Kontent qismiga oʻtish

Xarkov

Ishoratlarni tahrirla
Koordinatalari: 49°59′33″N 36°13′52″E / 49.99250°N 36.23111°E / 49.99250; 36.23111
Bu maqolani tinglang
Vikipediya, erkin ensiklopediya
Xarkov

ukraincha: Ха́рків
Uspenskiy sobori
Xarkov shahar kengashi
Xarkov temir yoʻl stansiyasi
Xarkov milliy universiteti
Xarkov
Bayroq
Xarkov
Gerb
49°59′33″N 36°13′52″E / 49.99250°N 36.23111°E / 49.99250; 36.23111
Mamlakat Ukraina
{{{mintaqa_turi}}} Xarkov viloyati
Hukumat
 • Hokim Ihor Terekhov
Asos solingan 1556
Ilk eslatilishi 1669
Maydon 350.05 km2 (135.16 kv mi)
Aholisi
 (2022)
 1 421 125
Telefon kodi +38057
Pochta indeks(lar)i 61001 – 61499
Xarkov xaritada
Xarkov
Xarkov

Xarkov (ukraincha: Ха́рків) – Ukrainaning Xarkov viloyatidagi shahar, viloyatning maʼmuriy va iqtisodiy markazi. Yirik transport yoʻllari chorrahasi. Aholisi 1000 ming kishi (2023).

Shahar 1655—1656-yillarda qalʼa sifatida bunyod etildi. 1919—1934-yillarda USSRning poytaxti boʻlib turdi. Xarkov mashinasozlik boʻyicha Ukrainada yetakchi oʻrinda (respublikada ishlab chiqariladigan mahsulotning 1/5 qismini beradi). Xarkovda energetika mashinasozligi, shu jumladan, elektrotexnika sanoati („Turboatom“, „Elektrotyajmash“, „Ukrelektromash“ va boshqa ishlab chiqarish birlashmalari; elektromexanika, „Yujkabel“ va boshqa zavodlar), traktor mashinasozligi („Xarkovskiy traktorniy zavod“ va boshqalar), qishloq xoʻjaligi va transport mashinasozligi (motor yigʻish, „Serp va molot“ ishlab chiqarish birlashmalari; aviatsiya sanoati va boshqalar), stanok va priborsozlik; radioelektronika sanoati va boshqa; kimyo va kimyofarmatsevtika, oziq-ovqat, yengil (toʻqimachilik, poyabzal, koʻnteri, moʻynachilik va boshqalar) sanoatlari rivojlangan. Metropoliten (1975-yildan), 21 oliy oʻquv yurti (shu jumladan, 3 universitet), 6 teatr (shu jumladan, opera va balet teatri), tarixiy, badiiy, tabiat muzeylari bor. Meʼmoriy yodgorliklardan Pokrovskiy (XVII asr), Uspeniye (XVIII asr) soborlari; Yekaterina saroyi (XVIII asr), proviant omborlari (XVIII asr) saqlangan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
De-yure: RP/RI 1654–1789

De-fakto: Xarkov polki 1654–1789
Rossiya imperiyasi 1789–1917

Russian Provisional Government Mar–Nov 1917
UPR Nov - Dek 1917
UPRS Dek 1917 – Apr 1918
Ukraina Xalq Respublikasi/Ukraina davlati Apr 1918 – Yan 1919
UMIDH/ USSR 1919 Yan–Iyun
JRQK 1919 Iyun–Dek
USSR Dek 1919 – Dek 1922
USSR 1922–1941
Uchinchi Reyx 1941–1943
USSR Fev–Mart 1943
Uchinchi Reyx Mar–Sep 1943
USSR 1943–1991
Ukraina 1991–hozir

Iqtisodiyoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sumska koʻchasi – Xarkovning asosiy yoʻli.

