Niger inqirozi (2023)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Niger inqirozi
Nigerdagi davlat toʻntarishi oqibatlarining bir qismi

2023-yil 20-avgust holatiga koʻra ECOWASdagi siyosiy vaziyat

     Nigerdagi toʻntarishni diplomatik jihatdan qoʻllab-quvvatlovchilar     Xunta va ittifoqchilar     Nigerdagi toʻntarishga diplomatik yoʻl bilan qarshilik qilganlar     Niger harbiy toʻntarishiga qarshi

Sanalar 29 Iyul 2023 – hozirgacha (2023-07-29 – hozirgacha)
(1 oy, 3 hafta va 4 kun)
Urush yeri Niger
Holati Davom etmoqda
  • ECOWAS ultimatumining muddati 6-avgustda tugadi
  • 10-avgust kuni boʻlib oʻtgan favqulodda sammit ECOWASga harbiy aralashuv uchun ruxsat berdi
  • Niger boʻylab havo hududi yopildi
  • Niger qurolli kuchlari safarbar qilindi
  • Chet el fuqarolarini evakuatsiya qilish boshlandi
  • Xunta yangi hukumatni tuzdi
  • ECOWAS harbiy rahbarlari 17—18-avgust kunlari yigʻilib, diplomatik yechimlar muvaffaqiyatsizlikka uchragan taqdirda harbiy aralashuv uchun „D-Day“ toʻgʻrisida qaror qabul qildi.
  • ECOWAS delegatsiyasi hokimiyatdan chetlatilgan prezident Bazoum bilan uchrashdi
  • Xuntaning fuqarolik boshqaruviga uch yillik oʻtish davri haqidagi taklifini ECOWAS rad etdi
  • Niger Afrika Ittifoqi tarkibidan chiqarildi
Raqiblar

Qoʻllovchi:
 Gvineya

  • Niger Bazoum tomonidagi fraksiyalar
Qoʻllovchilar:
Qoʻmondonlar
Kuchlar
30,000 askar[1] Gʻarb taxmini: ECOWASning kutilayotgan kuchi kamida 5000 askar[2]

2023-yil 26-iyulda Niger Respublikasida davlat toʻntarishi uyushtirilib, mamlakat prezidenti qoʻriqchisi prezident Muhammad Bazoumni hokimiyatdan chetlatdi va hibsga oldi. Prezident gvardiyasi qoʻmondoni general Abdurahmon Tchiani toʻntarish muvaffaqiyatli oʻtganini tasdiqlaganidan soʻng oʻzini harbiy xunta rahbari deb eʼlon qildi[3][4][5][6].

Gʻarbiy Afrika davlatlari iqtisodiy hamjamiyati (ECOWAS) Niger davlat toʻntarishi yetakchilariga 2023-yil 30-iyulda Bazoum hokimiyatini qayta tiklash uchun bir haftalik muddat berdi, aks holda xalqaro sanksiyalar va kuch ishlatish mumkinligini istisno qilmadi[7][8]. Ultimatumning oxirgi muddati 6-avgustda tugadi va kuch ishlatilmagan boʻlsa-da, ECOWAS 10-avgust kuni oʻz zahira kuchini zudlik bilan faollashtirishni buyurdi[9][10][11][12]. ECOWAS avvalroq Gambiyada 2016—2017-yillardagi konstitutsiyaviy inqirozdan keyin demokratiyani tiklash uchun aralashgan edi.

ECOWASning barcha faol aʻzo davlatlari, Kabo-Verde bundan mustasno, Niger xuntasiga qarshi ECOWAS boshchiligidagi harbiy aralashuv sodir boʻlgan taqdirda, oʻz qurolli kuchlaridan harbiy qoʻshinlarni jalb qilishga vaʼda berishdi[13]. Bunga javoban Burkina-Faso va Mali harbiy xuntalari harbiy aralashuv boshlangan taqdirda Niger tomonida turish bilan tahdid qilishdi[14][15].

Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy maqola: Nigerdagi davlat toʻntarishi (2023)

2023-yil 26-iyulda Nigeriya prezident apparati general Abdurahmon Tchiani boshchiligidagi prezident soqchilari „respublikachilarga qarshi namoyish“ oʻtkazganini e’lon qildi. Prezident Muhammad Bazoum va uning oilasi Niameydagi Prezident saroyida hibsga olingan, ichki ishlar vaziri Hamadou Souley ham hibsga olingan. Toʻntarishga Bazoumni lavozimidan chetlatishni rejalashtirgan Tchiani boshchilik qildi. Bazoumga yaqin manbalarning aytishicha, prezident 2023-yil 24-iyulda boʻlib oʻtgan Vazirlar mahkamasi yigʻilishida Tchianini oʻzaro munosabatlari keskinlashgani sababli ishdan boʻshatish toʻgʻrisida qaror qabul qilgan[16][17][18][19][20][21][juda koʻp manbalar]. Saroy va unga tutash vazirliklar harbiy mashinalar bilan toʻsib qoʻyildi. Saroyga yaqinlashmoqchi boʻlgan Bazoumning tinch aholi tarafdorlarini Prezident gvardiyasi otishma orqali tarqatib yubordi, bir kishi yaralandi. Bazoumga sodiq harbiy qismlar dastlab majmuani oʻrab oldi[17][21].

Kechqurun esa havo kuchlari polkovnigi-mayor Amadu Abdramane davlat televideniyesi orqali Bazoum hokimiyatdan chetlashtirilganini eʼlon qilib, xavfsizlik vaziyatining yomonlashuvi hamda yomon boshqaruv tufayli Vatanni himoya qilish boʻyicha Milliy kengash tuzilganini maʼlum qildi. Shuningdek, mamlakat konstitutsiyasi amal qilishini toʻxtatish, davlat institutlari faoliyati toʻxtatilishi, chegaralar yopilishi va mahalliy vaqt bilan soat 22:00dan 05:00gacha mamlakat boʻylab komendantlik soati joriy etilishini e’lon qilib, har qanday xorijiy aralashuvdan ogohlantirdi[17][22][23]. Keyinchalik, mamlakatdagi barcha siyosiy partiyalarning faoliyati keyingi ogohlantirishgacha toʻxtatildi[24].

Bazoum hibsga olinganiga qaramay, shu paytgacha isteʼfoga chiqishdan bosh tortmoqda[25]. Bazoumning tashqi ishlar vaziri Hassumi Massaudou France 24 telekanaliga bergan intervyusida mamlakatning „qonuniy va rasmiy kuchi” prezident qoʻlida qolayotganini aytib[26], oʻzini davlat rahbari vazifasini vaqtincha bajaruvchi deb e’lon qildi hamda davlat toʻntarishiga qarshilik koʻrsatishga chaqirdi[25]. Biroq Nigeriya qurolli kuchlari rahbariyati „halokatli qarama-qarshilik“dan qochish hamda prezidentni himoya qilish uchun davlat toʻntarishini qoʻllab-quvvatlashini eʼlon qildi[27].

28-iyul kuni Tchiani oʻzini xunta prezidenti deb eʼlon qildi hamda mamlakatning „asta-sekin va muqarrar halok boʻlishi“ oldini olish uchun Bazoumni taxtdan agʻdarganini aytib, uni mamlakatdagi vaziyatni yashirishda aybladi. Tchiani fuqarolik boshqaruviga qaytish muddatini aytmadi[28][29][6].

ECOWAS[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshimcha maʼlumotlar: ECOWASning Gambiyaga harbiy aralashuvi

