Durres goʻzalligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Durres goʻzalligi
albancha: Bukuroshja e Durrësit
Yil mil. av. IV asr
Tur mozaika
Oʻlchami 510 sm × 300 sm (34,000 in × 20,000 in)
Joylashuvi Milliy tarix muzeyi, Tirana, Albaniya

Durres goʻzalligi (albancha: Bukuroshja e Durrësit; shuningdek, „Durresning goʻzal qizi“ yoki „Durresning qoʻngʻirogʻi“ deb ham ataladi) — miloddan avvalgi IV asrga oid polixromatik mozaika boʻlib, Albaniyada topilgan eng qadimiy va muhim mozaika hisoblanadi[1]. 9 m2 (97 kv. ft) mozaika ellips shaklida boʻlib, gullar va boshqa gul elementlari bilan oʻralgan qora fonda ayolning boshini tasvirlaydi. 1918-yilda Durresda topilgan va 1982-yildan beri Tirandagi Albaniya milliy tarix muzeyida namoyish etilmoqda.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mozaika miloddan avvalgi IV asrning ikkinchi yarmida, oʻsha paytda Epidamnos nomi bilan mashhur boʻlgan Durresda xususiy va hashamatli hojatxonaning bezakli qavati sifatida xizmat qilish uchun yaratilgan[2]. Mozaika 1916-yilda, Birinchi jahon urushi oʻrtalarida, Durres Avstriya-Vengriya qoʻshinlari tomonidan bosib olinganida topilgan[1]. Avstriya-Vengriya armiyasining havo hujumi uchun boshpanalarni qurish ishlari paytida harbiy muhandislar ushbu mozaikaga duch kelishdi, „Varosh“ kvartalidagi uyning poydevoridan 3.80 m (12.5 ft) chuqurlikda, hozirgi kunga juda yaqin joylashgan. Durres shahrining kunlik shahar markazi. Avstriyalik arxeolog Camillo Praschniker 1918-yil aprel oyida boshpana qurib bitkazilmasdanoq mozaikani tezda tekshirdi. 1920-yilda Vena shahrida nashr etilgan „Muzaxia va Malakastra: Markaziy Albaniyada arxeologik tadqiqotlar“ maqolasida Praschniker birinchi boʻlib mozaikaning rasmini kiritdi va uni majoziy durdona deb taʼrifladi[3].

Oxir-oqibat, urush tugaganidan soʻng, Durres goʻzalligi yopildi va koʻrinmay qoldi, faqat 1947-yilda Durreslik arxeolog Vangjel Tochi tomonidan qayta kashf qilindi. Sanʼat tarixi olamiga 1959-yildan keyingina maʼlum boʻldi[4].

1982-yilda mozaika Durresdan ehtiyotkorlik bilan koʻchirildi va Tirandagi Milliy tarix muzeyidagi qadimiy narsalarning asosiy zaliga qoʻyildi, uni bugungi kunda ham koʻrish mumkin[1].

Mozaika tasnifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taxminan 24 asrlik „The Beauty of Durrës“ nomi bilan tanilgan mozaikaning umumiy maydoni 9 metr kvadratni tashkil qiladi. U elliptik shaklda boʻlib, eni 5.1 metr (17 fut) va boʻyi 3 metr (9.8 fut)ni tashkil qiladi. Ushbu mozaika ishlov berilmagan toshlardan yasalgan va yaxshi holatda saqlanib qolgan. Bu sanʼat asari Ellenistik sanʼat hamda Illiriya sanʼatining mahalliy naqshlar bilan uygʻunligining eng yorqin antik sanʼatini ifodalaydi. Bu esa oʻz uslubidagi dunyodagi eng jozibali mozaikalardan biri hisoblanadi. Stilistik nuqtayi nazardan, mozaika bir vaqtlar Qadimgi Makedoniyaning Pella shahridan topilgan oʻsha davrdagi mozaikaga oʻxshaydi[5].

Ayol portreti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mozaikada tasvirlangan ayol haqida kamida 2ta versiyalar mavjud. Tarixchi va arxeolog Maikom Zeqoning soʻzlariga koʻra, mozaikada tasvirlangan ayol Apuliya va Janubiy Italiyaning boshqa hududlaridagi amfora arxetiplarida esllinistik davrning qizil shaklli asarlarida tasvirlangan ayol bilan bir xil. Unga koʻra, the Beauty of Durrës tugʻruq maʼbudasi boʻlgan, chaqaloqlarning sogʻlom tugʻilishiga yordam bergan Krit maʼbudasi Eileitiyani ifodalaydi. Biroq, arxeolog Afrim Hoti ayolning portreti maʼbuda Artemidaning ovchilikda hamrohi boʻlgan Aura boʻlishi mumkinligini taxmin qiladi.

Ayol boshining hajmi katta, keng yuz va yonoqlarga ega. Uning uzun va tekis boʻyni bor va portretning toʻrtdan uch qismini tashkil qiladigan boshi biroz chapga burilgan. Uning tasviri sokin, xotirjam va koʻrinishi hayolchan, deyarli melanxolik kabi koʻrinadi. Shakl yaltiroq qizil gʻuncha lablar bilan tasvirlangan. Dudoqlarning mashaqqatli ishlab chiqilgan egiluvchanligi, figuraning jozibaliligi va biroz ochiq pozitsiyasi unda haqiqiy ayollik fiziologiyasini beradi. Unig koʻz qorachigʻidagi bitta sariq va qizil tosh, ayol qiyofasiga eng kam uchraydigan qiyofa hosil qilgan. Ayniqsa uning oʻrilgan toʻq sariq rangli sochlari yaxshi tasvirlangan va oq siluet yordamida qora fondan sezilarli darajada ajralib turadi. Mozaikaning ayol figurasining plastik taʼsiri butun yaxlitligi bilan oʻsha davr uchun yuqori darajada rivojlangan badiiy hunarmandchilik ishini ifodalaydi.

Fon dizayni[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayol figurasini oʻrab turgan dizayn oʻzining kompozitsiyasi jihatidan oʻziga xos va uning foni qora rangda. U egri chiziqlarning uzluksizligi, oʻz-oʻzidan garmonik dizayn va elementlarning suyuqlik taqsimotida namoyon boʻladigan kuchli lirik shakllar bilan ajralib turadi. Ayol qiyofasi bir necha turdagi gullar, masalan, zambil, nilufar, qoʻngʻiroq guli, shuningdek, poya, kurtak va gulbarg kabi boshqa gul elementlari bilan oʻralgan.

Texnikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mozaika opus vermiculatum uslubida yaratilgan, shuning uchun tesseralar yordamida shakllar atrofida yengil kontur chizilgan, bu esa quyuq qora fon bilan ajralib turadi. Har xil ranfdagi toshlar ulkan mahorat bilan bir-biriga uygʻunlashtirilgan. Portretning plastik effektiga ajoyib mahorat bilan modelga joylashtirilgan oq toshlarning bir nechta nozik uslubdan foydalanish orqali erishiladi. Qora chiziqlar faqat portretning asosiy xususiyatlarini modellashtirish uchun ishlatiladi.

Mozaika madaniyat va zamonaviy jamiyatning bir qismi sifatida[tahrir | manbasini tahrirlash]

The Beauty of Durrës goʻzallik timsoli boʻlib, u tasviriy sanʼat, sheʼriyat, ommaviy madaniyat va tijoratning bir nechta shakllarida, ayniqsa oʻzining kelib chiqqan Durrësda qabul qilingan timsolga aylandi. the Beauty of Durrësga zamonaviy qarashlarga misollar:

  • Zamonaviy alban shoiri Ferik Ferraning „4 shekuj para Krishtit“ (inglizcha: 4 centuries before Christ) sheʼriy kitobida xuddi shu nomdagi asosiy sheʼr badiiy jihatdan mozaikaning ayol qiyofasi va uning davriga bagʻishlangan, qadim zamonda esa boshqa sheʼrlarning asosiy mavzusi va kitob nomi mozaika yaratilgan vaqtga ishoradir.
  • Durrës xalqaro SummerFest filmida eng yaxshi qisqa metrajli film mukofoti „The Beauty of Durrës“ yoki „The Beautiful Maiden of Durrës Award“ mukofoti deb nomlanadi.
  • „Bukuroshja e Durrësit“ assotsiatsiyasi Turizm, madaniyat, yoshlar va sport vazirligi (Albaniya) bilan hamkorlikda 2006-yildan buyon Durrës va Tiranada oʻtkazilgan Xalqaro zamonaviy raqs festivalini tashkil qiladi.
  • Albaniyalik marmar rassomi Isa Shuaypi 2009-yil iyun oyida „The Beauty of Durrës“ga badiiy taqlidni amalga oshirdi. Uning ishi 120 sm (47 dyuym)ga 80 sm (31 dyuym) kvadrat tekislikda besh xil rangdagi 45 mingdan ortiq mayda marmar toshlardan foydalangan holda amalga oshirildi[6].
  • 1991-yilda boʻlib oʻtgan „Festivali i Këngës“ (inglizcha: Songʻs Festival) ssenografiyasi 30-nashrida asosan „The Beauty of Durrës“ning katta miqyosdagi taqlididan foydalanilgan, u asl mozaikadan biroz farq qilgan boʻlsa ham shu asarga ishora edi.
  • Tijorat sohasida Durrësdagi besh yulduzli Adriatik mehmonxonasining ikkita restoranidan biri „Bukuroshja e Durrësit“ nomini olgan.

The Beauty of Durrës tasvirlangan tanga[tahrir | manbasini tahrirlash]

2004-yilda Albaniya banki albanlarning qadimiyligini nishonlash maqsadida tanga bosib chiqaradi, uning old va orqa tomonida the Beauty of Durrës va uning bezak elementlari tasvirlangan. Bu tanganing nominal qiymati 50 Leke, diametri 24.25 millimetr (0.955 dyuym) va ogʻirligi 5.50 gramm boʻlgan oq metaldan ishlangan tanga boʻlib, 200 000ga yaqin 75 foizi mis qotishmasidan va 25 foizi misdan iborat tangalar zarb etildi[7].

Tanganing old tomonida mozaikadan moslashtirilgan gul naqshlari bilan oʻralgan The Beauty of Durrës mozaikasi tasvirlangan. Tanga arkasida Illiriya davriga oid simmetrik doiralar kabi bir nechta bezak naqshlari mavjud boʻlgan. Tanganing orqa tomon markazida mozaikadan olingan gulli naqshlar bilan oʻralgan bezak tasvirlangan. Tangada hozirgacha bu bezak saqlangan boʻlib, uning ostida „SHQIPËRI-ALBANIA 2004“ yozuvi joylashgan.

Alban rassomi va gravyurasi Petraq Papa tanga zarb qilinganida zarb qilish asbobini yasagan va buni Polshaning Varshava shahridagi Polsha zarbxonasi (Mennica Państwowa SA)da amalga oshirgan.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 BANK OF ALBANIA Coin with „The Beauty of Durrës“ (Wayback Machine saytida 2012-03-05 sanasida arxivlangan)
  2. ↑ Albanian cultural heritage, page 21 — National Tourism Agency
  3. ↑ Praschniker, Camillo (1920). "Muzakhia und Malakastra: archäologische Untersuchungen in Mittelalbanien". Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 21.-22.1922-1924, Beiblatt: 203–214. doi:10.11588/diglit.33680. https://doi.org/10.11588/diglit.33680#0370. 
  4. ↑ ARISTOKRACIA E MOZAIKËVE TË DURRËSIT (in Albanian) (Wayback Machine saytida 2012-03-08 sanasida arxivlangan) March 3, 2010
  5. ↑ Hoti, Afrim (2003). DURRËSI, Epidamni-Dyrrahu. Cetis Tirana. p. 81. ISBN 99927-801-3-4
  6. ↑ HERMES NEWS Bukuroshja e Durresit vjen perseri nga artisti i mermerit, Isa Shuaipi (in Albanian) June 10, 2009
  7. ↑ Adriatik Hotel ***** Durrës Restaurant „Bukuroshja e Durrësit“ Archived 2011-03-16 at the Wayback Machine 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Durres_goʻzalligi&oldid=4285104" dan olindi