boʻlgan .
„Humo Toshkent“ professional xokkey jamoasi 2019 yilda tashkil etilgan bo‘lib, kelajakda Yevroosiyo oliy ligasi bo‘lmish Kontinental Xokkey Ligasi (KHL)ga qo‘shilish maqsadini ko‘zlagan. Humo 2019-20-yilgi mavsumda ikkinchi darajali Oliy xokkey ligasiga (VHL) qoʻshiladi. Humo oʻz oʻyinlarini Humo muz gumbazida oʻynaydi, uning narxi 175 million yevrodan oshadi; jamoa ham, arena ham oʻz nomini baxt va erkinlik ramzi boʻlgan afsonaviy Huma qushidan olgan.[7]
„Humo Tashkent“ 2019-yilning fevral oyida o‘ynay boshlagan isloh qilingan O‘zbekiston Xokkey Ligasi aʼzosi edi. UIHL yana uchta jamoadan iborat bo‘lgan „Binokor Tashkent“, „HK Tashkent“ va „Semurg Tashkent“ va barcha jamoalar Humo muz saroyida o‘ynaydi.[8] „Semurg‘“ pley-off bosqichida chempion bo‘ldi.[9]
Hozirda Oʻzbekistonda xokkey boʻyicha milliy terma jamoa yoʻq, ammo 1986-yilda Sovet Ittifoqi davrida xokkey boʻyicha Oʻzbekiston milliy xokkey terma jamoasi tuzilib, Latviya terma jamoasiga qarshi bitta oʻyin oʻtkazgan.
O‘zbekiston xokkey federatsiyasi (UHF) IIHFga aʼzo sifatida qo‘shilish va IIHF musobaqalarida qatnashadigan xokkey bo‘yicha milliy terma jamoani shakllantirishga tayyorgarlikni boshladi.[10]
Velosport
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jamoliddin Abdujaparov (Toshkent, 1964-yil 28-fevral) 1990 va 1997-yillarda oʻz mamlakatidagi eng mashhur velosportchi boʻlib, 54 ta gʻalabaga erishgan. Professional velosportga oʻtishdan oldin, Abdujaparov quyi toifalarda yaxshi natijalarga erishdi va Sovet Ittifoqining yoʻl chempioni boʻldi. U 1988-yilgi Olimpiada o‘yinlarida yo‘l sinovida 5-o‘rinni egallagan. Ajoyib sprinter, uchta Grand Toursda bosqich g‘alabasini qo‘lga kiritgan, Ispaniya turida 7, „Jiro d' Italia“da 1 g‘alaba qozongan. Tur de Fransda esa 9 ta. Shuningdek, u Vuelta (1992), Jiro (1994) va Tur (1991, 1993 va 1994) ning ochkolar tasnifiga erishdi. U oʻzining tajovuzkor sprinting uslubi va velosipedini haddan tashqari harakatlantirishi bilan mashhur edi, buning natijasida pelotonda bir nechta dushman va bir nechta halokat sodir boʻldi.
Regbi ittifoqi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻzbekiston regbi boʻyicha Sovet Ittifoqi milliy terma jamoasi tarkibida boʻlgan, ammo 1991 yilda mustaqillikka erishganidan beri Oʻzbekiston oʻz milliy terma jamoasini yaratdi.
Gandbol
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qo‘l to‘pi O‘zbekistondagi eng ommabop sport turlaridan biri bo‘lsa-da, hech qanday maxsus natijaga erishilmagan. O‘zbekistonda qo‘l to‘pi ommaviy sport turi hisoblanadi. Gandbol boʻyicha Oʻzbekiston ayollar terma jamoasi 1997-yilgi jahon chempionatida qatnashib, 21-oʻrinni egallagan.
