Dureh (Iroq)

Dureh
Dureh
	Qishloq
	37°13′25″N 43°28′6″E / 37.22361°N 43.46833°E G OKoordinatalari: 37°13′25″N 43°28′6″E / 37.22361°N 43.46833°E G O
Mamlakat	Iroq
Mintaqa	Iroq Kurdistoni
Muhofazot	Duhok muhofazoti
Tuman	Amadiya tumani
	Dureh

Dureh (kurdcha: دورێ^[1], suryoniycha: ܕܘܪܐ^[2]^{[nb 1]}) Iroqning Kurdiston mintaqasidagi Dohuk muhofazotida joylashgan qishloq. Qishloq Amadiya tumanidan oʻtgan Iroq-Turkiya chegarasi yaqinida va tarixiy Barvari hududida joylashgan.

Qishloqda Mar Gevargis cherkovi^[5] va Mar Qayyoma monastirining xarobalari bor^[3]. Tarixda Maryam va Mar Apiusga bagʻishlangan ikkita ziyoratgoh va toʻrtta qabriston mavjud boʻlgan^[3].

Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloq nomi „dūru(m)“dan (akkad tilida „qal’a, devor“) olingan, degan taxmin mavjud^[3]. Akkadcha soʻz suryoniy tilidagi qishloq nomi bilan bir xil: ܕܘܼܪܵܐ dūrā (tizma, qoʻshimcha) va uning koʻpligi ܕܘܼܪܹ̈ܐ dūrē tarzida oʻzlashtiriladi^[6]^[7].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dureh yaqinidagi qalʼa qoldiqlari miloddan avvalgi III ming yillikning oxirlariga, Ilk Ossuriya davriga oid boʻlib, qishloq nomi shundan kelib chiqqan boʻlishi mumkin^[8]. Mar Qayyoma monastiri milodiy 4-asrda tashkil etilgan va Mar Gevargis cherkovi dastlab 909-yilda qurilgan^[3]. Mar Qayyoma monastiri birinchi marta Rabban Jozef Busnayaning 10-asrdagi hagiografiyasida eslatib oʻtilgan va 1610-yilga kelib Barvari Sharqiy yeparxiyasi cherkovi qarorgohiga aylangan^[9]. Dureh nomining oʻzi 1683-yilgi qoʻlyozmada eslab oʻtilgan^[9]. 1850-yilda Durehda 20-40 tacha Sharqiy cherkov oilalari yashagan. Ushbu oilalarga ikkita cherkov va toʻrtta ruhoniy xizmat qilgan^[3].

Birinchi jahon urushi arafasida Durehda 200 nafar ossuriy istiqomat qilgan^[3]. Ular Ossuriylar genotsidi davrida Ogʻa Petros boshchiligida Eronning Urmiya hududi yaqiniga qochishga majbur boʻlgan^[4]. Eronda 90 nafar qishloq aholisi halok boʻlgan, 30 nafar ayol va bolalar oʻldirilgan yoki oʻgʻirlangan^[3]. Tirik qolganlar 1918-yilda Baqubadagi qochqinlar lageriga joylashtirilgan^[10]. Lagerda ikki yil yashab, 90 kishi Durehga qaytib kelgan^[10]. Dureh 1930-yillarning boshlarida Turkiya hukumati va Barvari kurd amiri oʻrtasidagi mojaro tufayli yana vaqtincha tashlab ketilgan^[4]. Qishloqda 1938 yilda 35 oila istiqomat qilgan. Dureh aholisi 1957-yilda 296 kishi boʻlgan^[3].

1961-yil Birinchi Iroq — Kurd urushi boshlanganda Durehda 40 xonadonda 75 oila istiqomat qilgan^[4]. 1968-yilgi urush davrida qishloq napalm hujumidan zarar koʻrgan^[3]. Bu zararga qaramay, 1978-yilga kelib aholi soni 75 xonadonda 100 oilaga koʻpaygan. Shu yili 8-avgustda qishloq Iroq hukumati tomonidan vayron qilingan va aholining katta qismi Batifaga majburan koʻchirilgan^[3]. Qishloqdagi uylar, cherkovlar, fermalar va bogʻlar yoʻq qilinib, qishloq butunlay vayron boʻldi^[3]. Iroqdagi 1991-yil qoʻzgʻolonlaridan keyin 30 oila Durehga qaytib keldi^[4]. Mar Gevargis cherkovi 1995-yilda Vyurtembergdagi Yevangelist-Lyuteran cherkovi koʻmagida qayta qurildi^[5].

2011-yilga kelib, Xristian ishlari boʻyicha Oliy qoʻmita 37 ta uy va zal qurdi^[2]. Keyingi yili qishloqda Sharq Ossuriy cherkovining 250 tarafdori istiqomat qilgan^[11]. Dureh kurd-turk mojarosi sababli 2018-yil 1-sentyabrda Turkiya havo hujumlari nishoniga aylangan^[12].

Mashhur shaxslar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Margaret George Shello (1942–1969) — Ossuriy harbiy^[13].

