Makka viloyati
|
| ||
| Mintaqa | ||
|---|---|---|
| Tarkibida |
 Saudiya Arabistoni | |
| Maʼmuriy markazi | Makka | |
| Yirik shahari | Jidda | |
| Amin | Xalid bin Faysal Al Saud | |
| Amin oʻrinbosari | Badr bin Sultan bin Abdulaziz | |
| Rasmiy tili | arab | |
| Aholi (2017) | 8 557 766 kishi | |
| Dinlar tarkibi | islom | |
| Maydoni | 153 148 km² | |
| Kod ISO 3166-2 | SA-02 | |
| Rasmiy sayti | makkah.gov.sa | |
| Xaritada | ||
 | ||
| Koordinatalari: 21°30′0″N 41°0′0″E / 21.50000°N 41.00000°E G O | ||
.jpg)
Makka viloyati (arabcha: مِنْطَقَة مَكَّة Minṭaqat Makkah), Makka mintaqasi sifatida ham tanilgan, Saudiya Arabistonining 13 viloyatidan biridir. Bu 153,128 km2 (59,123 mi²) maydoni boʻyicha uchinchi yirik viloyat va 2017-yil holatiga koʻra 8,557,766 aholiga ega boʻlgan eng koʻp aholi, ulardan 4,041,189 nafari chet el fuqarolari va 4,516,577 nafari saudiyaliklardir[1]. U tarixiy Hijoz mintaqasida joylashgan boʻlib, Qizil dengizda choʻzilgan qirgʻoq chizigʻiga ega. Uning poytaxti Makka islomdagi eng muqaddas shahar va eng katta shahri Jidda boʻlib, Saudiya Arabistonining asosiy port shahri hisoblanadi. Viloyat Saudiya Arabistoni aholisining 26,29 foizini tashkil qiladi[1] va muqaddas Makka shahri nomi bilan atalgan.
Tarixan bu hududda Quraysh, Banu Kinana va Saqif qabilalari va boshqa qabilalar yashagan. Hijoz mintaqasining bir qismi boʻlgan viloyat qisqa vaqt ichida koʻplab islomiy olamlar oʻrtasida bir necha kuch almashinuvini koʻrgan. Viloyat oʻz ahamiyatiga ega boʻladi, chunki u Muhammadning tugʻilgan joyi Makka shahri va boshqa bir qancha tarixiy islomiy obyektlar, masalan, Hudaybiya shartnomasi kelishilganligi aytilgan Hudaybiya qishlogʻini oʻz ichiga oladi. Yaqinda viloyat neft narxining keskin oshishidan keyin Usmonli imperiyasi va Saudiya Arabistoni podsholigi ostida modernizatsiya qilindi[2]. Aholining aksariyati uchta shaharda toʻplangan: Jidda, Makka va Toif . Jidda viloyatdagi eng yirik shahar va Saudiya Arabistonidagi ikkinchi yirik shahar boʻlib, 2020-yil holatiga koʻra aholi soni 2 867 446 kishini tashkil qiladi[3]. Makka 1 323 624 aholi soni boʻyicha viloyatdagi ikkinchi va qirollikning uchinchi yirik shahri[3].Toif shahridan keyin uchinchi oʻrinda Rabig, Shafo, Turboh va Jumum boshqa aholi gavjum shahar va qishloqlardir[3]. Mintaqa yil davomida umra va haj ziyoratiga boradigan musulmonlarni qabul qiladi va Haj vaqtida uning aholisi 2 millionga koʻpayadi. Uning uzunligi taxminan 700 kilometr (430 mi) Qizil dengiz qirgʻogʻida joylashgan va Rabigʻda neftni qayta ishlash zavodlari, Jiddadagi port va neft eksporti ob'ektlari, Qirol Abdulla Fan va Texnologiya Universiteti va King Abdulla Economic City joylashgan. Viloyat, shuningdek, Saudiya Arabistonining birinchi va yagona tezyurar temir yoʻl liniyasi boʻlgan Haramayn tezyurar temir yoʻl liniyasining bir qismiga mezbonlik qiladi[4].