Suv sporti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Suv polosi bo‘yicha 20 yoshgacha bo‘lgan O‘zbekiston ayollar terma jamoasi FINA-2021 suv polosi bo‘yicha o‘smirlar o‘rtasidagi jahon chempionatiga yo‘llanma oldi.[11]
Shaxmat
[tahrir | manbasini tahrirlash]2022-yilda Hindistonning Chennay shahrida o‘tkazilgan shaxmat olimpiadasida O‘zbekiston kutilmaganda g‘alaba qozondi..[12] Oʻzbekiston terma jamoasi magʻlubiyatsiz oʻynadi, yuqori oʻrindagi Armaniston va Gollandiya jamoalarini magʻlub etdi va birinchi oʻrinlarni Hindiston va AQSH bilan durang oʻynadi. O‘zbekiston jamoasi 2022-yilning noyabr oyida Quddusda bo‘lib o‘tgan jamoaviy jahon chempionatida ikkinchi o‘rinni egallab, o‘zining mustahkam kuchini isbotladi.[13] O‘zbekistonning eng yaxshi futbolchisi, Nodirkbek Abdusattorov tezkor shaxmat bo‘yicha amaldagi jahon chempioni bo‘lib, 2021-yilgi tezkor jahon chempionatining pley-off bahsida g‘olib chiqdi. Rossiyalik grossmeyster Yan Nepomniachchi.[14]
Tennis
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1990-2000-yillarda faol ishtirok etgan Oleg Ogorodov „Katta Dubulgʻa“ turkumiga kiruvchi erkaklar va ayollar oʻrtasidagi birinchi yakkalik bahslarida ishtirok etgan sportchi boʻldi. 2000-yillarning oʻrtalarida Ogorodov nafaqaga chiqqanidan soʻng paydo boʻlgan mamlakatning birinchi xalqaro miqyosdagi tennischisi sifatida tanilgan Denis Istomin 2012-yilgi Uimbldon chempionatining erkaklar oʻrtasidagi yakkalik bahslarida toʻrtinchi bosqichga chiqqan ilk oʻzbekistonlik boʻldi. Osiyo, u Ogorodovdan ancha oshib ketdi va faol faoliyat olib bordi. [15][16]
1994-yilda Osiyo tennis federatsiyasiga aʼzo bo‘lib, erkaklar o‘rtasidagi Devis kubogi milliy musobaqasida ishtirok eta boshlagan. „Davis Cup Uzbekistan“ milliy terma jamoasi Osiyo mintaqasida tez kuchayib, aynan mana shu ikkisiga to‘g‘ri keldi[17].
Ayollar o‘rtasida 1990-yillarning oxiridan 2000-yillarning boshlarigacha faol bo‘lgan Iroda Toʻlaganova WTA yakkalik reytingida 16-o‘rinni egallab, mintaqadagi birinchi to‘laqonli professional tennischi bo‘ldi. Oqgul Omonmurodova 2013-yilda Toʻlaganovadan keyin ikkinchi oʻrinni egalladi.
Yengil atletika
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tayanch sakrashchi Radion Gataulin mamlakatda tugʻilgan va Sovet Ittifoqini himoya qilgan tarixda 6,00 metrdan oshgan ikkinchi sportchi boʻlgan.
Olimpiada
[tahrir | manbasini tahrirlash]O‘zbekiston 1991-yilda mustaqillikka erishganidan buyon yozgi va qishki Olimpiya o‘yinlarida ishtirok etmoqda. Oʻzbekiston yozgi Olimpiya oʻyinlarida toʻrt marotaba ishtirok etib, boks boʻyicha bitta oltin va beshta bronza, kurash boʻyicha ikkita oltin va ikkita kumush, dzyudo boʻyicha kumush medalni qoʻlga kiritdi. O‘zbekistonning Qishki Olimpiya o‘yinlaridagi yagona medali 1994-yilda chang‘i yugurish bo‘yicha oltin medal edi. 2016-yilgi Rio Olimpiadasida Ruslan Nurudinov og‘ir atletika bo‘yicha erkaklar o‘rtasida 105 kilogramm vazn toifasida jami 431 kilogramm, siltab ko‘tarishda 237 kilogramm tosh ko‘tarib, Olimpiya rekordini qo‘lga kiritdi.