2016–2020-yillardagi iqtisodiy rivojlanish strategiyasi: „Xarkov Muvaffaqiyati Strategiyasi“. Mazkur strategiya Xarkov shahrining rivojlanishi uchun ishlab chiqilgan[1][2][3].

Ilm-fan va taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xarkov universitetining asosiy binosi
Xarkov universitetining shimoliy binosi
Il'ya I. Mechnikov, Lev D. Landau, Simon A. Kuznets - Nobel mukofoti laureatlari haykallari. V. N. Karazin nomidagi Xarkov Milliy Universitetida oʻrnatilgan.

Oliy taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vasil N. Karazin nomidagi Xarkov Milliy Universiteti eng nufuzli universitet boʻlib, 1804–1805-yillarda Xarkov shahrida Vasiliy Karazinning saʼy-harakatlari natijasida tashkil etilgan[4][5].

Rentgen instituti 1931-yilda ochilgan. Bu 87 tadqiqotchi, 20 professor va mutaxassis tibbiy xodimlari boʻlgan maxsus onkologiya muolaja markazi hisoblanadi. Institutda kimyo, fiziologiya va bakteriologiya boʻyicha eksperimental davolash laboratoriyalari mavjud edi. Institut butun mamlakat uchun rentgen apparatlarini ishlab chiqargan[6].

Xarkovdagi oliy taʼlim muassasalarida 17 000 dan ortiq professor-oʻqituvchilar va ilmiy xodimlar ishlaydi.

Demografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aholining oʻsishi
YilAholi±%
1660[7] 1 000—    
1788[8] 10 742+974.2%
1850[9] 41 861+289.7%
1861[9] 50 301+20.2%
1901[9] 198 273+294.2%
1916[10] 352 300+77.7%
1917[11] 382 000+8.4%
1920[10] 285 000−25.4%
1926[10] 417 000+46.3%
1939[12] 833 000+99.8%
1941[10] 902 312+8.3%
1941[13] 1 400 000+55.2%
1941[10][14] 456 639−67.4%
1943[15] 170 000−62.8%
1959[9] 930 000+447.1%
1962[9] 1 000 000+7.5%
1976[9] 1 384 000+38.4%
1982[8] 1 500 000+8.4%
1989[16] 1 609 959+7.3%
2001[17] 1 470 902−8.6%
2011[18]1 446 500−1.7%
Yanvar 2022[18]1 421 125−1.8%
Mart 2022400 000−71.9%
Iyun 2022750 000+87.5%
Noyabr 20221 100 000+46.7%

1989-yil Sovet Ittifoqi tomonidan oʻtkazilgan aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, shahar aholisi 1,593,970 kishi boʻlgan. 1991-yilga kelib, bu raqam 1,510,200 kishiga (shu jumladan 1,494,200 doimiy aholi) kamaygan[19]. 2023-yilda aholi soni 1 430 885 kishini tashkil etgan[20]. Xarkov Ukrainaning poytaxti Kiyevdan keyin ikkinchi yirik shahardir[21].

Ukrainaning mustaqillik davridagi birinchi umumukraina aholini roʻyxatga olish amaliyoti 2001-yil dekabr oyida oʻtkazilgan. Keyingi umumukraina aholini roʻyxatga olinishi hozir davom etayotgan Rossiya-Ukraina urushi tugagandan soʻng oʻtkazilishi belgilangan. 2001-yil holatiga koʻra, Xarkov viloyati aholisining taqsimoti quyidagicha: 78.5% aholi shaharlarda, 21.5% esa qishloqlarda yashaydi[22].

