Kontent qismiga oʻtish

Butros Butros-Gʻoliy

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Butros Butros-Gʻoliy
بطرس بطرس غالي
 6-BMT Bosh kotibi
Mansab davri
1992-yil 1-yanvardan – 1996-yil 31-dekabrgacha
Oʻtmishdoshi Javier Pérez de Cuéllar
Vorisi Kofi Annan
 1-Frankofoniya ijro etuvchi kotibi
Mansab davri
1997-yildan – 2002-yilgacha
Oʻtmishdoshi Lavozim taʼsis etilgan
Vorisi Abdu Diuf
 Misr tashqi ishlar vaziri
Mansab davri
1977-yil 17-noyabrdan – 1991-yil 31-dekabrgacha
Oʻtmishdoshi Lavozim taʼsis etilgan
Vorisi Lavozim bekor qilingan
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 14-noyabr 1922-yil
Qohira, Misr
Vafoti 16-fevral 2016-yil(2016-02-16)
(93 yoshda)
Qohira, Misr
Mukofotlari Italiya Respublikasi oldidagi xizmatlari uchun katta xochli ordeni

Butros Butros-Gʻoliy (14-noyabr 1922 – 16-fevral 2016) – misrlik siyosatchi va diplomat, 1992—1996-yillarda Birlashgan Millatlar Tashkilotining oltinchi Bosh kotibi lavozimida ishlagan. Bosh kotib etib tayinlanishidan oldin 1977—1979-yillarda Misr tashqi ishlar vaziri vazifasini bajaruvchi boʻlgan. U Birlashgan Millatlar Tashkilotini bir qancha jahon inqirozlari, jumladan Yugoslaviya parchalanishi va Ruanda genotsidi bilan bir vaqtda boshqargan[1][2][3][4][5].

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Butros 1922-yil 14-noyabrda Misrning Qohira shahrida qibtiy pravoslav nasroniy oilasida tugʻilgan[6][7][8]. Uning otasi Yusuf Beyning oʻgʻli boʻlgan[9]. Uning onasi Safela Michail Sharubim taniqli davlat xizmatchisi va tarixchi Michail Sharubimning (1861–1920) qizi edi[10]. Yosh bolani Aleksandrinke [sl] deb ataydigan sloveniyalik enaga tarbiyalagan[11].

1946-yilda Qohira universitetini tamomlagan[12]. Parij yuridik fakultetida (Parij universiteti) xalqaro huquq fanlari nomzodi va 1949-yilda Sciences Po universitetida xalqaro munosabatlar boʻyicha diplom oldi. 1949–1979-yillarda Qohira universitetining xalqaro huquq va xalqaro munosabatlar professori etib tayinlangan. 1975-yilda Siyosiy va strategik tadqiqotlar markazi prezidenti, 1980-yilda Afrika siyosiy tadqiqotlar jamiyati prezidenti boʻldi. 1954—1955-yillarda Kolumbiya universitetida Fulbrayt tadqiqotchisi, 1963—1964-yillarda Gaaga xalqaro huquq akademiyasida tadqiqot markazi direktori, 1967—1968-yillarda Parij yuridik fakultetida taklif etilgan professor boʻlgan. 1986-yilda Shvetsiya Uppsala universitetining yuridik fakulteti faxriy doktori unvonini oldi[13]. Seuldagi Kyunghee universiteti filiali Tinchlik tadqiqotlari institutining faxriy rektori.

Anvar Sadat prezidentligi davrida 1974—1977-yillarda Arab Sotsialistik Ittifoqi Markaziy Qoʻmitasi aʼzosi boʻlgan. 1977-yildan 1991-yil boshigacha Misr tashqi ishlar davlat vaziri lavozimida ishlagan. Bir necha oy tashqi ishlar vazirining oʻrinbosari boʻldi. Davlat vaziri sifatida prezident Sadat va Isroil bosh vaziri Menachem Begin oʻrtasidagi tinchlik kelishuvlarida ishtirok etgan[14].