O‘zbekistonlik sportchilar 2021-yil Tokioda bo‘lib o‘tgan Olimpiada o‘yinlarida muvaffaqiyat qozonishdi. Taekvondo bo‘yicha Ulug‘bek Rashitov, og‘ir atletika bo‘yicha Akbar Joʻrayev va boks bo‘yicha Bahodir Jalolov.[18] O‘zbekistonlik gimnastikachi Oksana Chusovitina ham ushbu tadbirda O‘zbekiston bayrog‘i ostida 8-Olimpiada o‘yinlarida ishtirok etdi.[19]
Milliy sport federatsiyalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Federatsiya nomi | Rais | Bosh kotib | Vitse-prezident(lar) | Tashkil topgan yili |
|---|---|---|---|---|
| Oʻzbekiston boks federatsiyasi | Ochilboy Ramatov | Jahongir Boltaboyev | Saken Poʻlatov | 1992 |
| Oʻzbekiston sport kurashlari assotsiatsiyasi | Nigʻmatilla Yoʻldoshev | Shuhrat Mamadaliyev | Shofayziev Shomurod Muhsinovich, Roʻziev Ahrol Ahmedovich, Rahimov Muxtar Nigmatovich | 1998 |
| Oʻzbekiston futbol assotsiatsiyasi | Abdusalom Azizov | Avaz Maksumov | Ravshan Ermatov | 1992 |
| Oʻzbekiston futzal federatsiyasi | Bekzod Mamatkulov | Maʼrufjon Abdullayev | Aziz Akbarjonov | 2024 |
| Oʻzbekiston zamonaviy beshkurash federatsiyasi | Bahromjon Gʻoziyev | Kseniya Gulyamova | 2017 | |
| Oʻzbekiston shaxmat federatsiyasi | Abdulla Aripov | Alisher Saʼdullayev | 1992 | |
| Oʻzbekiston regbi federatsiyasi | Sodiq Safoyev | Qahramon Jalilov | ||
| Oʻzbekiston basketbol federatsiyasi | Ilhom Mahkamov | Iskov R.I, Joʻraev I.T, Yurkevskiy K.E, Qodirov R.Gʻ | 1992 | |
| Oʻzbekiston velosport federatsiyasi | Tanzila Norboyeva | Kozim Oʻrinboyxoʻjayev | 1991 | |
| Oʻzbekiston chim ustida xokkey federatsiyasi | Avazjon Karimov | Sunnatilla Yoʻldoʻshev | ||
| Oʻzbekiston qilichbozlik federatsiyasi | Maqsud Abdusamatov | Gulnora Saidova | 1992 | |
| Oʻzbekiston ogʻir atletika federatsiyasi | Botir Zokirov | Baxtiyor Abdukarimov | Shahrillo Mahmudov | 2001 |
| Oʻzbekiston tennis federatsiyasi | Botir Rahimov | Igor Shepelev | Iroda Toʻlaganova | 1999 |
| Oʻzbekiston taekvondo federatsiyasi | Sherzod Toshmatov | Abduazim Isroilov | 1992 | |
| Oʻzbekiston oʻq otish sporti federatsiyasi | Shuhrat Xolmuhammedov | Jaloliddin Atabullayev | 1998 | |
| Oʻzbekiston kamondan otish federatsiyasi | Rustam Joʻrayev | Otabek Hasanboyev | Shavkat Toʻlaganov | 2005 |
| Oʻzbekiston triatlon federatsiyasi | Viktor Mahmudov | Kun Yelena | Farrux Nosirov | 2019 |
| Oʻzbekiston suv sporti federatsiyasi | Qudratullo Rafiqov | Alisher Gʻaniyev | Saidaxrol Gʻulomov | 1992 |
| Oʻzbekiston stol tennisi federatsiyasi | Sherzod Qudbiyev | 1993 | ||
| Oʻzbekiston yengil atletika federatsiyasi | Bahodir Siddiqov | Kamoliddin Roʻzimuhamedov | Ikramdjanov B. I., Mirtemirov B. R., Sagdiev A. | 1992 |
| Oʻzbekiston ot sporti federatsiyasi | Bahrom Gʻoziyev | Nodirbek Ibragimov | Ismatov Ulugʻbek | 1997 |
| Oʻzbekiston dzyudo federatsiyasi | Azizjon Komilov | Jamshid Nasriddinov | Armen Bagdasarov, Shavkat Moʻminov | 1991 |
| Oʻzbekiston gandbol federatsiyasi | Quvondiq Sanaqulov | Ismoiljon Matxoliqov | 1992 | |
| Oʻzbekiston voleybol federatsiyasi | Poʻlat Bobojonov | Husan Nasrullayev | 1991 | |
| Oʻzbekiston „rowing & canoe“ federatsiyasi | Bobir Islomov | Vyacheslav Didrix | 1992 | |
| Oʻzbekiston qishki sport turlari assotsiatsiyasi | Iskandar Shodiyev | Sherzod Asatullaev | 2011 | |
| Oʻzbekiston yoga federatsiyasi | Jahongir Ortiqxoʻjayev | 2020 | ||
| Oʻzbekiston bilyard federatsiyasi | Oʻtkir Komilov | 2023 | ||
| Oʻzbekiston gimnastika federatsiyasi | Ulugʻbek Roʻziqulov | Timur Abduvaliyev | Goʻzal Moʻminova | 1994 |
| Oʻzbekiston arqonda sakrash federatsiyasi | Durdona Rahimova | Hasan Xayrullayev | 2025 |
Sport inshootlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mashhur sportchilar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „arxiv nusxasi“. 2023-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 31-yanvar.