Viloyat 11 ta gubernatorlikka boʻlingan, ulardan 5 tasi A toifasiga, qolganlari esa B toifasiga kiritilgan boʻlib, Makka viloyatning maʼmuriy shtab-kvartirasi va markazi boʻlib xizmat qiladi. Bu viloyat amir tomonidan boshqariladi, arabchadan gubernator deb tarjima qilinadi va unga Saudiya Arabistoni qiroli tomonidan tayinlangan gubernator oʻrinbosari yordam beradi. Hozirgi amir Xolid bin Faysal Al Saud boʻlib, u 2015-yildan buyon ikkinchi muddatga bu lavozimni egallab kelmoqda[5].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimgi Makka Oʻrta yer dengizi dunyosini Janubiy Arabiston, Sharqiy Afrika va Janubiy Osiyo bilan bogʻlaydigan eski karvon savdo yoʻlidagi voha boʻlgan. Shahar janubda Maʼrib va shimolda Petra oʻrtasida joylashgan boʻlib, asta-sekin Rim va Vizantiya davrida muhim savdo va diniy markazga aylangan. Ptolemey oʻzining Geografiya boʻyicha qoʻllanmasiga Arabistonning ichki qismidagi Makoraba shahrini kiritishi uzoq vaqtdan beri Makka ellinistik dunyoga maʼlum ekanligini koʻrsatish uchun qilingan. Biroq, XX asrning oxiridan boshlab, baʼzi olimlar Makorabaning Makka bilan identifikatsiya qilinishini shubha ostiga qoʻydi[2].
Islom anʼanalariga koʻra, Ibrohim va uning Hojardan boʻlgan oʻgʻli Ismoil Kaʼbani Xudoning uyi sifatida qurishgan. VII asrda Islom kelishidan oldin Makkadagi markaziy ziyorat nuqtasi, kub shaklidagi tosh bino bir necha bor vayron qilingan va qayta qurilgan. Islomgacha boʻlgan davrda mintaqa bir qator Yaman qabilalari tomonidan boshqarilgan. Quraysh davrida u Arabiston, Efiopiya va Yevropaning qolgan qismi bilan kuchli savdo aloqalariga ega boʻlgan shahar-davlat turiga aylandi. Makka savdo-sotiq, ziyorat va qabila yigʻinlari oʻtkaziladigan joyga aylandi[2]. Jidda shahri ilk Yaman qabilalari tomonidan ishgʻol qilingan baliqchilik qishlogʻi boʻlgan deb ishoniladi. Mintaqaning diniy ahamiyati VII asr boshlarida Muhammad (s.a.v.) ning ekspeditsiyalari bilan sezilarli darajada oshdi. Qadimgi karvon yoʻli tanazzulga yuz tutgach, Makka oʻzining tijorat ahamiyatini yoʻqotdi va shundan beri asosan yillik ziyoratlardan tushgan daromadlar va musulmon hukmdorlarning sovgʻalari hisobiga yashab kelmoqda.
Makka shahri Umaviylar sarkardasi al-Hajjoj ibn Yusuf tomonidan vayron qilingan, keyin shahar va oʻsha paytda mintaqa Damashqdagi Umaviylar xalifaligi va bu sulola tutilishidan keyin Abbosidlar hokimiyatini tan olgan. Bagʻdod xalifaligi. 930-yilda bu firqaning yetakchisi Tohir Sulaymon Makkani talon-toroj qilib, Kaʼbadan Qora toshni olib chiqib ketganida, shahar shia karmatiylari qoʻlidan katta haqoratga uchradi. 10-asrning oʻrtalaridan boshlab shahar hukmdorlari shariflar yoki Muhammadning avlodlari orasidan saylana boshladilar, ular atrofdagi mintaqada qalʼani saqlab qolishgan va koʻpincha kuchli siyosiy tuzilmalarga hurmat koʻrsatganlar. Dastlab mo''tadil shialar boʻlgan shariflarning oʻzgaruvchan siyosiy va diniy iqlimga moslasha olishlari ularning keyingi 1000 yil davomida mahalliy ishlarda ustunligini taʼminladi. 1269-yilda bu hudud Misr Mamluk sultonlari tasarrufiga oʻtdi. 1517-yilda bu hudud ustidan hukmronlik poytaxti Konstantinopol (hozirgi Istanbul) boʻlgan Usmonli imperiyasiga oʻtdi. Birinchi jahon urushidan keyin Usmonlilar qulashi bilan Makkani nazorat qilish vahhobiylik deb nomlanuvchi islomning qattiq, puritan shakli tarafdorlari boʻlgan markaziy Arabistonning Saʼud uyi va shariflar oʻrtasida bahslashdi. 1925-yilda podshoh Ibn Saʼud bu hududni bosib oldi va Makka viloyati Saudiya Arabistoni Podshohligining viloyatiga, shahar esa viloyatning poytaxtiga aylandi[2].
Saudiya Arabistonining neft resurslari Ikkinchi jahon urushidan keyin ekspluatatsiya qilingani va har yili Makkaga ziyorat qiluvchilar soni sezilarli darajada koʻpayganligi sababli mintaqa keng iqtisodiy rivojlanishni boshdan kechirdi[2].
