Geriatrik psixiatriya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Geriatrik psixiatriya, shuningdek, geropsixiatriya, psixogeriatriya yoki keksalik psixiatriyasi sifatida ham tanilgan, keksa yoshdagi odamlarda neyrodegenerativ, kognitiv buzilishlar va ruhiy kasalliklarni o'rganish, oldini olish va davolash bilan shug'ullanadigan tibbiyot sohasi va psixiatriyaning kichik ixtisosligi.[1][2][3] Geriatrik psixiatriya kichik mutaxassislik sifatida geriatrik tibbiyot, xulq-atvor nevrologiyasi, neyropsixiatriya, nevrologiya va umumiy psixiatriya mutaxassisliklari bilan sezilarli darajada mos keladi.[4]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Alois Altsgeymer (1915), nemis psixiatri, Altsgeymer kasalligi bilan bog'liq patologiyani aniqlagan.

Geriatrik psixiatriyaning kelib chiqishi nemis psixiatri va nevropatologi Alois Altsgeymer bilan boshlangan, u birinchi marta Auguste D deb nomlangan ellik yoshli ayolda amiloid plitalari va neyrofibrilyar chigallarni aniqlagan. Keyinchalik bu blyashka va chalkashliklar uning xulq-atvor belgilari, qisqa muddatli xotira yo'qolishi va psixiatrik alomatlar uchun javobgar ekanligi aniqlandi.[5] Ushbu miya anomaliyalari keyinchalik Altsgeymer kasalligi deb nomlanuvchi kasallikning identifikatoriga aylanadi.[6]

Kichik mutaxassislik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Geriatrik psixiatriyaning kichik ixtisosligi Buyuk Britaniyada 1950-yillarda paydo bo'lgan.[7]

Nomlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kasalxonaga asoslangan geriatrik psixiatriya dasturining atamasi bo'lgan geropsixiatriya bo'limi birinchi marta 1984-yilda Norman Uayt tomonidan Nyu-Gempshir shtatining Rochester shahridagi jamoat kasalxonasida Nyu-Englandning birinchi ixtisoslashtirilgan dasturini ochganida kiritilgan. Uayt geriatrik psixiatriyada kashshof bo'lib, bu sohada kengash sertifikatiga erishgan milliy psixiatrlar orasida birinchilardan bo'lib hisoblanadi. Psixo prefiksi keksalik dasturi uchun taklif qilingan edi, ammo Uayt Nyu- Englandiyaliklarning har qanday narsadan nafratlanishini bilgan holda, psixogeriatrik emas, balki geropsixiatrik nomini muvaffaqiyatli qabul qildi. 

Kasalliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Geriatrik psixiatrlar tomonidan tashxis qo'yilgan yoki boshqariladigan kasalliklarga quyidagilar kiradi:[8][9][10]

Geriatrik psixiatr[tahrir | manbasini tahrirlash]

  Geriatrik psixiatr - bu geriatrik psixiatr deb ataladigan tibbiy kichik mutaxassislik sohasida ixtisoslashgan shifokor . Geriatrik psixiatr tibbiy daraja, rezidentura va qo'shimcha geriatrik psixiatriya bo'yicha o'quv dasturiga ega bo'lgandan so'ng maxsus treningdan so'ng kengash sertifikatiga ega bo'ladi. Talablar mamlakatlarga qarab farq qilishi mumkin. Geriatrik psixiatr, shuningdek, psixiatrik kasalliklarning umumiy diagnostikasi va davolashda malakali psixiatrlardir. Ba'zi keksa psixiatrlar, shuningdek, neyrogenerativ kasalliklar va kechki ruhiy kasalliklarning sabablarini yaxshiroq davolash usullarini aniqlash uchun tadqiqot olib boradilar.[11]

Geriatrik psixiatrlar keksa yoshda kuzatiladigan psixiatrik yoki nevrologik simptomlarning sabablarini o'rganish uchun nevrologik tekshiruvlar, ruhiy holatni tekshirish, laboratoriya tekshiruvlari, neyroimaging, kognitiv baholashlarni amalga oshirishi mumkin.[12]

Trening[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalqaro[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalqaro Psixogeriatrik Assotsiatsiya - bu qarish davrida ruhiy salomatlik uchun ishlaydigan olimlar va sog'liqni saqlash sohasidagi geriatrik mutaxassislarning xalqaro hamjamiyatidir.[13] Xalqaro psixogeriatriya Xalqaro psixogeriatrik assotsiatsiyaning rasmiy jurnalidir.[14]

Kanada[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kanada Qirollik shifokorlar va jarrohlar kolleji Kanadada geriatrik psixiatrlarni tayyorlash va sertifikatlash uchun javobgardir. Geriatrik psixiatriya umumiy psixiatriya mashg'ulotlariga qo'shimcha ravishda qo'shimcha bir yillik subixtisoslik bo'yicha ta'limni talab qiladi.[8]

