Nigerdagi davlat toʻntarishi (2023)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Nigerdagi davlat toʻntarishi

Sanalar 26–28 Iyul 2023 (2023-07-26 – 2023-07-28)
Urush yeri Niamey, Niger
Natija Davlat toʻntarishi muvafaqqiyatga erishdi[1]:
  • Hukumat agʻdarildi
  • Konstitutsiya toʻxtatildi
  • Harbiy xunta tuzildi
  • Chegaralar yopildi; komendantlik soati eʼlon qilindi
  • Prezident saroyida hibsda saqlanayotgan prezident Muhammad Bazoum isteʼfoga chiqishdan bosh tortmoqda
  • General Abdurahmon Tchiani oʻtish davri hukumati rahbari deb eʼlon qilindi
  • Niamey boʻylab jiddiy tartibsizliklar kuzatilmoqda
Raqiblar
Niger hukumati Vatanni himoya qilish milliy kengashi[2]
Qoʻmondonlar
Harbiy birliklar
Niger qurolli kuchlari (kam miqyosda)
Kuchlar
Nomaʼlum Kamida 2,000[3]
Yoʻqotishlar
Kamida 1 nafar fuqaroviy qoʻllovchi yaralangan Bir qancha fuqaroviy qoʻllovchilar yaralangan

2023-yil 26-iyulda Nigerda davlat toʻntarishi sodir boʻlib, Niger prezident gvardiyasi prezident Muhammad Bazoumni hibsga oldi hamda prezident gvardiyasi qoʻmondoni general Abdurahmon Tchiani oʻzini yangi harbiy xunta rahbari deb eʼlon qildi[4][5][6][7]. Prezident qoʻriqlash kuchlari mamlakat chegaralarini yopdi, davlat muassasalari faoliyatini toʻxtatdi va komendantlik soati eʼlon qildi.

Bu mamlakat mustaqillikka erishgan 1960-yildan beri beshinchi, 2010-yildan buyon esa birinchi harbiy toʻntarish boʻldi[8].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Niger 1960-yilda Fransiyadan mustaqillikka erishganidan buyon toʻrt marta harbiy toʻntarishni boshdan kechirgan, eng oxirgi toʻntarish 2010-yilda sodir boʻlgan. 2010-yildan keyingi davrda ham bir necha marta davlat toʻntarishiga urinishlar boʻlgan. Ularning eng oxirgisi 2021-yilda saylangan prezident Muhammad Bazoum inauguratsiyasidan ikki kun oldin harbiy dissidentlar prezident saroyini egallab olishga urinishi edi[izoh 1]. U xuddi oʻzi kabi saylangan oʻtmishdoshidan lavozimni qabul qilib olgan hamda mamlakatning demokratik yoʻl bilan saylangan birinchi prezidenti edi. Shuningdek, Gvineya, Mali, Sudan kabi davlatlarda 2021-yilda va Burkina-Fasoda 2022-yil yanvar va sentyabr oylarida ikkita davlat toʻntarishi sodir boʻlib, bu mintaqaning „toʻntarish kamari“ deb nomlanishiga sabab boʻlgan[10].

Tahlilchilarning fikricha, isyonga yashash narxining oshib borayotgani, hukumat nochorligi va korrupsiyasi sabab boʻlgan boʻlishi mumkin[10]. Mamlakat BMTning Inson taraqqiyoti indeksida tez-tez quyi oʻrinlarda qayd etiladi[9]. Mamlakatda harbiy bazalari boʻlgan AQSh va Fransiyadan taʼlim va moddiy-texnik sohalarda yordam olishiga qaramay[11], Al-Qoida, Islomiy davlat va Boko Haram boshchiligidagi diniy isyonlardan aziyat chekadi[2].

2022-yilda mamlakat Mali va Burkina-Faso ittifoqidan chiqarib yuborilganidan soʻng Fransiyaning Sahel mintaqasidagi aksil-jihodiy operatsiyalarining markaziga aylandi. Bazoum mintaqada qolgan Gʻarbparast yetakchilardan biri sifatida ta’riflandi[9]. Niger Gʻarb kuchlari, xususan, fransuz va amerikaliklarning asosiy ittifoqchisiga aylandi. Mintaqadagi koʻplab davlat toʻntarishlari va fransuzlarga qarshi kayfiyatning kuchayishi bilan Niger Fransiyaning soʻnggi sherigi boʻlib qoldi[12]. Koʻplab ofitserlar, shuningdek, prezident gvardiyasining koʻplab aʼzolari ham Amerikada oʻqitilgani xabar qilingan[13].

