Ibn al-Ash'ath
Abd al-Rahman ibn Muhammad ibn al-Ash'as (Arab tilida: عبد الرحمن بن محمد بن الأشعث, 704-yilda vfot etgan), Ibn al-Ash'ath nomi bilan tanilgan, Umaviylar Xalifaligi davridagi mashhur arab asilzoda va harbiy qo'mondoni, Umaviylarning sharqdagi noibi al-Hajjoj ibn Yusufga qarshi 700–703 yillardagi muvaffaqiyatsiz qoʻzgʻolonni boshqarganligi bilan ajralib turadi.
Ibn al-Ash'as Iroqdagi arab garnizoni Kufa shahrida joylashgan Kinda qabilasining zodagon oilasining farzandi edi. U Ikkinchi Fitnada (680-692) kichik rol o'ynagan va keyin Ray hokimi bo'lib xizmat qilgan. 694 yilda al-Hajjoj Iroq va xalifalikning sharqiy viloyatlariga hokim etib tayinlangach, Suriyada joylashgan Umaviylar rejimining siyosati iroqliklarning "imtiyoz va maqomlarini" kamaytirishni maqsad qilganligi sababli al-Hajjoj va Iroq qabilalari zodagonlari oʻrtasidagi munosabatlar tezda keskinlashib ketdi Shunga qaramay, 699 yilda al-Hajjoj hukmdori Zunbil arab ekspansiyasiga qattiq qarshilik ko'rsatgan Zabuliston knyazligini bo'ysundirish uchun Ibn al-Ash'asni "Tovuslar qo'shini" deb ataluvchi ulkan Iroq qo'shiniga qo'mondon etib tayinladi. 700-yilda al-Hajjojning shafqatsiz xatti-harakati Ibn al-Ash'as va qo'shinning isyon ko'tarishiga sabab bo'ladi. Zunbil bilan kelishuvga erishgandan so'ng, armiya Iroqqa qaytib ketdi. Yo'lda al-Hajjojga qarshi qo'zg'olon to'laqonli aksil-Umaviy qo'zg'oloniga aylanib, diniy tus oldi.
Al-Hajjoj dastlab qo'zg'olonchilarning ko'p sonli ekanligi tufayli chekindi, lekin tezda o'zini o'nglab g'olib bo'ldi va ularni Basradan haydab chiqardi. Shunga qaramay, qo'zg'olonchilar Kufani egallab olishdi, u yerda tarafdorlar to'plana boshladi. Qo'zg'olon Umaviylar rejimidan norozi bo'lganlar, ayniqsa Qurra ("Qur'on o'qiydiganlar") nomi bilan tanilgan diniy aqidaparastlar orasida keng qo'llab-quvvatlandi. Xalifa Abd al-Malik shartnoma shartlari, shu jumladan al-Hajjojni ishdan bo'shatish bo'yicha muzokaralar olib borishga harakat qildi, biroq qo'zg'olonchilar rahbariyati vakillari Ibn al-Ash'asga xalifaning shartlarini rad etish uchun bosim o'tkazdilar. Keyingi Dayr al-Jamojim jangida isyonchilar armiyasi al-Hajjojning suriyalik qo'shinlari tomonidan keskin mag'lubiyatga uchradi. Al-Hajjoj omon qolganlarni ta'qib qildi, ular Ibn al-Ash'as boshchiligida sharqqa qochib ketishdi. Qoʻzgʻolonchilarning aksariyati Xuroson hokimi tomonidan asirga olingan, Ibn al-Ashʼasning oʻzi esa Zobulistonga qochib ketgan. Uning taqdiri noaniq, chunki baʼzi maʼlumotlarga koʻra, al-Hajjoj uning taslim boʻlishini talab qilganidan keyin zunbillar uni qatl qilganlar, aksariyat manbalar esa u oʻz dushmanlari qo'liga tushmaslik uchun oʻz joniga qasd qilganini taʼkidlaydi.
Ibn al-Ash'as qo'zg'olonining bostirilishi Iroq qabila zodagonlari hokimiyatining tugaganining va bundan buyon hokimiyat Umaviylar rejimining sodiq Suriya qo'shinlari qo'liga o'tganligidan dalolat edi. 720-yilda Yazid ibn al-Muhallab va 740-yilda Zayd ibn Ali boshchiligidagi keyingi qoʻzgʻolonlar ham barbod boʻldi va Abbosiylar inqilobi muvaffaqiyati bilangina Suriyaning Iroqdagi hukmronligi barbod boʻldi.