Norvegiya — AQSh munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Norvegiya va AQSh davlatlarining xaritada joylashuvi. Yashil rangda Norvegiya, sariq rangda AQSh koʻrsatilgan.

Amerika Qoʻshma Shtatlari va Norvegiya oʻrtasidagi ijobiy munosabatlar juda uzoq tarixga ega.

1776-yilgi Amerika inqilobi Norvegiyaga katta taʼsir koʻrsatgan va Qoʻshma Shtatlar Konstitutsiyasining demokratik gʻoyalari Norvegiyaning 1814-yilgi Konstitutsiyasi mualliflari uchun namuna boʻlib xizmat qilgan. Ikki xalq oʻrtasidagi yaqin munosabatlar 1825-1940-yillar oraligʻida 850 000 dan ortiq norvegiyaliklar Qoʻshma Shtatlarda yangi uylar qurib, mamlakatni qurishga yordam bergan Norvegiyaning AQShga ommaviy emigratsiyasi bilan mustahkamlandi.

1945-yilda nemis istilosidan ozod boʻlgach, Norvegiya oʻzining betaraflik huquqidan voz kechdi. Britaniya va AQSh bilan harbiy ittifoq hamda iqtisodiy hamkorlikni taʼkidlab, NATOga qoʻshildi. Marshall rejasi Norvegiyaga iqtisodiyotini modernizatsiya qilish va jahon bozoriga koʻproq integratsiyalashishga yordam berdi. Mamlakat shimoliy qoʻshnisi Sovet Ittifoqini xafa qilishi mumkin boʻlgan har qanday provokatsiyadan qochadi. 1960-yillardan boshlab Norvegiya Yevropa siyosiy hayotiga tobora koʻproq jalb qilingan. Ayni paytda Buyuk Britaniya va Qoʻshma Shtatlar bilan aloqalarning ahamiyati pasaygan. Norvegiya Yevropa Ittifoqiga qoʻshilishdan bosh tortadi va asosan mustaqil tashqi siyosat yuritadi[1].

Ikki tomonlama munosabatlarning doʻstona holati 1999-yilda bir pog‘ona koʻtarildi. Shu yilning noyabr oyida Norvegiya qiroli Harald V AQSh Prezidenti Bill Klintonning tashrifiga mezbonlik qildi, bu AQSh prezidentining Norvegiyaga birinchi tashrifi sifatida mustahkamlandi. Norvegiya va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi do‘stona munosabatlar asosanOslodagi oʻzaro manfaatlarga xizmat qiladigan loyihalarga asoslanadi. Ular orasida NATOning transatlantik xavfsizlikni taʼminlashdagi muvaffaqiyatini kengaytirish, ikki davlat oʻrtasida yangi biznes imkoniyatlarini ilgari surish, Arktika kengashi bilan Arktika muhitini va Rossiya bilan, xususan, Barens dengizini boʻyicha hamkorlik qilish, Boltiqboʻyi davlatlariga oʻz siyosiy yo‘llarini topishda yordam berish kabilar bor. Hamkorlik Yevropa siyosatida o‘z o‘rniga ega bo‘lish hamda inson ehtiyojlari uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish yo‘nalishlarida davom etmoqda.

AQShning 2012-yilgi Global yetakchilik hisobotiga koʻra, norvegiyaliklarning 46 foizi AQSh yetakchiligini maʼqullaydi, 21 foizi norozi va 33 foizi noaniq[2].

Elchixonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshma Shtatlar Osloda elchixonasiga ega. Qoʻshma Shtatlarning Norvegiyadagi elchisi AQShning Oslodagi elchixonasiga mas’uldir.

AQShning asosiy rasmiylari:

  • Elchi — Mark Natanson
  • Muvaqqat ishlar vakili, Missiya rahbari o‘rinbosari — Richard Rayli
  • Siyosiy va iqtisodiy masalalar boʻyicha maslahatchi -Erik J. Karlson
  • Jamoatchilik bilan aloqalar boʻlimi xodimi - Enn Barrouz MakKonnell
  • Konsullik boshligʻi - William Whitaker
  • Mudofaa va dengiz attashesi - kapitan Gari A. Rogeness, USN
  • Armiya attashesi - polkovnik Rene Underwood, AQSh
  • Havo attashesi - polkovnik Aaron V. Steffens
  • Mudofaa bilan hamkorlik boshqarmasi boshligʻi -podpolkovnik Richard Rozenshteyn
  • Boshqaruv xodimi - Tom Kanaxuate
  • Tijorat boʻlimi boshligʻi / AQSh tijorat xizmati - Vidar Keyn
  • Mintaqaviy xavfsizlik xodimi - Kennet D. Lindberg

Norvegiya Vashingtonda, AQShda elchixonasi va uchta konsulligiga ega; Nyu-York shahrida, Hyustonda (Norvegiya Bosh konsulligi, Hyuston) va San-Fransiskoda.

