Shayboniylar: Versiyalar orasidagi farq
Tahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
| Qator 2: | Qator 2: | ||
'''Shayboniylar''' - [[Buxoro xonligi]]ni boshqargan sulola (1500—1601). [[Muhammad Shayboniy|Shayboniyxon]] asos solgan. |
'''Shayboniylar''' - [[Buxoro xonligi]]ni boshqargan sulola (1500—1601). [[Muhammad Shayboniy|Shayboniyxon]] asos solgan. |
||
[[Fayl:Shaybani.jpg|right|thumb|150px|Muhammad Shayboniy]] |
|||
Shayboniyxon 15-asr oxiri va 16-asr boshlarida tojtaxt uchun oʻzaro kurashayotgan temuriy shahzodalar (qarang [[Temuriylar]])nhht oʻzaro nizolari oqibatida Movarounnahrning asosiy shaharlari: Samarqand va Buxoroni osonlik bilan egallab, yangi davlatga asos solgan. Keyinchalik Movarounnahrning qolgan hududi va Xuroson ham bu davlat tarkibiga kiritildi. Ismoil I Safaviy bilan boʻlgan jangda Shayboniyxon oʻldirilgach (1510), Koʻchkunchixon xon qilib koʻtarilgan. Uning vafotidan soʻng oʻgʻli Abu Saidxon qisqa muddat (1530—33) hukmronlik qildi. Shayboniyxonning jiyani Ubaydullaxon davrida poytaxt Samarkanddan Buxoroga kuchirilgan va davlatning rasmiy nomi Buxoro xonligi deb ataladigan boʻlgan. Xususan, Ubaydullaxon Sh. sulolasini saklab qolish va uni mustahkamlashda muhim rol oʻynadi. Ubaydullaxon vafot etgach (1540), xonlik qisqa muddat 3 qismga boʻlinib, [[Buxoro]]da [[Abdulazizxon]], 1557 yildan Abdulla Sulton (Abdullaxon II; Iskandarxonning oʻgʻli); Samarqandda Abdullaxon I, Abdullapshfxon, Baroqxon; Balxda Pirmuhammadxon hukmronlik qilishgan. Abdullaxon II bu tarkrklikka barham berib, xonlik hududini birlashtirgan va uni yanada kengaytirgan. Abdullaxon II vafot etgach, uning oʻgʻli [[Abdulmoʻmin]]xon va amakivachchasi [[Pirmuhammadxon II]] (Sulaymon sultonning oʻgʻli) qisqa muddat xon boʻlishgan. 16-asr oxiri — 17-asr boshlaridagi murakkab qaramaqarshiliklar natijasida Sh. hokimiyatdan ayrilishdi. Soʻnggi shayboniy Pirmuhammadxon II oʻziga qarshi chiqqan Samarqand hokimi Boqi Muhammad bilan 1601 y. iyunda Samarkand yaqinidagi Bogʻi Shamolda boʻlgan jangda magʻlubiyatga uchragach, taxtni topshirishga majbur boʻldi. Shunday qilib, 1601 yildan Buxoro xonligini yangi turkiy sulola — ashtarxoniylar (joniylar) boshqarishga kirishgan. |
Shayboniyxon 15-asr oxiri va 16-asr boshlarida tojtaxt uchun oʻzaro kurashayotgan temuriy shahzodalar (qarang [[Temuriylar]])nhht oʻzaro nizolari oqibatida Movarounnahrning asosiy shaharlari: Samarqand va Buxoroni osonlik bilan egallab, yangi davlatga asos solgan. Keyinchalik Movarounnahrning qolgan hududi va Xuroson ham bu davlat tarkibiga kiritildi. Ismoil I Safaviy bilan boʻlgan jangda Shayboniyxon oʻldirilgach (1510), Koʻchkunchixon xon qilib koʻtarilgan. Uning vafotidan soʻng oʻgʻli Abu Saidxon qisqa muddat (1530—33) hukmronlik qildi. Shayboniyxonning jiyani Ubaydullaxon davrida poytaxt Samarkanddan Buxoroga kuchirilgan va davlatning rasmiy nomi Buxoro xonligi deb ataladigan boʻlgan. Xususan, Ubaydullaxon Sh. sulolasini saklab qolish va uni mustahkamlashda muhim rol oʻynadi. Ubaydullaxon vafot etgach (1540), xonlik qisqa muddat 3 qismga boʻlinib, [[Buxoro]]da [[Abdulazizxon]], 1557 yildan Abdulla Sulton (Abdullaxon II; Iskandarxonning oʻgʻli); Samarqandda Abdullaxon I, Abdullapshfxon, Baroqxon; Balxda Pirmuhammadxon hukmronlik qilishgan. Abdullaxon II bu tarkrklikka barham berib, xonlik hududini birlashtirgan va uni yanada kengaytirgan. Abdullaxon II vafot etgach, uning oʻgʻli [[Abdulmoʻmin]]xon va amakivachchasi [[Pirmuhammadxon II]] (Sulaymon sultonning oʻgʻli) qisqa muddat xon boʻlishgan. 16-asr oxiri — 17-asr boshlaridagi murakkab qaramaqarshiliklar natijasida Sh. hokimiyatdan ayrilishdi. Soʻnggi shayboniy Pirmuhammadxon II oʻziga qarshi chiqqan Samarqand hokimi Boqi Muhammad bilan 1601 y. iyunda Samarkand yaqinidagi Bogʻi Shamolda boʻlgan jangda magʻlubiyatga uchragach, taxtni topshirishga majbur boʻldi. Shunday qilib, 1601 yildan Buxoro xonligini yangi turkiy sulola — ashtarxoniylar (joniylar) boshqarishga kirishgan. |
||
4-Yanvar 2021, 10:48 dagi koʻrinishi
Shayboniylar - Buxoro xonligini boshqargan sulola (1500—1601). Shayboniyxon asos solgan.