Voqealar[tahrir | manbasini tahrirlash]

26-iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazoumning hibsga olinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yildan 2023-yilgi toʻntarishga qadar Niger prezidenti boʻlgan Muhammad Bazoum.

26-iyul kuni erta tongda Nigeriya prezidenti Twitter’dagi sahifasida general Abdurahaman Tchiani qoʻmondonligidagi[14][izoh 2] prezident qoʻriqchilari[10] „respublikachilarga qarshi namoyish“ oʻtkazgani va boshqa xavfsizlik kuchlarining yordamini olishga „behuda“ uringani haqida e’lon qildi[10]. Shuningdek, prezident Muhammad Bazoum va uning oilasi poytaxt Niameydagi prezident saroyida saqlanayotgani haqidagi xabarlar paydo boʻlgach, yaxshi holatda ekanligi aytilgan[10]. Ichki ishlar vaziri Hamadou Souley ham saroyda hibsga olingan, Prezident gvardiyasining yigirmaga yaqin aʼzosi esa shu kunning oʻzida tashqarida koʻrinish bergan[16]. Xabarlarga koʻra, toʻntarishga Tchiani boshchilik qilgan. Tahlilchilarning fikricha, Bazoum uni lavozimidan boʻshatishni rejalashtirgan edi[17]. Bazoumga yaqin manbalarning aytishicha, prezident 24-iyul kuni boʻlib oʻtgan Vazirlar mahkamasi yigʻilishida Tchianini ishdan boʻshatish toʻgʻrisida qaror qabul qilganidan soʻng oʻzaro munosabatlar keskinlashgan[18].

Prezident Bazoumning rafiqasi Hadiza Bazoum va oʻgʻli Salem prezident bilan birga prezident saroyida hibsga olingan[19]. Toʻntarish paytida qizlari Parijda boʻlgan[19].

Harbiy safarbarlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ertalab saroy va unga tutash vazirliklar harbiy mashinalar bilan toʻsib qoʻyildi va saroy xodimlari idoralariga kirishi uchun toʻsqinlik qilindi[10]. Bazoumning 400 ga yaqin tinch aholi tarafdorlari[16] saroyga yaqinlashishga uringan, biroq prezident gvardiyasi ularni otishma qilib, tarqatib yuborgan. Natijada bir kishi yaralangan. Niameyning boshqa qismlarida vaziyat tinch deya baholangan[10]. Prezidentlik shuningdek, Bazoumni qoʻllab-quvvatlash uchun mamlakatning xorijdagi diplomatik vakolatxonalari atrofida namoyishlar boʻlib oʻtgani daʼvo qilindi[16].

Ushbu voqealarga javoban Niger qurolli kuchlari Bazoumni qoʻllab-quvvatlash uchun prezident saroyi atrofini oʻrab oldi. Armiya, shuningdek, mamlakatdagi „asosiy strategik nuqtalar“ni qoʻlga kiritgani haqida bayonot berdi. Prezidentlik armiya va Milliy gvardiya prezident gvardiyasiga hujum qilishga tayyorligini bildirdi[20]. BBC shuningdek, sodiq kuchlar ORTN davlat teleradiokompaniyasini qurshab olgani haqida xabar berdi[2]. AQSh elchixonasi Niameyning Prezident saroyi joylashgan Boulevard de la Republique boʻylab sayohat qilish xavfi haqida ogohlantirdi[16].

Bazoumning agʻdarilishi haqidagi eʼlon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kechqurun havo kuchlari[21] polkovnigi—mayor[22] Amadu Abdramane Télé Sahel davlat telekanali orqali chiqish qilib, prezident Bazoum hokimiyatdan chetlashtirilgani va Vatanni himoya qilish boʻyicha Milliy kengash tuzilganini eʼlon qildi[21].