Birlashgan Qirollik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirollik psixiatrlar kolleji Buyuk Britaniyada psixiatrlarni tayyorlash va sertifikatlash uchun javobgardir. Qirollik Psixiatrlar Kollejida Geriatrik Psixiatriya fakulteti Geriatrik Psixiatriyasi bo'yicha o'qitish uchun mas'uldir. Qirollik Psixiatrlar Kollejiga a'zo bo'lgan shifokorlar geriatirk psixiatriya bo'yicha mutaxassis bo'lish uchun uch yoki to'rt yillik o'quv dasturidan o'tishlari mumkin. Ayni paytda Buyuk Britaniyada geriatrik psixiatrlar yetishmaydi.[15]

Qo'shma Shtatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerika Geriatrik Psixiatriya Assotsiatsiyasi (AAGP) hayotning kechikish davridagi ruhiy kasalliklarga ixtisoslashgan tibbiyot xodimlarini tayyorlovchi milliy tashkilotdir. American Journal of Geriatrik Psixiatriya[16] AAGPning rasmiy jurnali.[17] Amerika Psixiatriya va Nevrologiya Kengashi va Amerika Nevrologiya va Psixiatriya Osteopatik Kengashi ikkalasi ham geriatrik psixiatriya bo'yicha kengash sertifikatini chiqaradi.[18][19]

Psixiatriya bo'yicha 4 yillik rezidenturadan so'ng, psixiatr geriatrik psixiatriya bo'yicha bir yillik stipendiyani yakunlashi mumkin. Geriatrik psixiatriya bo'yicha ko'plab stipendiyalar mavjud.[20]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Barraclough, J.; Gill, D. (1996). Hughes' outline of modern psychiatry. (4th ed.) New York: John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-96358-5
  2. ↑ Bowden, V.M.; Long, M.J. (1995). Geriatric psychiatry. Journal of the American Medical Association, 273, 1395.
  3. ↑ Harkins. „Glossary of Terms“ (2003-yil 16-aprel). Qaraldi: 2007-yil 17-oktyabr.
  4. ↑ Fischer, Corinne E.; Ismail, Zahinoor; Rapoport, Mark J. (January 17, 2013). „Geriatric Psychiatry or Psychogeriatrics? Partnership at the CAGP/CCSMH 2012 Scientific Meeting“. Canadian Geriatrics Journal. 16-jild, № 1. 3–5-bet. doi:10.5770/cgj.16.66. PMID 23441142.
  5. ↑ Berrios, G. E. (1990). „Alzheimer's disease: A conceptual history“. International Journal of Geriatric Psychiatry. 5-jild, № 6. 355–365-bet. doi:10.1002/gps.930050603.
  6. ↑ „Alois Alzheimer“. Biography.com (2014-yil 2-aprel). 2018-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-fevral.
  7. ↑ Clare Hilton. „The Development of Old Age Psychiatry in the UK“. www.researchgate.net (2010-yil dekabr). DOI:10.1002/9780470669600.ch2.
  8. ↑ 8,0 8,1 „Canadian Academy of Geriatric Psychiatry - Definition of Geriatric Psychiatry“. www.cagp.ca.
  9. ↑ „Alzheimer's or depression: Could it be both? - Mayo Clinic“. www.mayoclinic.org. Qaraldi: 2019-yil 20-noyabr.
  10. ↑ „Depression in older adults: MedlinePlus Medical Encyclopedia“ (en). medlineplus.gov. Qaraldi: 2019-yil 20-noyabr.
  11. ↑ „Federally Funded Programs–Geriatric Mental Health Research And Services Fact Sheet“. www.aagponline.org. [sayt ishlamaydi]
  12. ↑ „Careers in Geriatric Psychiatry“. www.aagponline.org. [sayt ishlamaydi]
  13. ↑ „International Psychogeriatric Association“. www.ipa-online.org.
  14. ↑ „Psychogeriatrics journal“. www.blackwellpublishing.com. 2012-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-sentyabr.
  15. ↑ Blewett, Charlotte; Milward, Kate; Bailey, Alex; McAlpine, Lynsey (June 2019). „Recruitment into old age psychiatry“. BJPsych Bulletin (inglizcha). 43-jild, № 3. 131–135-bet. doi:10.1192/bjb.2018.112. ISSN 2056-4694.
  16. ↑ http://ajgponline.org/ The American Journal of Geriatric Psychiatry
  17. ↑ „American Association for Geriatric Psychiatry“. www.aagponline.org.
  18. ↑ „Geriatric Psychiatry“. American Board of Psychiatry and Neurology.
  19. ↑ „Specialties & Subspecialties“. American Osteopathic Association. Qaraldi: 2012-yil 23-sentyabr.
  20. ↑ „Geriatric psychiatry fellowship“. 2008-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 24-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Geriatrik_psixiatriya&oldid=3157003" dan olindi