Tergovchi jurnalist Linda Melvernning soʻzlariga koʻra, Butros 1990-yilda Misr tashqi ishlar vaziri boʻlgan paytda Ruanda hukumatiga maxfiy ravishda maxfiy ravishda 26 million dollarlik qurol sotganini aniqlagan. Hutu rejimi tomonidan toʻplangan qurollar keyingi genotsidga uzoq muddatli tayyorgarlikning bir qismi sifatida koʻrilgan. Toʻrt yildan soʻng qotilliklar sodir boʻlganda, u BMT bosh kotibi boʻlib ishlagan edi[15].

1991-yilgi Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibligiga saylovda nomzod boʻlgan. Butros-Gʻoliy zimbabvelik Bernard Chidzeroni saylovning 3-raundida magʻlub etib, 5-raundda gʻalaba qozondi[16].

1994-yilda Ruandada sodir boʻlgan genotsid paytida yarim milliondan ortiq odam oʻldirilgan edi. Butros bu hodisalarda BMTning harakatsizligi uchun tanqid qilingan[17][18]. Angola fuqarolar urushiga ham aralasha olmadi. Uning davridagi eng qiyin vazifalardan biri sobiq Yugoslaviya parchalanganidan keyin Yugoslaviya urushlari inqirozini hal qilish edi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikparvar kuchlari Bosniya va Gersegovinada samarasiz ishladi. 1995-yil dekabr oyida NATO aralashuvga majbur boʻldi.

Butros-Gali 1996-yilda ikkinchi muddatga, Amerika Qoʻshma Shtatlari uni lavozimidan chetlashtirishga urinishlariga qaramay, qayta saylandi. AQSh elchisi Madlen Olbrayt Butros-Galidan isteʼfoga chiqishni soʻradi[19]. Amerikaning diplomatik bosimi ham hech qanday taʼsir koʻrsatmadi, chunki Xavfsizlik Kengashining boshqa aʼzolari Butros-Gʻoliyni qoʻllab-quvvatlashda sobit boʻlishdi. U Xavfsizlik Kengashidagi 15 ovozdan 14 tasini qoʻlga kiritdi, ammo yagona qarshi ovoz AQSh veto qoʻyishi edi[20][21]. Xavfsizlik Kengashining toʻrtta besamar yigʻilishidan soʻng, Fransiya Butros-Galini qisqa muddatga, yaʼni ikki yil muddatga tayinlash boʻyicha murosaga kelishni taklif qildi. Qoʻshma Shtatlar fransuzlar taklifini rad etdi. Nihoyat, Butros-Gali oʻz nomzodini oldi va qayta saylanishni rad etdi.

1997-yildan 2002-yilgacha Butros-Gali frantsuz tilida soʻzlashuvchi davlatlar tashkiloti - Frankofoniyaning Bosh kotibi boʻlgan. 2002-yildan 2005-yilgacha rivojlanayotgan mamlakatlarning hukumatlararo tadqiqot tashkiloti – „Janubiy Markaz“ boshqaruvi raisi lavozimida ishlagan. Butros-Gʻali Misrning Inson huquqlari boʻyicha milliy kengashini tuzishda muhim rol oʻynadi va 2012-yilgacha uning prezidenti boʻlib ishladi[22][23][24][25].