Norvegiyadagi amerikaliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vesterxaym Norvegiya-Amerika muzeyi
AQSh prezidenti Bill Klinton Norvegiya qirollik oilasi bilan 1999 yil
Kotib Jim Mettis vazir Ine Mari Eriksen Soreide bilan, 2017 yil
Prezident Donald Trump va Bosh vazir Erna Solberg 2018-yilda

Bugungi kunda Qoʻshma Shtatlarda 4,5 milliondan ortiq ajdodlar norvegiyalik boʻlgan odamlar yashaydi[1].

  • Qoʻshma Shtatlardagi oq tanlilarning 2% dan bir oz koʻprogʻi norvegiyaliklardir. Yuqori Oʻrta Gʻarbda, ayniqsa Minnesota, gʻarbiy Viskonsin, shimoliy Ayova va Dakotada oq tanlilarning 15% dan ortigʻi Norvegiya millatiga mansub. Shimoliy Dakotan aholisining deyarli uchdan bir qismi norvegiyaliklarni oʻzlarining ajdodlari deb bilishadi[3].
  • Norvegiyalik amerikaliklarning 55% Oʻrta Gʻarbda yashaydi, lekin ularning katta qismi (21%) Tinch okeani sohilidagi Vashington, Oregon va Kaliforniya shtatlarida istiqomat qiladi.
  • Kelib chiqishi norvegiyadan boʻlgan amerikaliklar oʻz meroslarini faol saqlab kelmoqdalar. Ularning aksariyati ayni paytda pazandalik urf-odatlari (lutefisk va lefse), kostyumlar (bunad) va Norvegiya bayramlari (Syttende May, 17-may) mashhur. Qoʻshma Shtatlardagi bir qator shaharlar, ayniqsa Yuqori Oʻrta Gʻarbda, Norvegiya taʼsiri juda kuchli.
  • Norvegiyaliklar barcha Skandinaviya immigratsion guruhlari ichida eng koʻp boʻlgan boʻlsa-da, boshqa Skandinaviyaliklar ham xuddi shu davrda Amerikaga koʻchib oʻtishgan. Bugungi kunda 11-12 million Skandinaviyadan ajdodlari boʻlgan amerikaliklar mavjud. Skandinaviya avlodlari butun Qoʻshma Shtatlardagi oq tanli aholining taxminan 6% va Yuqori Oʻrta Gʻarbdagi oq tanli aholining 25% dan ortigʻini tashkil qiladi.
  • Kelib chiqishi Norvegiyadan boʻlgan amerikaliklar odatda lyuteran (Norvegiya-Amerika lyuteranligi), ozroq qismi Rim-katolik yoki boshqa protestant mazhablariga mansub.
  • Norvegiyalik amerikaliklar orasida soʻnggi yuz yil ichida tarixan yuqori tugʻilish koʻrsatkichlari ularning sonining dastlabki 850 000 immigrantdan toʻrt baravar koʻpayishiga olib keldi.

Norvegiyaning Qoʻshma Shtatlardagi konsulliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Minneapolis[tahrir | manbasini tahrirlash]

1906-yilda Norvegiya Minnesota shtatining Minneapolis shahrida konsullik ochdi. 1946-yilda u bosh konsullikka aylandi[4]. 2001-yilda Norvegiya hukumati konsullikni yopishni rejalashtirgan edi, ammo Norvegiyadagi amerikalik guruhlari uni ochiq saqlashga harakat qilganidan keyin ochiq qoldi. 2007-yilda Norvegiya hukumati yana konsullikni yopish va uning oʻrniga faxriy konsullik tashkil etish rejalarini eʼlon qildi; rejalar yana Norvegiyadagi amerikaliklar tomonidan tanqid qilindi[5].

