Niger inqirozi (2023)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Niger inqirozi
Nigerdagi davlat toʻntarishi oqibatlarining bir qismi

2023-yil 20-avgust holatiga koʻra ECOWASdagi siyosiy vaziyat

     Nigerdagi toʻntarishni diplomatik jihatdan qoʻllab-quvvatlovchilar     Xunta va ittifoqchilar     Nigerdagi toʻntarishga diplomatik yoʻl bilan qarshilik qilganlar     Niger harbiy toʻntarishiga qarshi

Sanalar 29 Iyul 2023 – hozirgacha (2023-07-29 – hozirgacha)
(9 oy, 3 kun)
Urush yeri Niger
Holati Davom etmoqda
  • ECOWAS ultimatumining muddati 6-avgustda tugadi
  • 10-avgust kuni boʻlib oʻtgan favqulodda sammit ECOWASga harbiy aralashuv uchun ruxsat berdi
  • Niger boʻylab havo hududi yopildi
  • Niger qurolli kuchlari safarbar qilindi
  • Chet el fuqarolarini evakuatsiya qilish boshlandi
  • Xunta yangi hukumatni tuzdi
  • ECOWAS harbiy rahbarlari 17—18-avgust kunlari yigʻilib, diplomatik yechimlar muvaffaqiyatsizlikka uchragan taqdirda harbiy aralashuv uchun „D-Day“ toʻgʻrisida qaror qabul qildi.
  • ECOWAS delegatsiyasi hokimiyatdan chetlatilgan prezident Bazoum bilan uchrashdi
  • Xuntaning fuqarolik boshqaruviga uch yillik oʻtish davri haqidagi taklifini ECOWAS rad etdi
  • Niger Afrika Ittifoqi tarkibidan chiqarildi
Raqiblar

Qoʻllovchi:
 Gvineya

  • Niger Bazoum tomonidagi fraksiyalar
Qoʻllovchilar:
Qoʻmondonlar
Kuchlar
30,000 askar[1] Gʻarb taxmini: ECOWASning kutilayotgan kuchi kamida 5000 askar[2]

2023-yil 26-iyulda Niger Respublikasida davlat toʻntarishi uyushtirilib, mamlakat prezidenti qoʻriqchisi prezident Muhammad Bazoumni hokimiyatdan chetlatdi va hibsga oldi. Prezident gvardiyasi qoʻmondoni general Abdurahmon Tchiani toʻntarish muvaffaqiyatli oʻtganini tasdiqlaganidan soʻng oʻzini harbiy xunta rahbari deb eʼlon qildi[3][4][5][6].

Gʻarbiy Afrika davlatlari iqtisodiy hamjamiyati (ECOWAS) Niger davlat toʻntarishi yetakchilariga 2023-yil 30-iyulda Bazoum hokimiyatini qayta tiklash uchun bir haftalik muddat berdi, aks holda xalqaro sanksiyalar va kuch ishlatish mumkinligini istisno qilmadi[7][8]. Ultimatumning oxirgi muddati 6-avgustda tugadi va kuch ishlatilmagan boʻlsa-da, ECOWAS 10-avgust kuni oʻz zahira kuchini zudlik bilan faollashtirishni buyurdi[9][10][11][12]. ECOWAS avvalroq Gambiyada 2016—2017-yillardagi konstitutsiyaviy inqirozdan keyin demokratiyani tiklash uchun aralashgan edi.

ECOWASning barcha faol aʻzo davlatlari, Kabo-Verde bundan mustasno, Niger xuntasiga qarshi ECOWAS boshchiligidagi harbiy aralashuv sodir boʻlgan taqdirda, oʻz qurolli kuchlaridan harbiy qoʻshinlarni jalb qilishga vaʼda berishdi[13]. Bunga javoban Burkina-Faso va Mali harbiy xuntalari harbiy aralashuv boshlangan taqdirda Niger tomonida turish bilan tahdid qilishdi[14][15].

Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy maqola: Nigerdagi davlat toʻntarishi (2023)

2023-yil 26-iyulda Nigeriya prezident apparati general Abdurahmon Tchiani boshchiligidagi prezident soqchilari „respublikachilarga qarshi namoyish“ oʻtkazganini e’lon qildi. Prezident Muhammad Bazoum va uning oilasi Niameydagi Prezident saroyida hibsga olingan, ichki ishlar vaziri Hamadou Souley ham hibsga olingan. Toʻntarishga Bazoumni lavozimidan chetlatishni rejalashtirgan Tchiani boshchilik qildi. Bazoumga yaqin manbalarning aytishicha, prezident 2023-yil 24-iyulda boʻlib oʻtgan Vazirlar mahkamasi yigʻilishida Tchianini oʻzaro munosabatlari keskinlashgani sababli ishdan boʻshatish toʻgʻrisida qaror qabul qilgan[16][17][18][19][20][21][juda koʻp manbalar]. Saroy va unga tutash vazirliklar harbiy mashinalar bilan toʻsib qoʻyildi. Saroyga yaqinlashmoqchi boʻlgan Bazoumning tinch aholi tarafdorlarini Prezident gvardiyasi otishma orqali tarqatib yubordi, bir kishi yaralandi. Bazoumga sodiq harbiy qismlar dastlab majmuani oʻrab oldi[17][21].

Kechqurun esa havo kuchlari polkovnigi-mayor Amadu Abdramane davlat televideniyesi orqali Bazoum hokimiyatdan chetlashtirilganini eʼlon qilib, xavfsizlik vaziyatining yomonlashuvi hamda yomon boshqaruv tufayli Vatanni himoya qilish boʻyicha Milliy kengash tuzilganini maʼlum qildi. Shuningdek, mamlakat konstitutsiyasi amal qilishini toʻxtatish, davlat institutlari faoliyati toʻxtatilishi, chegaralar yopilishi va mahalliy vaqt bilan soat 22:00dan 05:00gacha mamlakat boʻylab komendantlik soati joriy etilishini e’lon qilib, har qanday xorijiy aralashuvdan ogohlantirdi[17][22][23]. Keyinchalik, mamlakatdagi barcha siyosiy partiyalarning faoliyati keyingi ogohlantirishgacha toʻxtatildi[24].

Bazoum hibsga olinganiga qaramay, shu paytgacha isteʼfoga chiqishdan bosh tortmoqda[25]. Bazoumning tashqi ishlar vaziri Hassumi Massaudou France 24 telekanaliga bergan intervyusida mamlakatning „qonuniy va rasmiy kuchi” prezident qoʻlida qolayotganini aytib[26], oʻzini davlat rahbari vazifasini vaqtincha bajaruvchi deb e’lon qildi hamda davlat toʻntarishiga qarshilik koʻrsatishga chaqirdi[25]. Biroq Nigeriya qurolli kuchlari rahbariyati „halokatli qarama-qarshilik“dan qochish hamda prezidentni himoya qilish uchun davlat toʻntarishini qoʻllab-quvvatlashini eʼlon qildi[27].

28-iyul kuni Tchiani oʻzini xunta prezidenti deb eʼlon qildi hamda mamlakatning „asta-sekin va muqarrar halok boʻlishi“ oldini olish uchun Bazoumni taxtdan agʻdarganini aytib, uni mamlakatdagi vaziyatni yashirishda aybladi. Tchiani fuqarolik boshqaruviga qaytish muddatini aytmadi[28][29][6].

ECOWAS[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshimcha maʼlumotlar: ECOWASning Gambiyaga harbiy aralashuvi

Gʻarbiy Afrika Davlatlarining Iqtisodiy Hamjamiyati (ECOWAS) Gʻarbiy Afrikadagi oʻn besh mamlakatning mintaqaviy, siyosiy va iqtisodiy ittifoqi boʻlib, 5,114,162 km2 (1,974,589 mi²) maydonni egallaydi hamda 2019-yil holatiga koʻra, 387 milliondan ortiq aholiga ega. 1975-yilda tashkil etilgan ECOWAS yagona yirik savdo blokini yaratish orqali aʼzo davlatlar uchun kollektiv oʻzini-oʻzi taʼminlashga erishishni maqsad qilgan[30][31].