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Alternatively transliterated as Dūre,^[3] Dore,^[4] Dura,^[5] or Doore.^[2]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „2009 - ناوی پاریزگا. يه که کارگيرييه كانی پاریزگاكانی هه ریمی کوردستان“ (ku). Kurdistan Region Statistics Office (KRSO). 2017-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-fevral.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 „Doore“. Ishtar TV (2011-yil 5-iyul). Qaraldi: 2020-yil 30-iyul.
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 Donabed (2015), ss. 294–296.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Eshoo (2004), ss. 2–3.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 „Mar Gewargiz church – Dura“. Ishtar TV (2011-yil 8-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 30-iyul.
↑ „The Comprehensive Aramaic Lexicon“. cal.huc.edu. Qaraldi: 2023-yil 15-mart.
↑ Serikoff, N. I.; Kashaf, Sh. R. (2022-12-19). "[Book Review: Brock, Sebastian P. and Kiraz, George A. Gorgias Concise Syriac-English, English-Syriac Dictionary. Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press; 2015. https://doi.org/10.31826/9781463235550"]. Orientalistica 5 (4): 992–999. doi:10.31696/2618-7043-2022-5-4-992-999. ISSN 2687-0738. http://dx.doi.org/10.31696/2618-7043-2022-5-4-992-999.
↑ Donabed (2010), ss. 165–168.
↑ ^9,0 ^9,1 Wilmshurst (2000), ss. 149–151.
↑ ^10,0 ^10,1 Khan (2008), s. 1889.
↑ „Christian Communities in the Kurdistan Region“. Iraqi Kurdistan Christianity Project (2012). 2020-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-avgust.
↑ „Human Rights Report 2018: Struggling to Breathe: the Systematic Repression of Assyrians“. Assyrian Confederation of Europe (2019-yil 1-aprel). Qaraldi: 2020-yil 20-avgust.
↑ Donabed (2015), s. 151.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Donabed, Sargon George. Iraq and the Assyrian Unimagining: Illuminating Scaled Suffering and a Hierarchy of Genocide from Simele to Anfal, 2010.
Donabed, Sargon George. Reforging a Forgotten History: Iraq and the Assyrians in the Twentieth Century. Edinburgh University Press, 2015.
Eshoo, Majed. The Fate Of Assyrian Villages Annexed To Today's Dohuk Governorate In Iraq And The Conditions In These Villages Following The Establishment Of The Iraqi State In 1921, 2004.
Khan, Geoffrey. The Neo-Aramaic Dialect of Barwar. Brill, 2008.
Wilmshurst, David. The Ecclesiastical Organisation of the Church of the East, 1318–1913. Peeters Publishers, 2000.

Iroq geografiyasiga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[6] Alternatively transliterated as Dūre,^[3] Dore,^[4] Dura,^[5] or Doore.^[2]

[1] „2009 - ناوی پاریزگا. يه که کارگيرييه كانی پاریزگاكانی هه ریمی کوردستان“ (ku). Kurdistan Region Statistics Office (KRSO). 2017-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-fevral.

[Doore-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 „Doore“. Ishtar TV (2011-yil 5-iyul). Qaraldi: 2020-yil 30-iyul.

[FOOTNOTEDonabed2015294–296-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 Donabed (2015), ss. 294–296.

[FOOTNOTEEshoo20042–3-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Eshoo (2004), ss. 2–3.

[MG-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 „Mar Gewargiz church – Dura“. Ishtar TV (2011-yil 8-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 30-iyul.

[7] „The Comprehensive Aramaic Lexicon“. cal.huc.edu. Qaraldi: 2023-yil 15-mart.

[8] Serikoff, N. I.; Kashaf, Sh. R. (2022-12-19). "[Book Review: Brock, Sebastian P. and Kiraz, George A. Gorgias Concise Syriac-English, English-Syriac Dictionary. Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press; 2015. https://doi.org/10.31826/9781463235550"]. Orientalistica 5 (4): 992–999. doi:10.31696/2618-7043-2022-5-4-992-999. ISSN 2687-0738. http://dx.doi.org/10.31696/2618-7043-2022-5-4-992-999.

[FOOTNOTEDonabed2010165–168-9] Donabed (2010), ss. 165–168.

[FOOTNOTEWilmshurst2000149–151-10] 9,0 ^9,1 Wilmshurst (2000), ss. 149–151.

[FOOTNOTEKhan20081889-11] 10,0 ^10,1 Khan (2008), s. 1889.

[12] „Christian Communities in the Kurdistan Region“. Iraqi Kurdistan Christianity Project (2012). 2020-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-avgust.

[13] „Human Rights Report 2018: Struggling to Breathe: the Systematic Repression of Assyrians“. Assyrian Confederation of Europe (2019-yil 1-aprel). Qaraldi: 2020-yil 20-avgust.

[FOOTNOTEDonabed2015151-14] Donabed (2015), s. 151.

[1]

[2]

[nb 1]

[5]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[4]

[10]

[11]

[12]

[13]