Shayboniyxon 15-asr oxiri va 16-asr boshlarida tojtaxt uchun oʻzaro kurashayotgan temuriy shahzodalar (qarang Temuriylar)nhht oʻzaro nizolari oqibatida Movarounnahrning asosiy shaharlari: Samarqand va Buxoroni osonlik bilan egallab, yangi davlatga asos solgan. Keyinchalik Movarounnahrning qolgan hududi va Xuroson ham bu davlat tarkibiga kiritildi. Ismoil I Safaviy bilan boʻlgan jangda Shayboniyxon oʻldirilgach (1510), Koʻchkunchixon xon qilib koʻtarilgan. Uning vafotidan soʻng oʻgʻli Abu Saidxon qisqa muddat (1530—33) hukmronlik qildi. Shayboniyxonning jiyani Ubaydullaxon davrida poytaxt Samarkanddan Buxoroga kuchirilgan va davlatning rasmiy nomi Buxoro xonligi deb ataladigan boʻlgan. Xususan, Ubaydullaxon Sh. sulolasini saklab qolish va uni mustahkamlashda muhim rol oʻynadi. Ubaydullaxon vafot etgach (1540), xonlik qisqa muddat 3 qismga boʻlinib, Buxoroda Abdulazizxon, 1557 yildan Abdulla Sulton (Abdullaxon II; Iskandarxonning oʻgʻli); Samarqandda Abdullaxon I, Abdullapshfxon, Baroqxon; Balxda Pirmuhammadxon hukmronlik qilishgan. Abdullaxon II bu tarkrklikka barham berib, xonlik hududini birlashtirgan va uni yanada kengaytirgan. Abdullaxon II vafot etgach, uning oʻgʻli Abdulmoʻminxon va amakivachchasi Pirmuhammadxon II (Sulaymon sultonning oʻgʻli) qisqa muddat xon boʻlishgan. 16-asr oxiri — 17-asr boshlaridagi murakkab qaramaqarshiliklar natijasida Sh. hokimiyatdan ayrilishdi. Soʻnggi shayboniy Pirmuhammadxon II oʻziga qarshi chiqqan Samarqand hokimi Boqi Muhammad bilan 1601 y. iyunda Samarkand yaqinidagi Bogʻi Shamolda boʻlgan jangda magʻlubiyatga uchragach, taxtni topshirishga majbur boʻldi. Shunday qilib, 1601 yildan Buxoro xonligini yangi turkiy sulola — ashtarxoniylar (joniylar) boshqarishga kirishgan.
Adabiyot
- Materiali po istorii Sredney i Sentralnoy Azii XXIX vv., T., 1988;
- Istoriya Uzbekistana (XVI—Pervaya polovina XIX veka), t. 3, T., 1993;
- Oʻzbekiston tarixi: davlat va jamiyat taraqqiyoti, 1qism, T., 2000;
- Oʻzbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari, T., 2001.
- Muhammad Solih, Shayboniynoma, T., 1989;
- Hofiz Tanish alBuxoriy, Abdullanoma (1—2kitoblar), T., 1999— 2000;
- Mirzo Muxammad Haydar, Tarixi Rashidi, T., 1996.
|
Shayboniylar sulolasi | ||||||||
| ||||||||
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |