Fargʻona (Soʻgʻd bekligi)

Fargʻona Soʻgʻd bekligi
←   ← III asr — 819 →   →
VIII asrda Movarounnahr
Poytaxti	Fargʻona
Yirik shaharlari	Fargʻona, Xoʻjand
Til(lar)i	Sugʻd tili, turkiy tillar
Dini	Zardushtiylik (712-yilgacha), Islom (712-yildan keyin)
Pul birligi	dirham
Tarix
- III - VI asrlar	Mustaqil davlat
- VI asr - 657	Ko'k turklarining vassali
- 657 - 715	Tan imperiyasi
- 715 819	Umaviylar xalifaligi
- 819 {{{Yil5}}}	Somoniylar amirligi

Fargʻona — Soʻgʻd bekligi III asrdan 819-yilgacha poytaxti Axsiketda boʻlgan va Fargʻona vodiysidagi Oʻzbekiston, Tojikiston va Qirgʻizistonning hozirgi viloyatlari hududidagi tarixiy viloyat hisoblanadi.

Mintaqa hukmdorlari „ixshid“ va „dehqon“ unvonlari bilan tanilgan.

Tarixi

Fargʻonaning islomgacha bo'lgan tangalari.

III asrdan boshlab Fargʻonaning mahalliy sulolasi uzluksiz hukmronlik qildi. Hukmdorlarning nomlari saqlanmagan. Hukmdorlarning unvoni ixshiddir.

Gʻarbiy Turk xoqonligi

VI — VII asrlarda Fargʻona hukmdorlari qadimgi turklarning vassaliga aylandilar. 624-649-yillarda Qibining mahalliy hukmdori Turk Kan Mohedo tomonidan oʻdirilgan. Ammo tez orada uni Ashina sulolasining vakili Shuni quvib chiqaradi. Undan keyin uning oʻgʻli Yeboji hukmronlik qildi. Umuman aniq boʻlmagan sharoitlarda, eski sulola yana hokimiyat tepasida edi.

Tan imperiyasi

Fargana bekligi 657-yilgacha turklar hukmronligi ostida boʻlgan, shundan soʻng Tanlar hukmronligi ostidagi Ansi protektoratiga aylangan.^{[manba kerak]}

Umaviylar xalifaligi

723-yilda Muslim ibn Said al-Kilobiy boshchiligidagi umaviylar qoʻshini Fargʻonaga bostirib kirib, qishloqlarni vayron qildi. Biroq turg‘ash xoqoni Suluk boshchiligidagi qo‘shin ularning farg‘onlik ittifoqchilariga yordamga keldi va “chanqagan kun”da arablar ustidan yirik g‘alabaga erishdi. 726-yilda Fargʻona ikki ixshid oʻrtasida boʻlinib, biri shimolda hukmronlik qilgan va turgʻashlarning vassali boʻlgan. 729-yilda Farg‘onaning ixshidi Qamarja qamalida turg‘ashlarga yordam bergan bo‘lsa, oradan ikki yil o‘tgach, ifloslanish jangida turg‘oshlarga Farg‘ona yordam bergan. 739-yilda Arslon Tarxon ismli turk Farg'onani bosib oldi. Biroq, ayni vaqtda Farg‘onaga umaviylar sarkardasi Muhammad ibn Xolid Azdiy bostirib kirildi. Shunga qaramay, Farg‘ona ixshidlari hanuzgacha manbalarda tilga olinadi. Farg'ona 740-yilda Nasr ibn Sayyor ismli yana bir umaviy sarkardasi tomonidan vayron qilingan. 750-yilda Umaviylar xalifaligi quladi, uning oʻrniga Abbosiylar xalifaligi paydo boʻldi. Fargʻona 751-yilda Talas jangida Xitoy tomoniga qoʻshildi. Shunga qaramay Fargʻona 715-yildan 700-yillarning oxirigacha arablar nazoratidan chetda qoldi.

Somoniylar amirligi

819-yilda Xuroson hokimi Hasan ibn Abbod somoniylar shahzodasi Ahmad ibn Asadni Fargʻona hukmdori etib tayinladi, shu tariqa qadimgi sulola barham topdi.

Hukmdorlar

Fargʻona (Boxon) (taxminan 180-770-yillar)

• 180-630 yillar Kushonlar sulolasi.^{[manba kerak]}
• Kibi (Sibi) (taxminan 600-630).
• 635-yil turkiylarning istilosi.^{[manba kerak]}
• Kan Mohedo

Fargʻona (taxminan 630-770-yillar)

Poytaxti: Koson. Unvoni: ixshid, tarxon .

• 1. Ashina Sheni (Shuni) (taxminan 630-650).
• 2. Yeboji (taxminan 650-660 yillar).
• 3. Alyaoshan (taxminan 660-680).
• 4. Tar (Alutar) (taxminan 680-720).
• 5. Arslon-tarxon (Asilan-dagazhzhu) (taxminan 720-750).
• 6. Zhong-jue (Wuzhongjie) (taxminan 750-770).
• Xieyu?
• 770-yil arablar istilosi.
• 819-yil Somoniylar istilosi
• Davan
• Soʻgʻd ixshidlari

Yana qarang

• Xuttal
• Chagʻoniyon
• Buxorxudotlar hokimligi
• Ushrusana hokimligi

Adabiyot

• Bernshtam A. N. Qadimgi Fargʻona. Toshkent, 1951 yil
• Zadneprovskiy Yu. A. Farg‘onaning qadimiy dehqonchilik madaniyati, M.-L., 1962 (SSR arxeologiyasi bo‘yicha materiallar va tadqiqotlar, No 118).
• Sorokin S. S. Fargʻona togʻ etaklarining qadimgi chorvadorlari // SSSR arxeologiyasi boʻyicha tadqiqotlar. M., 1961 yil
• Горбунова Н. Г.. В древней Фергане. Ташкент: Узбекистан, 1972. 
• Sychev N. V. Sulalar kitobi. M., 2008 yil