ECOWAS mintaqada tinchlikparvar kuch vazifasini ham bajaradi. Aʼzo davlatlar vaqti-vaqti bilan siyosiy beqarorlik va tartibsizliklar paytida blokka aʼzo mamlakatlarga aralashish uchun qoʻshma harbiy kuchlarni yuboradi. Soʻnggi yillarda bu kabi aralashuvlar 1997-yilda Syerra-Leone, 2003-yilda Kot-dʼIvuar, 1990 va 2003-yillarda Liberiya, 1999 va 2012-yillarda Gvineya-Bisau, 2013-yilda Mali va 2017-yilda Gambiyadagi intervensiyalar kiradi[32][33][34].

Xavfsizlik holati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshimcha maʼlumotlar: Terrorga qarshi urush, Saheldagi islomchilar qoʻzgʻoloni, va Nigerdagi jihodchilar qoʻzgʻoloni

Amerika Qoʻshma Shtatlari, Fransiya va boshqa koʻplab mamlakatlar hamda guruhlar Nigerdagi vaziyatga Saheldagi islomchilar qoʻzgʻoloni tufayli aralashishdi. Bu esa oʻz navbatida Nigerda Al-Qoida, Islomiy davlat guruhi va Boko Haram boshchiligidagi jihodchilar qoʻzgʻolonini qoʻzgʻatdi[35][36][37][38]. Mamlakatda AQSh, Fransiya va Turkiyaning bazalari mavjud edi. 2022-yilda bir qator harbiy toʻntarishlar[39] va fransuzlarga qarshi kayfiyatdan soʻng Fransiya Mali va Burkina-Fasodan chiqib ketishi Rossiya ta’siri kengayishiga yoʻl ochgan. Rossiya oʻzining xususiy yollanma firmasi Vagner guruhi orqali kirib kelgach, mintaqa fransuz antiterror operatsiyalarining markaziga aylangan edi[40]. Ayni paytda mintaqada Turkiya taʼsiri uchun ham yoʻl ochilgan edi[41][42][43].

Xronologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

29-iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 2023-yilgi Niger davlat toʻntarishiga ECOWAS blokining faol aʼzolari qarshi chiqmoqda. Niger, Burkina-Faso, Mali va Gvineya ham ECOWAS aʼzolari boʻlib, ular oʻz mamlakatlarida harbiy xuntalar oʻrnatgan davlat toʻntarishidan keyin aʼzolikni toʻxtatishgan.
  2. ↑ Kabo-Verde harbiy aralashuvga qarshi boʻlib, blok diplomatik yechimga eʼtibor qaratishi kerakligini taʼkidlaydi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Coup d'État au Niger : 57 000 soldats chez les putschistes, la France refuse d'intervenir… quelles sont les forces en présence?“ (fr). Midi Libre (2023-yil 6-avgust). 2023-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-avgust.
  2. ↑ „Tensions rise as West African nations prepare to send troops to restore democracy in Niger“ (en). Associated Press (2023-yil 12-avgust). 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-avgust.
  3. ↑ „Niger : ce que l'on sait de la tentative de coup d'Etat en cours contre le président Mohamed Bazoum“ [Niger: what we know about the ongoing coup attempt against President Mohamed Bazoum] (fr-FR). Franceinfo (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-iyul.
  4. ↑ „Niger soldiers declare coup on national TV“ (en-GB). BBC (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  5. ↑ „Niger's president 'held by guards' in apparent coup attempt“ (en). Al Jazeera. 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Niger general Tchiani named head of transitional government after coup“. Al Jazeera (2023-yil 28-iyul). 2023-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  7. ↑ „Niger: How might an ECOWAS military intervention unfold? – DW – 08/03/2023“ (en). dw.com. 2023-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  8. ↑ „What would West African bloc's threat to use force to restore democracy in Niger look like?“ (en). ABC News. 2023-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  9. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :3
  10. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :6
  11. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :7
  12. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :8
  13. ↑ „Most of West Africa ready to join standby force in Niger: ECOWAS“ (en). www.aljazeera.com. 2023-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 18-avgust.
  14. ↑ „Mali, Burkina Faso, sends delegation to Niger in solidarity“ (en). Africanews (2023-yil 8-avgust). 2023-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 8-avgust.
  15. ↑ Lawal, S. B. „Niger coup: Divisions as ECOWAS military threat fails to play out“ (en). Al Jazeera. 2023-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 8-avgust.
  16. ↑ Aksar, Moussa; Balima, Boureima. „Niger soldiers say President Bazoum's government has been removed“ (en). Reuters (2023-yil 28-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Madowo, Sarah; Dean, Niamh; Kennedy, Larry „Niger soldiers claim power after president's own guards reportedly seize him“ (en). CNN (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  18. ↑ „Niger's president vows democracy will prevail after mutinous soldiers detain him and declare a coup“ (en). AP News (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  19. ↑ „Niger army general declares himself country's new leader“ (en). gulfnews.com (2023-yil 29-iyul). 2023-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  20. ↑ „Au Niger, l'armée affirme avoir renversé Mohamed Bazoum – Jeune Afrique“ (fr-FR). JeuneAfrique.com (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  21. ↑ 21,0 21,1 „Niger's president 'held by guards' in apparent coup attempt“ (en). Al Jazeera. 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  22. ↑ Pilling, David. „Niger soldiers go on television to announce coup in west African nation“. Financial Times (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  23. ↑ „Niger coup attempt: President Mohamed Bazoum held“ (en-GB). BBC (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  24. ↑ „Niger army pledges allegiance to coup makers“. Al Jazeera (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  25. ↑ 25,0 25,1 Peter, Laurence „Niger soldiers announce coup on national TV“. BBC (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  26. ↑ „Detained Niger president defiant after coup bid“. France 24 (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  27. ↑ „Niger's army command declares support for military coup“. France 24 (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  28. ↑ „Niger's General Abdourahamane Tchiani declared new leader following coup“. France 24 (2023-yil 28-iyul). 2023-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  29. ↑ „Niger coup: Abdourahmane Tchiani declares himself leader“. BBC (2023-yil 28-iyul). 2023-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  30. ↑ Yansane, Aguibou (1977). "The State of Economic Integration in North West Africa South of the Sahara: The Emergence of the Economic Community of West African States (ECOWAS)". African Studies Review 20 (2): 63–87. doi:10.2307/523653. ISSN 0002-0206. https://www.jstor.org/stable/523653. Qaraldi: 4 August 2023. Niger inqirozi (2023)]]
  31. ↑ Limited, Daniel Inaju-Challydoff „Basic information“ (en). 2023-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  32. ↑ „The 5 previous West African military interventions“ (2020-yil 28-noyabr). 2020-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-avgust.
  33. ↑ „Factbox: Military interventions by West African ECOWAS bloc“ (en). Reuters (2023-yil 4-avgust). 2023-yil 23-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-avgust.
  34. ↑ „Timeline: A history of ECOWAS military interventions in three decades“ (en). aljazeera.com. 2023-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-avgust.
  35. ↑ „Violent Extremism in the Sahel“ (en). Global Conflict Tracker. 2023-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  36. ↑ „Niger and Boko Haram: Beyond Counter-insurgency“ (en). crisisgroup.org (2017-yil 27-fevral). 2023-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  37. ↑ „Niger junta revokes military pacts with France“ (en). POLITICO (2023-yil 4-avgust). 2023-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  38. ↑ étrangères, Ministère de l'Europe et des Affaires „Terrorism: France's International Action“ (en). France Diplomacy – Ministry for Europe and Foreign Affairs. 2023-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  39. ↑ „French army officially ends operations in Burkina Faso“ (en). France 24 (2023-yil 20-fevral). 2023-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  40. ↑ „Anti-french Sentiment in West Africa – A Reflection of the Authoritarian Confrontation With the "Collective West"“ (en). Institut Montaigne. 2023-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  41. ↑ „Mali's junta gets warplanes, drones from Russia, Turkey“. al-Arabiya (2023-yil 16-mart). 2023-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-avgust.
  42. ↑ „The Rise of Turkey in Africa“. Al Jazeera (2022-yil 9-yanvar). 2023-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-avgust.
  43. ↑ „Niger's Coup is a Deja Vu, and Will Not be the Last – the Standard Newspaper | Gambia“ (2023-yil 9-avgust). 2023-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 17-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Niger_inqirozi_(2023)&oldid=4177820" dan olindi