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viloyatning markaziy va sharqiy qismlarining aksariyati choʻl boʻlib, balandligi 600 metrdan 2000 metrgacha oʻzgarib turadigan Hijoz togʻlari nisbatan tekis Nafud choʻli va qirgʻoq tekisliklarini ajratib turadi. Qishloq xoʻjaligi mintaqaning koʻplab vadi va vohalarida amalga oshiriladi, eng koʻp yetishtiriladigan ekinlar xurmo va arpa, boshqa sabzavot va mevalar qatorida. Toif shahri oʻzining Damashq atirguliga oʻxshab soddalashtirilgan Rosa × damascena gulini etishtirish bilan mashhur va mahalliy aholi orasida Toif atirgul deb nomlanadi.
Viloyatda taxminan 700 kilometr (430 mil) uzunlikda, koʻplab shaharlar qirgʻoq boʻylab tarqalgan. Viloyat qirgʻoqlari boʻylab bir nechta arxipelaglarni topish mumkin, shuningdek, baʼzi marjon riflari, masalan, Buyuk Marjon rifi, taxminan XV da joylashgan. km (9 mi) Jiddadan shimoli-gʻarbda va beshta marjon rifi, 25-da joylashgan km (16 mi). Sohil chizigʻi gʻarbda Sudanga, janubda Eritreya va Efiopiyaga qaragan. Viloyat shimolda Madina viloyati, sharqda Ar- Riyod viloyati, janubda Al-Baha va Asir viloyatlari bilan chegaradosh.
Makka viloyati Saudiya Arabistonining yovvoyi tabiatni muhofaza qilish boshqarmasi tomonidan boshqariladigan 15 ta qoʻriqlanadigan hududdan ikkitasiga ega: Mahazat as-Sayd qoʻriqlanadigan hududi va viloyatning sharqiy chekkalarida joylashgan Saja Umm Ar-Rimt qoʻriqxonasi. Viloyatdagi boshqa kichik qoʻriqxonalar qatoriga Toif shahridagi Saiysad qoʻriqxonasi va Jidda yaqinidagi Sharqiy oʻrmon kiradi. Hijoz togʻlari viloyat markazidan oʻtib, Nafud choʻlini Qizil dengizdagi viloyat qirgʻoqlariga parallel ravishda joylashgan gʻarbiy qirgʻoq tekisliklaridan ajratib turadi.
Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1992 | 4,467,670 | — |
| 2004 | 5,797,184 | — |
| 2010 | 6,927,477 | — |
| 2018 | 8,803,545 | — |
Aholi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Statistika Bosh boshqarmasi tomonidan oʻtkazilgan Aholi soʻroviga koʻra, Makka viloyatida 2017-yil dekabr holatiga koʻra 8.557.766 nafar aholi istiqomat qilgan boʻlib, ulardan 4.516.577 nafari Saudiya Arabistoni va 4.041.189 nafari xorijiy fuqarolardir. Jinsga qarab 4 864 584 nafari erkaklar va 3 693 182 nafari ayollardir. Makka viloyati Saudiya Arabistonining eng gavjum viloyati boʻlib, uning aholisi Ar- Riyod viloyatidan ham kattaroqdir. 2019-yil holatiga koʻra, aholisi 4,076,000 boʻlgan Jidda viloyatdagi eng gavjum shahar va mamlakatdagi ikkinchi eng zich shahardir. Aholi eng koʻp boʻlgan viloyat Jidda gubernatorligidir. Jinsiy nisbat 100 ayolga taxminan 132 erkakni tashkil etdi.
Din[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saudiya Arabistonidagi aholini roʻyxatga olish dinga oid maʼlumotlarni toʻplamaydi yoki hisobot bermaydi. Hanbaliy mazhabidagi sunniylik islom fiqhi mamlakatda ustunlik qiluvchi din boʻlib, hanafiylar, shofiiylar va molikiylar kamroq. Musulmonlar provinsiya ichida istiqomat qiladi, hindular, nasroniylar va boshqa diniy guruhlar ham kamroq, ularning aksariyati Hindiston va Filippindan kelgan muhojirlar boʻlib, asosan Jiddada istiqomat qilishadi.
Tillar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saudiya Arabistonining rasmiy tili arab tilidir. Makka viloyatining Saudiyaliklar gapiradigan asosiy mintaqaviy lahjasi Hijozi arab tili boʻlib, mintaqaning sharqiy qismlarida ozchilik najdiy arab tilida soʻzlashuvchilar mavjud. Saudiya imo-ishora tili karlar jamiyatining asosiy tilidir. Katta chet ellik jamoalar ham oʻz tillarida gaplashadi, ularning eng koʻplari hind tillari, filippin / tagalog, bengal va urdu tillaridir .
Taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saudiya Arabistonida 10 yoshdan oshgan 1 823 598 erkakning 87,57 foizi, yaʼni 1 596 946 kishi rasmiy maʼlumotga ega, 226 652 nafari esa savodsizdir. Ayollarga kelsak, 10 yoshdan oshgan 1765666 nafar aholining 77,28 foizi yoki 1364529 nafari rasmiy maʼlumotga ega, 401137 nafari esa savodsizdir.