Xavfsizlik kuchlarining turli boʻlinmalarini ifodalovchi forma kiygan yana toʻqqiz ofitser bilan yonma-yon oʻtirgan[23] Abdramane mudofaa va xavfsizlik kuchlari „xavfsizlik holati yomonlashgani va qoniqarsiz boshqaruv tufayli“ rejimni agʻdarishga qaror qilganini aytdi[14]. Shuningdek, mamlakat konstitutsiyasi bekor qilinishi, davlat institutlari faoliyati toʻxtatilishi, mamlakat chegaralari yopilishi va mahalliy vaqt bilan soat 22:00dan 05:00gacha to keyingi ogohlantirishga qadar umummilliy komendantlik soati joriy etilishini eʼlon qildi. Shu bilan birga har qanday xorijiy aralashuvdan ham ogohlantirdi[24][25].

Keyinroq eʼlon paytida koʻringan zobitlardan biri mamlakat maxsus kuchlari rahbari general Moussa Salaou Barmou [en] ekanligi maʼlum boʻldi[17].

27-iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazoumning javobi[tahrir | manbasini tahrirlash]

27-iyul kuni ertalab Bazoum tvitterda demokratiyani sevadigan nigerliklar „qiyinchilik bilan erishilgan yutuqlar himoya qilinishini“ koʻrishi haqida aytdi va bu uning lavozimdan ketishdan bosh tortganini koʻrsatdi[25]. Prezidentning tashqi ishlar vaziri Hassoumi Massaoudou France 24 telekanaliga bergan intervyusida mamlakatning „qonuniy va rasmiy hokimiyati“ prezident qoʻlida qolayotganini aytdi va Bazoumning ahvoli yaxshi ekani va toʻntarishda butun armiya ishtirok etmaganini yana bir bor taʼkidladi[26]. Massaudou, shuningdek, oʻzini davlat rahbari vazifasini bajaruvchi deb eʼlon qildi va barcha demokratlarni „bu holatni bartaraf etish“ga chaqirdi[25].

Hibsga olinganiga qaramay, Bazoum 29-iyulda rasman iste’foga chiqmadi va Fransiya prezidenti Emmanuel Macron[27], BMT Bosh kotibi António Guterres[28], BMT komissari Mussa Faki[29] va AQSh Davlat kotibi Entoni Blinken[30] kabi dunyo yetakchilari va rasmiylari bilan aloqaga chiqishga muvaffaq boʻldi.

Xuntaning harbiy tan olinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

27-iyul kuni Niger qurolli kuchlari rahbariyati armiya shtab boshligʻi general Abdu Sidiku Issa imzolagan bayonotda davlat toʻntarishini qoʻllab-quvvatlashini e’lon qilib, prezident va oilasining „jismoniy daxlsizligini saqlab qolish“ hamda „qon toʻkilishiga olib kelishi va tinch aholi xavfsizligiga taʼsir qilishi mumkin boʻlgan halokatli qarama-qarshilikdan tiyilish“ zarurligini ta’kidladi[31].

Koʻp oʻtmay, televideniye bayonotida Abdurahmon keyingi ogohlantirishgacha mamlakatdagi barcha siyosiy partiyalar faoliyati toʻxtatilganini eʼlon qildi[32]. U, shuningdek, Fransiya harbiy samolyoti havo bazasiga qoʻnganidan soʻng xunta havo hududini yopish qoidalarini buzgani uchun Fransiyaga tanbeh berganini ma’lum qildi. Kun boʻyi Télé Sahel xuntaning tashkil etilishi haqidagi eʼlonni dasturlarda bir necha tanaffuslar bilan doimiy ravishda efirga uzatdi[23].

Niameydagi tartibsizliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

27-iyul kuni davlat toʻntarishini qoʻllab-quvvatlovchi namoyish boʻlib oʻtdi. Unda 1000ga yaqin xunta tarafdorlari[33] Rossiya bayroqlarini koʻtarib, Vagner guruhini qoʻllab-quvvatlab, oʻtib ketayotgan siyosatchining mashinasiga tosh otdilar[17]. Namoyishchilar Fransiya va boshqa xorijiy bazalarning mavjudligini ham qoraladilar. Boshqa namoyishchilar Bazoumning PNDS-Tarayya partiyasi shtab-kvartirasi oldida toʻplanib, ularni toshboʻron qilgani va mashinalarga oʻt qoʻygani koʻrsatilgan[23]. Keyin binolarni talon-taroj qilishdi va yoqib yuborishdi, politsiya namoyishchilarni koʻzdan yosh oqizuvchi gaz bilan majburan tarqadi[34]. Milliy assambleya oldida ham namoyishlar boʻlib oʻtdi[35]. Mazkur holat ichki ishlar vazirligini shu kuni kechqurun barcha namoyishlarni darhol taqiqlashga majbur qildi[36]. Davlat fuqaroviy xizmatchilariga ham uyda qolishlari aytilgan[37].