- ↑ „Paxtakor Markaziy Stadion“. soccerway.com. Qaraldi: 2012-yil 26-noyabr.
- ↑ „Messi batte Ronaldo e Buffon“ (it). Rai Sport (2015-yil 27-dekabr).
- ↑ „Ravshan Irmatov named as best referee of 2015“. UzDaily (2015-yil 28-dekabr). 2018-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 31-yanvar.
- ↑ „Messi batte Ronaldo e Buffon“ (it). Rai Sport (2015-yil 27-dekabr). 14 नवंबर 2018da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 नवंबर 2018.
- ↑ „Ravshan Irmatov named as best referee of 2015“. UzDaily (2015-yil 28-dekabr). 14 नवंबर 2018da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 नवंबर 2018.
- ↑ „Bird of Happiness - a symbol of the HC HUMO“ (ru) (2019-yil 22-iyul). 2019-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-iyul.
- ↑ „Uzbekistan eyes to join International Ice Hockey Federation“ (en) (2019-yil 15-fevral). Qaraldi: 2019-yil 28-iyul.
- ↑ „Semurg becomes winner of the Uzbekistan hockey championship“ (en) (2019-yil 17-aprel). Qaraldi: 2019-yil 28-iyul.
- ↑ „Tashkent-based Humo club to play in Higher Hockey League in 2019-2020 season“ (en). Tashkent Times (2019-yil 3-iyun). Qaraldi: 2019-yil 28-iyul.
- ↑ Russia after fourth title at FINA World Womenʼs Junior Water Polo Championship Owen Lloyd (Inside the Games), 9 October 2021. Accessed 7 November 2021.
- ↑ „OPEN Standings – FIDE Chess Olympiad 2022“ (en-US). Qaraldi: 2022-yil 25-noyabr.
- ↑ Hansen (chansen64), Carsten „China Wins World Team Chess Championship“ (en-US). Chess.com. Qaraldi: 2022-yil 25-noyabr.
- ↑ „Results & Standings - FIDE World Rapid Chess Championship 2021“ (en-US). Chess.com. Qaraldi: 2022-yil 25-noyabr.
- ↑ „History as Denis Istomin wins through at Wimbledon“ (英語). ヘラルドサン (2012-yil 30-iyun). Qaraldi: 2013-yil 24-fevral.
- ↑ Richard Copeman. „Brave Falla finally falls to Istomin after seeing off marathon men“ (英語). デイリー・メール (2012-yil 29-iyun). Qaraldi: 2013-yil 24-fevral.
- ↑ „Кубок Дэвиса: Денис Истомин переиграл вторую ракетку Китая“ (ロシア語). 12news (2013-yil 1-fevral). Qaraldi: 2013-yil 24-fevral.
- ↑ https://www.insidethegames.biz/articles/1112631/uzbekistan-noc-honours-olympic-athletes
- ↑ https://justwomenssports.com/olympics-gymnastics-oksana-chusovitina-oldest-paris-olympics/
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- „Prezident sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisidagi qarorini imzoladi“. Kun.uz. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
- „Oʻzbekiston Respublikasining „Jismoniy tarbiya va sport toʻgʻrisida“gi qonuni“. Lex.uz. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.
- „Узбекские национальные виды спорта, физические упражнения и игры“. Sport-history.ru. Qaraldi: 2021-yil 15-noyabr.