Sogʻliqni saqlash[tahrir | manbasini tahrirlash]
2016-yilda 15 yoshdan oshgan Saudiya Arabistoni aholisining 1,15 foizi nogironlikning qaysidir shakli haqida xabar berishgan, koʻrish qobiliyati nogironlikning eng keng tarqalgan shakli boʻlib, undan keyin harakatchanlik pasaygan. 107 770 kishi ogʻir yoki oʻta nogironlik haqida xabar bergan.
Hukumat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Makka viloyati hokimi lavozimini 1925-yildan buyon quyidagi shaxslar egallab kelmoqdalar[6]:
| Ism | Lavozimi | tomonidan tayinlangan | ostida |
|---|---|---|---|
| Faysal ibn Abdulaziz
arabcha: فيصل بن عبدالعزيز |
1925-32 | Qirol Abdulaziz ibn Saud | Hijoz va Nejd qirolligi |
| 1932—1958-yillar | Saudiya Arabistoni Qirolligi | ||
| Mutaib ibn Abdulaziz
arabcha: متعب بن عبدالعزيز |
1958—1961-yillar | Qirol Saud bin Abdulaziz | |
| Abdulloh ibn Saud
arabcha: عبدالله بن سعود |
1961—1963-yillar | ||
| Mishal ibn Abdulaziz
arabcha: مشعل بن عبدالعزيز |
1963—1971-yillar | ||
| Favvoz ibn Abdulaziz
arabcha: فواز بن عبد العزيز |
1971—1980-yillar | Qirol Faysal bin Abdulaziz | |
| Majid ibn Abdulaziz
arabcha: ماجد بن عبدالعزيز |
1980-99 | Qirol Xolid ibn Abdulaziz | |
| Abdulmajid ibn Abdulaziz
arabcha: عبدالمجيد بن عبدالعزيز |
1999—2007-yillar | Qirol Fahd bin Abdulaziz | |
| Xolid bin Faysal
arabcha: خالد بن فيصل |
2007-13 | Qirol Abdulloh ibn Abdulaziz | |
| Mishal ibn Abdulloh
arabcha: مشعل بن عبدالله |
2013-15 | ||
| Xolid bin Faysal
arabcha: خالد بن فيصل |
2015 - hozirgi kungacha | Qirol Salmon bin Abdulaziz |
Gubernatorliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Makka viloyatida 11 ta gubernatorlik mavjud, ulardan 5 tasi, Jidda, Rabig, Toif, Qunfudha va Lays A toifasiga, qolganlari esa B toifasiga kiradi. Makka shahri (arabcha: أمانة مكة) Makka va shahar atrofidagi hududni tashkil etadi va viloyatning maʼmuriy markazi va markazi hisoblanadi.
| Turkum | Ism | Aholi (2004) | Jami aholi |
|---|---|---|---|
| A | Jidda gubernatorligi | 2 833 169 | 5 747 971 |
| Poytaxt | Makka shahri | 1 338 341 | |
| A | Toif gubernatorligi | 885 474 | |
| Qunfudha gubernatorligi | 240 938 | ||
| Lait gubernatorligi | 110 449 | ||
| B | Jumum gubernatorligi | 75 993 | |
| A | Rabig gubernatorligi | 68 966 | |
| B | Xulays gubernatorligi | 49 955 | |
| Ranya gubernatorligi | 44,276 | ||
| Turba gubernatorligi | 42 810 | ||
| Xurma gubernatorligi | 39 053 | ||
| Komil gubernatorligi | 18 547 |
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 „Population Characteristics surveys“. General Authority for Statistics (Saudi Arabia) (2017). Qaraldi: 7-yanvar 2019-yil.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Mecca | History & Pilgrimage“ (inglizcha). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 14-aprel 2020-yil.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Population of Cities in Saudi Arabia (2022)“. worldpopulationreview.com. Qaraldi: 14-aprel 2020-yil.
- ↑ 2011-10-26T13:19:00+01:00. „Spanish consortium wins Haramain High Speed Rail contract“ (inglizcha). Railway Gazette International. Qaraldi: 1-avgust 2020-yil.
- ↑ „Emirate of Makkah Province“. Ministry of Interior. 24-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-avgust 2022-yil.
- ↑ „Emirs of Makkah“. Saudi Ministry of Interior. 24-dekabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 3-may 2012-yil.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Makka viloyati amirligi Wayback Machine saytida arxivlandi (2010-01-31). rasmiy sayti
- Makka viloyati bo'ylab sayohat, Ajoyib Arabiston: Fotosuratlar va marshrutlar bilan sayohat sayti
- Makkadagi Umm Al Qura universiteti
- Statistika bo'yicha bosh organ - Saudiya Arabistoni Qirolligi