28-iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tchianining hokimiyatni egallashi[tahrir | manbasini tahrirlash]

28-iyul kuni general Abdurahmon Tchiani Télé Sahelda qilgan chiqishida oʻzini Vatanni himoya qilish milliy kengashi prezidenti deb eʼlon qildi. Uning aytishicha, davlat toʻntarishi mamlakatning „asta-sekin va muqarrar halokatidan“ qochish uchun qilingan va Bazoum „oʻliklar, koʻchirilganlar, xoʻrlik va umidsizliklar toʻplami“ deb atagan mamlakatning „ogʻir haqiqatini“ yashirishga harakat qilganini aytdi. Shuningdek, hukumatning xavfsizlik strategiyasi samarasizligi, Mali va Burkina-Faso bilan hamkorlikning yoʻqligini ham tanqid qildi, ammo fuqarolik boshqaruviga qaytish muddati haqida gapirmadi. Uning amalda davlat rahbari sifatidagi pozitsiyasini keyinchalik polkovnik Abdramane ham tasdiqladi. Bazoum hukumati amaldorlarini xorijiy elchixonalardan boshpana olib, yangi tuzumga qarshi fitna uyushtirishda aybladi va agar ular toʻxtashmasa, qon toʻkilishidan ogohlantirdi[33][38][7].

29-iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nigerga rejalashtirilgan harbiy aralashuv haqidagi daʼvolar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vatanni himoya qilish Milliy kengashi ECOWASni polkovnik-mayor Amadu Abdramane Tele Sahelda oʻqigan bayonoti orqali „ayrim Gʻarb davlatlari qoʻllab-quvvatlayotgan hamda Niameyga yaqinlashib kelayotgan harbiy aralashuv orqali Nigerga qarshi tajovuz rejasini“ tasdiqlashni rejalashtirganlikda aybladi va xuntaning mamlakatni himoya qilish boʻyicha „kuchli qatʼiyati“ haqida ogohlantirdi. Ularning taʼkidlashicha, bu ertasi kuni chaqiriladigan ECOWAS sammitining maqsadi edi[39][40].

Afrika Ittifoqi ultimatumi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afrika Ittifoqi Tinchlik va Xavfsizlik Kengashi ultimatum qoʻyib, agar askarlar „koʻpi bilan oʻn besh kun ichida zudlik bilan va soʻzsiz oʻz kazarmalariga qaytib“, konstitutsiyaviy demokratiyani tiklashmasa, blok „zaruriy choralarni, shu jumladan aybdorlarga nisbatan jazo choralari, koʻrishga majbur boʻlishi“ haqida qatʼiy ogohlantirdi[41].

30-iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

ECOWAS ultimatumi va sanksiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

30-iyul kuni ECOWAS Nigeriya harbiy xuntasiga Bazoumni bir hafta ichida prezident lavozimiga qayta tiklash toʻgʻrisida ultimatum qoʻydi. ECOWAS komissiyasi raisi Umar Turay toʻntarishga javoban Abujada chaqirilgan Favqulodda sammitda oʻqilgan bayonotda talablari bajarilmasa, „Niger Respublikasida konstitutsiyaviy tartibni tiklash uchun barcha choralar koʻrishlarini va bunday choralar kuch ishlatishni ham oʻz ichiga olishi mumkin“ ekanligini aytdi[42][43]. Blokning xuntaga munosabati Mali, Burkina-Faso va Gvineyadagi soʻnggi toʻntarishlar boʻyicha koʻrilgan choralardan keskin farq qildi. Avvalgilarida ittifoqchilar agʻdarilgan hukumatni tiklash uchun kuch ishlatish bilan tahdid qilmagan edi[44].

