Buxoro papaxi
Buxoro papaxi[1] (Buxoro papagʻi[2], Buxoro papagi[3], Buxoro shlyapalari[4], Qorakoʻl[5]) (ozarbayjoncha: Buxara papaq) — koʻpgina kavkaz xalqlarining erkaklar uchun moʻljallangan milliy bosh kiyimi. Moʻynali kavkaz papaxasi turlaridan biri. Eng qimmat va sharafli papaxdir[5]. Tikilishiga koʻra prizmasimon yoki konussimon turlari mavjud[2]. Qora, kulrang yoki jigarrangda boʻlishi mumkin[2]. Tikilgan materialning nomiga koʻra, umumiy nom bilan Buxoro papaxi deb atalib kelinadi. Ularni faqat Bek mulkining vakillari, shuningdek badavlat kishilargina kiyib yurishgan. Bunday bosh kiyimlar shahar zodagonlariga ham xos boʻlgan[1].
Sovet generallarining[5] hamda siyosiy byuro vakillarining bosh kiyimlari faqatgina qorakoʻldan tikilgan[6]. Rossiya Prezidenti Vladimir Putinning 2020-yilda chiqarilgan qaroriga muvofiq, armiya generallari ushbu bosh kiyimini kiyib yurishdan mahrum qilinganlar. Hozirgi kunda, Rossiyada, qorakoʻldan tikilgan bosh kiyimlarini faqatgina Rosgvardiya generallari, papaxalarni esa — Federal xavfsizlik xizmati va Favqulodda vaziyatlar vazirligi generallarigina kiyib yurish huquqiga egadirlar[7].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tarixdan maʼlumki, papaxaning tikilishi uchun, unga atalgan qorakoʻl moʻyna mahsuloti Buxorodan (Oʻrta Osiyodan[4]) olib kelingan[1]. Qorakoʻl soʻzi Zarafshon daryosi yoqasida, Oʻzbekistonda joylashgan vohalardan biri boʻlmish Qorakoʻl vohasi nomidan kelib chiqqan. Tarixdan, qorakoʻl zoti qoʻzilarining terisini tugʻilishidan bir necha kun (1—3 kun) oʻtgach soʻyib olish odat tusiga kirgan[5]. Kavkazda oltin qorakoʻl moʻynasidan tikilgan bosh kiyim ayniqsa qadrlanib kelinmoqda[8].
Ozarbayjonda shish shlyapalar, urish papaxi, papaxa bey nomlari bilan ham mashhur[1]. Salataviya avarlari va lezginlar uni chechenlar bosh kiyimi, qoʻmiqlar va dargʻinlar esa uni osetinlar bosh kiyimi, laklar esa tsudaxarlar bosh kiyimi deb hisoblashgan. U Shimoliy Kavkazdan Dogʻistonga kirib kelgan degan taxminlar ham mavjud. Bunday papaxa bosh kiyimning tantanali shakli boʻlib, uni asosan yoshlar kiyishgan, ularni tez-tez almashtirib turishgan[9]. Hozirda Buxoro papaxi Ozarbayjonda modadan chiqqan boʻlib, ularni yoki yoshi kattalar, yoki islom dini vakillari (mullalar) kiyib yurishadi[10].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Ozarbayjon milliy kiyimlari. „Ozarbayjon milliy kostyumini ozarbayjon erkaklarining bosh kiyimini tayyorlash“ mavzusidagi ilmiy loyiha“. Produsercentr.ru. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr. [sayt ishlamaydi]
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Ozarbayjon milliy liboslarini oʻzingiz qanday tikishingiz mumkin. Ozarbayjon milliy liboslari: tavsifi“. Ndom57.ru. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
- ↑ „Ozarbayjon kiyim-kechak bezaklari. „Ozarbayjon milliy liboslarini yaratish. Ayollarning milliy kiyimi““. Teamnail.ru. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
- ↑ 4,0 4,1 „Kavkaz papaxasi - qanday turlari bor va qanday qilib to'g'ri tanlash kerak? Kavkaz teridan qilingan shlyapa qanday nomlanadi?“. Hellcomics.ru. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „"Mahmud joyida, biz boshlashimiz mumkin" yoki papaxa haqida qiziqarli ma'lumotlar. Hech qachon dadam skanerlash soʻzini otmang“. Ethnoschool.ru. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
- ↑ „На 98% сократилась численность каракульских овец в Казахстане“. 24.kz. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
- ↑ „Путин лишит армейских генералов каракулевых шапок. Их оставят Росгвардии, а папахи — ФСБ и МЧС“. BBC.com. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
- ↑ „Kavkazcha qo'y terisidan qilingan shlyapa nima deyilgan? Kavkazdagi Kavkaz papaxasi nafaqat bosh kiyimdan iborat“. Dvah.ru. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr. [sayt ishlamaydi]
- ↑ „К вопросу о чеченской папахе (холхазан/сурам куй) как феномене этической культуры“. Sbricur.com. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
- ↑ „Маленьких ягнят душат, чтобы сшить добротный символ чести“. Az.sputniknews.ru. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.