Xavfsizlik holati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 2023-yilgi Niger davlat toʻntarishiga ECOWAS blokining faol aʼzolari qarshi chiqmoqda. Niger, Burkina-Faso, Mali va Gvineya ham ECOWAS aʼzolari boʻlib, ular oʻz mamlakatlarida harbiy xuntalar oʻrnatgan davlat toʻntarishidan keyin aʼzolikni toʻxtatishgan.
  2. ↑ Kabo-Verde harbiy aralashuvga qarshi boʻlib, blok diplomatik yechimga eʼtibor qaratishi kerakligini taʼkidlaydi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Coup d'État au Niger : 57 000 soldats chez les putschistes, la France refuse d'intervenir… quelles sont les forces en présence?“ (fr). Midi Libre (6-avgust 2023-yil). 7-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 6-avgust 2023-yil.
  2. ↑ „Tensions rise as West African nations prepare to send troops to restore democracy in Niger“ (en). Associated Press (12-avgust 2023-yil). 13-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 14-avgust 2023-yil.
  3. ↑ „Niger : ce que l'on sait de la tentative de coup d'Etat en cours contre le président Mohamed Bazoum“ [Niger: what we know about the ongoing coup attempt against President Mohamed Bazoum] (fr-FR). Franceinfo (26-iyul 2023-yil). 26-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 26-iyul 2023-yil.
  4. ↑ „Niger soldiers declare coup on national TV“ (en-GB). BBC (26-iyul 2023-yil). Qaraldi: 28-iyul 2023-yil.
  5. ↑ „Niger's president 'held by guards' in apparent coup attempt“ (en). Al Jazeera. 27-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 28-iyul 2023-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Niger general Tchiani named head of transitional government after coup“. Al Jazeera (28-iyul 2023-yil). 28-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 28-iyul 2023-yil.
  7. ↑ „Niger: How might an ECOWAS military intervention unfold? – DW – 08/03/2023“ (en). dw.com. 4-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  8. ↑ „What would West African bloc's threat to use force to restore democracy in Niger look like?“ (en). ABC News. 4-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  9. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :3
  10. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :6
  11. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :7
  12. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :8
  13. ↑ „Most of West Africa ready to join standby force in Niger: ECOWAS“ (en). www.aljazeera.com. 17-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 18-avgust 2023-yil.
  14. ↑ „Mali, Burkina Faso, sends delegation to Niger in solidarity“ (en). Africanews (8-avgust 2023-yil). 9-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2023-yil.
  15. ↑ Lawal, S. B. „Niger coup: Divisions as ECOWAS military threat fails to play out“ (en). Al Jazeera. 7-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2023-yil.
  16. ↑ „Niger soldiers say President Bazoum's government has been removed“ (en). Reuters (28-iyul 2023-yil). Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Madowo, Sarah; Dean, Niamh; Kennedy, Larry „Niger soldiers claim power after president's own guards reportedly seize him“ (en). CNN (26-iyul 2023-yil). 4-avgust 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  18. ↑ „Niger's president vows democracy will prevail after mutinous soldiers detain him and declare a coup“ (en). AP News (27-iyul 2023-yil). 27-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  19. ↑ „Niger army general declares himself country's new leader“ (en). gulfnews.com (29-iyul 2023-yil). 29-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  20. ↑ „Au Niger, l'armée affirme avoir renversé Mohamed Bazoum – Jeune Afrique“ (fr-FR). JeuneAfrique.com (27-iyul 2023-yil). 27-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  21. ↑ 21,0 21,1 „Niger's president 'held by guards' in apparent coup attempt“ (en). Al Jazeera. 27-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  22. ↑ Pilling, David. „Niger soldiers go on television to announce coup in west African nation“. Financial Times (27-iyul 2023-yil). Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  23. ↑ „Niger coup attempt: President Mohamed Bazoum held“ (en-GB). BBC (26-iyul 2023-yil). Qaraldi: 4-avgust 2023-yil.
  24. ↑ „Niger army pledges allegiance to coup makers“. Al Jazeera (27-iyul 2023-yil). 27-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-iyul 2023-yil.
  25. ↑ 25,0 25,1 Peter, Laurence „Niger soldiers announce coup on national TV“. BBC (27-iyul 2023-yil). 27-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-iyul 2023-yil.
  26. ↑ „Detained Niger president defiant after coup bid“. France 24 (27-iyul 2023-yil). 26-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-iyul 2023-yil.
  27. ↑ „Niger's army command declares support for military coup“. France 24 (27-iyul 2023-yil). 27-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 27-iyul 2023-yil.
  28. ↑ „Niger's General Abdourahamane Tchiani declared new leader following coup“. France 24 (28-iyul 2023-yil). 29-iyul 2023-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 28-iyul 2023-yil.
  29. ↑ „Niger coup: Abdourahmane Tchiani declares himself leader“. BBC (28-iyul 2023-yil). Qaraldi: 28-iyul 2023-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Niger_inqirozi_(2023)&oldid=3861282" dan olindi