Minneapolis konsulligi Minnesota, Ayova, Michigan, Montana, Nebraska, Shimoliy Dakota, Janubiy Dakota va Viskonsin shtatlariga xizmat koʻrsatgan[6]. 2007-yilda Minnesota shtatida kelib chiqishi norvegiyalik 850 000 kishi yashagan[5]. 2007-yilda konsullikda toʻrtta doimiy xodim va stajyor boʻlgan[7].

2007-yilda AQShning sobiq vitse-prezidenti Valter Mondeyl faxriy bosh konsul lavozimida ishlashga rozi boʻldi[8]. Uning oʻrnini Gari Gandrud egalladi, uning bobosi PA Gandrud Minnesota qonun chiqaruvchi organida ham Vakillar palatasida, ham Senatda ishlagan[9]. 2015-yil holatiga koʻra, oʻgʻillari Norvegiyada CEO bosh direktori boʻlgan Eyvind Xeyberg Minneapolisda faxriy konsul hisoblanadi[10].

Mayami[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilgari Mayamida Norvegiya konsulligi bor edi, u Florida, Alabama, Jorjiya, Shimoliy Karolina, Janubiy Karolina va Karib dengiziga xizmat koʻrsatgan. Konsullik 2003-yil 1-aprelda yopildi. Kosullik yopilgandan soʻng uning hududi Hyuston, Nyu-York, Karakas va Mexikodagi konsulliklar oʻrtasida boʻlingan[6].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Geir Lundestad, „The evolution of Norwegian security policy: Alliance with the West and reassurance in the East.“ Scandinavian Journal of History 17.2-3 (1992): 227-256.
  2. ↑ U. S. Global Leadership Project Report — 2012 Gallup.
  3. ↑ „Lincoln monument, Frogner Park, Oslo, Norway“ (en). www.digitalhorizonsonline.org. 2022-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-iyul.
  4. ↑ Davey, Monica. „For Children of Norway, a Rift With the Mother Country“. The New York Times (2007-yil 20-noyabr). 2008-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 17-aprel.
  5. ↑ 5,0 5,1 Louwagie, Pam. „Norway threatens to close consulate in Minnesota.“ Minneapolis Star-Tribune. October 10, 2007. Retrieved on February 11, 2009.
  6. ↑ 6,0 6,1 "Consulates." Norway in the USA (Norwegian Government). September 28, 2006. Retrieved on April 17, 2017.
  7. ↑ „Norwegian consulate in Minneapolis might be downgraded“. Associated Press at MPR News (2007-yil 10-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 17-aprel.
  8. ↑ „Walter Mondale to be Norway's Consul General in Minneapolis“. 2017-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 4-may.
  9. ↑ „Gandrud, Peter Anners "P.A., Peder, Peter Andrew" - Legislator Record - Minnesota Legislators Past & Present“.
  10. ↑ Ode, Kim. „Sons of Norway CEO Heiberg is Norway's new consul general“. Minneapolis Star-Tribune (2015-yil 25-iyul). Qaraldi: 2017-yil 17-aprel.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Koul, Ueyn S. (1989) Norvegiya va Amerika Qoʻshma Shtatlari, 1905-1955: Tinchlik va urushda ikki demokratiya . Ames: Ayova shtati universiteti nashriyoti.ISBN 0813803217ISBN 0813803217 .
  • Danielsen, Xelge. „Harbiy yordam, tashqi siyosat va milliy xavfsizlik: AQShning Norvegiyaga harbiy yordamining maqsadlari, 1950-1965“. Skandinaviya tarix jurnali 45.1 (2020): 71-94.
  • Lundestad, Geir. „Qoʻshma Shtatlar va Norvegiya, 1905-2006 yillardagi ittifoqchilar: juda oʻxshash, juda boshqacha.“ Transatlantika tadqiqotlari jurnali 4.2 (2006): 187-209.
  • Lundestad, Geir. „Norvegiya xavfsizlik siyosatining evolyutsiyasi: Gʻarb bilan ittifoq va Sharqda ishonch“. Skandinaviya tarixi jurnali 17.2-3 (1992): 227-256.
  • Lundestad, Geir. Amerika, Skandinaviya va Sovuq urush, 1945-1949 (1980),

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Norvegiya_—_AQSh_munosabatlari&oldid=3533440" dan olindi