ECOWAS, shuningdek, Nigerga nisbatan „zudlik bilan sanksiyalar“ eʼlon qildi. Jumladan, quruqlik va havo chegaralarini yopish, Nigerga va Nigerdan barcha tijoriy reyslar uchun parvoz taqiqlangan hududni joriy etish hamda ECOWAS va Niger oʻrtasidagi barcha tijorat va moliyaviy operatsiyalarni toʻxtatib turish kabilar[45]. Niger davlat korxonalarining aktivlari ECOWAS Markaziy banki tomonidan muzlatib qoʻyildi. Bu esa 30 milliard CFA franki (51 million dollar) obligatsiyalar chiqarishni bekor qilishga olib keldi[46].

Niameyda davlat toʻntarishini qoʻllab-quvvatlovchi namoyishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tchiani iltimosiga koʻra, ilgari Bazoum hukumatiga va Barkhane operatsiyasiga qarshi chiqqan va Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishini qoʻllab-quvvatlagan M62 harakati uyushtirgan marshda minglab toʻntarish tarafdorlari Niameydagi Milliy assambleya qarshisida joylashgan „Place de la Concertation“ maydonida toʻplanishdi. Namoyishchilar Rossiya bayroqlarini koʻtarib Fransiya elchixonasiga bordi. Namoyishchilar „Fransiyaga laʼnat, Barkhane bilan chiqib ket. Biz ECOWAS, Yevropa Ittifoqi va Afrika Ittifoqiga ahamiyat bermaymiz!“, „Oʻgʻrilangan millionlarni qaytarishi uchun sobiq prezidentni hibsga oling“, „Fransiyaga laʼnat, yashasin Putin!“ kabi shiorlar bilan chiqishdi[47][48][49]. Namoyishchilar, shuningdek, Vagner guruhini zudlik bilan aralashuvga chaqirishdi[48]. Namoyishlar davomida Fransiya va Amerika elchixonalariga kirishlar yopildi[47]. Fransiya elchixonasi devorlari va darvozalari yondirilgan hamda shikastlangan. Nigerlik askarlar va general Salifu Modi olomonni tinch yoʻl bilan tarqalishga undayotgani holada koʻrinish bergan[49][50]. Politsiya bunga javoban koʻzdan yosh oqizuvchi gaz yordamida odamlarni tarqatgan[51]. Tasvirlarda oyoqlari qonga belangan odamlar tez yordam mashinalariga ortilgani aks etgan[52].

31-iyul[tahrir | manbasini tahrirlash]

10 avgustda[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023 yil 10 avgustda G'arbiy Afrika Davlatlari Iqtisodiy Hamjamiyati (ECOWAS) Nigerga harbiy aralashuv variantini saqlab qolishga qaror qildi. Shunday qilib, asosan Nigeriya va Senegal qo'shinlaridan iborat bo'lishi kerak bo'lgan kuchlarni safarbar qilish uchun yo'l ochildi.[1].