2016-yil 16-fevralda tos suyagi singanligi sababli, Qohira kasalxonasida 93 yoshida vafot etdi[26][27][28].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Boutros Boutros-Ghali Biography, Encyclopedia of World Biography
  2. ↑ Butros Gali Butros / Ensiklopediya Kolera.
  3. ↑ O Butrose-Gali (Wayback Machine saytida 2014-10-20 sanasida arxivlangan) na sayte MGIMO
  4. ↑ „Умер бывший генсек ООН Бутрос Бутрос Гали“. bbc.com (2016-yil 16-fevral).
  5. ↑ Biografiya
  6. ↑ „Boutros Boutros-Ghali Biography – life, family, history, young, infor…“. Encyclopedia of World Biography (2012-yil 6-sentyabr). 2012-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-mart.
  7. ↑ Chandler. „Remembering Boutros Boutros-Ghali“ (en). The Atlantic (2016-yil 16-fevral). Qaraldi: 2022-yil 7-iyul.
  8. ↑ „Vale Boutros Boutros-Ghali: Former UN chief and key thinker on peacekeeping“ (en). lowyinstitute.org. Qaraldi: 2022-yil 7-iyul.
  9. ↑ Reid, Donald M. (1982). "Political Assassination in Egypt, 1910–1954". The International Journal of African Historical Studies 15 (4): 625–651. doi:10.2307/217848. 
  10. ↑ Goldschmidt 1993.
  11. ↑ „The Alexandrians :: Vertigo“. vertigo.si. Qaraldi: 2022-yil 9-iyun.
  12. ↑ Goshko, John M.. „Boutros Boutros-Ghali, U.N. secretary general who clashed with U.S., dies at 93“ (en-US). The Washington Post (2016-yil 16-fevral). Qaraldi: 2016-yil 16-fevral.
  13. ↑ Naylor. „Honorary doctorates“ (en). Uppsala University, Sweden. Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  14. ↑ „Boutros Boutros-Ghali: The world is his oyster“. Weekly Ahram (2006-yil 18-yanvar). 2012-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-iyun.
  15. ↑ Confessore. „A PEOPLE BETRAYED: The Role of the West in Rwanda's Genocide. - Review – book review“. Washington Monthly (2000-yil dekabr). 2012-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  16. ↑ Lewis, Paul. „How U.N. Nominee Won: 4 Switched“ (en-US). The New York Times (1991-yil 23-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  17. ↑ Meierhenrich, Jens (2020-01-02). "How Many Victims Were There in the Rwandan Genocide? A Statistical Debate" (en). Journal of Genocide Research 22 (1): 72–82. doi:10.1080/14623528.2019.1709611. ISSN 1462-3528. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14623528.2019.1709611. 
  18. ↑ Reydams, Luc (2021-04-03). "'More than a million': the politics of accounting for the dead of the Rwandan genocide" (en). Review of African Political Economy 48 (168): 235–256. doi:10.1080/03056244.2020.1796320. ISSN 0305-6244. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/03056244.2020.1796320. 
  19. ↑ Crossette, Barbara. „U.N. Leader Halts Bid for New Term but Does Not Quit“ (en-US). The New York Times (1996-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  20. ↑ Goshko, John M.. „U.S. Sides Against Second Term for U.N. Chief in Informal Vote“ (en-US). The Washington Post (1996-yil 19-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  21. ↑ Crossette, Barbara. „Round One in the U.N. Fight: A U.S. Veto of Boutros-Ghali“ (en-US). The New York Times (1996-yil 20-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 20-mart.
  22. ↑ „Egypt: NCHR Mourns Death of Boutros Ghali“. AllAfrica (2016-yil 21-fevral). Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
  23. ↑ „The South Centre | Press release, 22 February 2016“ (en). Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
  24. ↑ „Who's who in Egypt's reshuffled Human Rights Council – Politics – Egypt“. Ahram Online (2012-yil 4-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
  25. ↑ Diab. „Make diplomacy, not war“. Al Jazeera (2016-yil 17-fevral). Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
  26. ↑ Botelho. „Former U.N. Secretary-General Boutros Boutros-Ghali dies“ (en). CNN (2016-yil 16-fevral). Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
  27. ↑ „Boutros Boutros-Ghali, former UN head, dies at 93“ (en-GB). BBC News (2016-yil 16-fevral). Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
  28. ↑ McFadden, Robert D.. „Boutros Boutros-Ghali, Former U.N. Secretary General, Dies at 93“ (en-US). The New York Times (2016-yil 16-fevral). Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
Oʻtmishdoshi:
Javier Pérez de Cuéllar 		BMT Bosh kotibi
1-yanvar 1992-yil—31-dekabr 1996-yil 		Vorisi:
Kofi Annan 



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Butros_Butros-Gʻoliy&oldid=5193898" dan olindi