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 2023-yil mart oyida Nigeriya prezidenti Bazoum Turkiyada boʻlganida yana bir davlat toʻntarishiga urinish sodir boʻlganini daʼvo qilgan, ammo hukumat bunga izoh berishdan bosh tortgan[9].
  2. ↑ Uning haqiqiy ismi toʻntarishdan keyin ommaga eʼlon qilinishiga qadar „Omar Tchiani“ sifatida tanilgan[15].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Niger general Tchiani named head of transitional government after coup“. Al Jazeera (2023-yil 28-iyul). Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Minjibir, Usman; Macaulay, Cecilia. „Niger coup attempt: President Mohamed Bazoum held“. BBC (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-iyul.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Who is Omar Tchiani, the suspected brain behind Niger coup“. Al Jazeera (2023-yil 27-iyul). Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  4. ↑ „Niger : ce que l'on sait de la tentative de coup d'Etat en cours contre le président Mohamed Bazoum“ [Niger: what we know about the ongoing coup attempt against President Mohamed Bazoum] (fr-FR). Franceinfo (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-iyul.
  5. ↑ „Niger soldiers declare coup on national TV“ (en-GB). BBC News (2023-yil 26-iyul). Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  6. ↑ „Niger's president 'held by guards' in apparent coup attempt“ (en). www.aljazeera.com. Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Niger general Tchiani named head of transitional government after coup“. Aljazeera (2023-yil 28-iyul). Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  8. ↑ „Timeline: A history of coups in Niger“ (en). Al Jazeera (2023-yil 27-iyul).
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „Niger soldiers say President Bazoum has been removed, borders closed“ (en-US). France 24 (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 „Niger's Bazoum 'held by guards' in apparent coup attempt“ (en-US). Al Jazeera (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  11. ↑ „FRANCE 24“. Niger becomes France's partner of last resort after Mali withdrawal (2022-yil 18-fevral). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  12. ↑ „Niger becomes France’s partner of last resort after Mali withdrawal“ (en). France 24 (2022-yil 18-fevral).
  13. ↑ Turse, Nick „Soldiers Mutiny in U.S.-Allied Niger“ (en-US). The Intercept (2023-yil 26-iyul).
  14. ↑ 14,0 14,1 Aksar, Moussa; Balima, Boureima „Niger soldiers say President Bazoum's government has been removed“. Reuters (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-iyul.
  15. ↑ Tchima Illa Issoufou; Lucy Fleming. „Niger coup: President Mohamed Bazoum in good health, says France“. Niamey: BBC News (2023-yil 28-iyul). Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Dean, Sarah; Kennedy, Niamh; Madowo, Larry „Niger soldiers claim President Mohamed Bazoum has been ousted, deepening coup fears“. CNN (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Mednick, Sam „Niger's president vows democracy will prevail after mutinous soldiers detain him and declare a coup“. AP News (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  18. ↑ „Niger army general declares himself country's new leader“. Gulf News (2023-yil 29-iyul). Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  19. ↑ 19,0 19,1 Olivier, Mathieu. „Au Niger, l'armée affirme avoir renversé Mohamed Bazoum“. Jeune Afrique (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  20. ↑ Pilling, David. „Niger president caught in attempted coup but armed forces rally in support“. Financial Times (2023-yil 26-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-iyul.
  21. ↑ 21,0 21,1 Mednick, Sam „Mutinous soldiers claim to have overthrown Niger's president“. AP (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  22. ↑ „Coup d'Etat au Niger : Les militaires putschistes suspendent « toutes les institutions » et ferment les frontières“ [Coup d'etat in Niger: The putschist soldiers suspend "all the institutions" and close the borders] (fr). 20 minutes. 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-iyul.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 „Niger coup: Captive President Bazoum defiant after takeover“. BBC (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  24. ↑ „Soldiers in Niger claim to have overthrown President Mohamed Bazoum“. Al-Jazeera. 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Peter, Laurence „Niger soldiers announce coup on national TV“. BBC (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  26. ↑ „Detained Niger president defiant after coup bid“. France 24 (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  27. ↑ „Soldiers Declare Niger General New Leader After Attempted Coup“. VOA (2023-yil 28-iyul). Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  28. ↑ „Niger situation remains 'fluid' as army backs coup plotters“. Aljazeera (2023-yil 27-iyul). Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  29. ↑ Brennan, Eve; Mawad, Dalal; Briscoe, Oliver; Goillandeau, Martin „Niger general appears on state TV as new leader following coup“. CNN (2023-yil 28-iyul). Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  30. ↑ „Blinken calls for immediate release of ousted Niger president“. Reuters (2023-yil 29-iyul). Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  31. ↑ „Niger's army command declares support for military coup“. France 24 (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  32. ↑ „Niger army pledges allegiance to coup makers“. Aljazeera (2023-yil 27-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  33. ↑ 33,0 33,1 , arxivsana= parametri ham koʻrsatilishi zarur. „Niger's General Abdourahamane Tchiani declared new leader following coup“. France 24 (2023-yil 28-iyul). 2023-yil 27-iyulda asl nusxadan [ arxivlangan]. Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  34. ↑ Balima, Boureima; Aksar, Moussa „Niger coup supporters set fire to ruling party HQ, police fire teargas“. Reuters (2023-yil 27-iyul). Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  35. ↑ „Niger situation remains 'fluid' as army backs coup plotters“. Aljazeera (2023-yil 27-iyul). Qaraldi: 2023-yil 27-iyul.
  36. ↑ „Niger bans protests after post-coup chaos“. The Sun Daily (2023-yil 28-iyul). Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  37. ↑ „Niger coup: EU suspends security cooperation and budgetary aid“. BBC (2023-yil 29-iyul). Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  38. ↑ „Niger coup: Abdourahmane Tchiani declares himself leader“. BBC (2023-yil 28-iyul). Qaraldi: 2023-yil 28-iyul.
  39. ↑ „Sábado, 29 de julio de 2023 (22.00 GMT) NÍGER GOLPE La junta nigerina afirma que la Cedeao quiere aprobar una "intervención militar" en Níger“ [Saturday, July 29, 2023 (2200 GMT) NIGER COUP The Niger junta claims that ECOWAS wants to approve a "military intervention" in Niger] (es). La Vanguardia (2023-yil 29-iyul). 2023-yil 30-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-iyul.
  40. ↑ Descifrando la Guerra [@descifraguerra]. „🇳🇪 ÚLTIMA HORA 🇳🇪 La CNSP, la junta militar de Níger, acaba de denunciar en la televisión nacional que la ECOWAS aprobará mañana "un plan de agresión contra Níger" mediante "una intervención militar apoyada por ciertos países occidentales" y declara que "defenderán su patria"“ [LAST MINUTE 🇳🇪 The CNSP, Niger's military junta, has just denounced on national television that ECOWAS will approve tomorrow "a plan of aggression against Niger" through "a military intervention supported by certain Western countries" and declares that "they will defend their homeland"] (es) (2023-yil 29-iyul). Qaraldi: 2023-yil 31-iyul.
  41. ↑ Meilhan, Pierre; Goillandeau, Martin; Berlinger, Joshua „France and EU cut off financial support to Niger following military coup“ (en). CNN (2023-yil 29-iyul). Qaraldi: 2023-yil 30-iyul.
  42. ↑ Staff, Our Foreign. „Thousands of pro-Russia protesters march through Niger capital in support of coup“ (en-GB). The Telegraph (2023-yil 30-iyul). Qaraldi: 2023-yil 30-iyul.
  43. ↑ Balima, Boureima; Onuah, Felix. „West Africa bloc threatens force on Niger coup leaders, French Embassy attacked“ (en). Reuters (2023-yil 30-iyul). Qaraldi: 2023-yil 30-iyul.
  44. ↑ „French embassy in Niger is attacked as protesters waving Russian flags march through capital“. The Columbian (2023-yil 30-iyul).
  45. ↑ Balima, Boureima; Onuah, Felix. „West Africa threatens force on Niger coup leaders, French embassy attacked“ (en). Reuters (2023-yil 31-iyul). Qaraldi: 2023-yil 1-avgust.
  46. ↑ Coulibaly, Loucoumane; Felix, Bate. „Niger's planned $51 million bond issuance cancelled due to sanctions“ (en). Reuters (2023-yil 31-iyul). Qaraldi: 2023-yil 1-avgust.
  47. ↑ 47,0 47,1 „Miles de personas participan en Niamey en una marcha en apoyo al golpe de Estado“ [Thousands of people participate in a march in Niamey in support of the coup] (es-ES). infobae. Qaraldi: 2023-yil 30-iyul.
  48. ↑ 48,0 48,1 „Miles de nigerinos salen a las calles de Niamey para defender a los golpistas entre gritos a favor de Rusia“ [Thousands of Nigeriens take to the streets of Niamey to defend the coup plotters amid chants for Russia] (es). LA NACION (2023-yil 30-iyul). Qaraldi: 2023-yil 30-iyul.
  49. ↑ 49,0 49,1 Mednick, Sam „French embassy in Niger is attacked as protesters waving Russian flags march through capital“ (en). AP News (2023-yil 30-iyul). Qaraldi: 2023-yil 30-iyul.
  50. ↑ ((@Yvan Guichaoua)). „Salifou Modi en personne vient calmer les manifestants devant l'ambassade de France. chaud, froid, chaud“ [Salifou Modi in person comes to calm the demonstrators in front of the French Embassy. hot, cold, hot] (en). Qaraldi: 2023-yil 30-iyul. (Tweet)
  51. ↑ Balima, Boureima; Onuah, Felix. „West Africa threatens force on Niger coup leaders, French embassy attacked“ (en). Reuters (2023-yil 31-iyul). Qaraldi: 2023-yil 1-avgust.
  52. ↑ Balima, Boureima; Onuah, Felix. „West Africa threatens force on Niger coup leaders, French embassy attacked“ (en). Reuters (2023-yil 31-iyul). Qaraldi: 2023-yil 1-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nigerdagi_davlat_toʻntarishi_(2023)&oldid=4104525" dan olindi