Etnik tarkib

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Etnik guruh 1897[23] 1926 1939 1959[24] 1989[19] 2001[25][26]
Ukrainlar 25.9% 38.6% 48.5% 48.4% 50.4% 62.8%
Ruslar 63.2% 37.2% 32.9% 40.4% 43.6% 33.2%
Yahudiy 5.7% 19.5% 15.6% 8.7% 3.0% 0.7%

Eslatmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 1660-yil – taxminiy hisob-kitob
  • 1788-yil – bolalar hisobga olinmagan
  • 1920-yil – Rossiya fuqarolar urushi davri
  • 1941-yil – 1-may holatiga koʻra taxminiy hisob-kitob; Germaniya-Sovet urushi arafasida
  • 1941-yil – sentyabr oyidagi keyingi taxmin 1,400,000 dan 1,450,000 gacha
  • 1941-yil – dekabr oyida, bosqinchilik davridagi taxminiy hisob-kitob (bolalar hisobga olinmagan)
  • 1943-yil – 23-avgust, shahar ozod qilingan; taxmin 170,000 dan 220,000 gacha
  • 1976-yil – 1-iyun holatiga koʻra taxminiy hisob-kitob
  • 1982-yil – mart oyidagi taxminiy hisob-kitob

Xarkovda katta vyetnamliklar jamoasi mavjud boʻlib, ular mahalliy Barabashovo bozorida [uk] (Yevropadagi eng yirik bozorlardan biri) faoliyat yuritishadi[27]. Bu bozorda vyetnamlik savdogarlarning koʻpchiligi oʻz ismlarining ukrainlashtirilgan versiyasidan foydalanadilar[27].

Tili

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xarkov shahri aholisining ona tili boʻyicha taqsimoti 2001-yilgi roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra[28]:

Til Soni Foiz
Ukraincha 460 607 31.77%
Ruscha 954 901 65.86%
Boshqalar 34 363 2.37%
Umumiy 1,449,871 100.00%

2023-yil aprel-may oylarida Xalqaro Respublikachilar Instituti tomonidan oʻtkazilgan soʻrovga koʻra, shahar aholisining 16% ukrain tilida, 78% esa rus tilida gaplashadi[29].

Qardosh shaharlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yana qarang: Ukrainadagi qardosh shaharlar roʻyxati

Xarkov quyidagi shaharlar bilan qardosh shahar aloqalarini oʻrnatgan[30]:

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Розробка стратегії розвитку міста Харкова на 2016–2020 роки "Харків – стратегія успіху"“. strategy.kharkov.ua. 2016-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-iyun.
  2. ↑ „uk:Круглий стіл «Розробка Стратегії розвитку міста Харкова до 2020 року: наука і освіта»“. old.karazin.ua. 2023-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  3. ↑ LLC, Hulu „uk:В університеті Каразіна обговорять перспективи розвитку освіти“ (uk). www.city.kharkiv.ua. 2023-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  4. ↑ „V. N. Karazin Kharkiv National University“. karazin.ua. 2023-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
  5. ↑ „Харківський національний університет імені В.Н. Каразіна“. vnz.univ.kiev.ua. 2016-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-iyun.
  6. ↑ Khwaja, Barbara. „Health Reform in Revolutionary Russia“. Socialist Health Association (2017-yil 26-may). 2017-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 26-may.
  7. ↑ Л.И. Мачулин. Mysteries of the underground Kharkiv. — Х.: 2005. ISBN 966-8768-00-0 (ruscha)
  8. ↑ 8,0 8,1 Kharkiv: Architecture, monuments, renovations: Travel guide. Ed. Aleksandr Jurevitsj Leybfreyd [ru], V. Reusov, A. Tits. – X.: Prapor, 1987(ruscha)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 N. T. Dyachenko. „ru:Улицы и площади Харькова“ [Streets and squares of Kharkiv] (ru). dalizovut.narod.ru (1977). 2015-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 31-mart.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 A. V. Skorobogatov. Kharkiv in times of German occupation (1941–1943). – X.: Prapor, 2006. ISBN 966-7880-79-6(ukraincha)
  11. ↑ Oleksandr Leibfreid, Yu. Poliakova. Kharkiv. From fortress to capital. – X.: Folio, 2004(ruscha)
  12. ↑ State archives of Kharkiv Oblast. F. R-2982, op. 2, file 16, pp 53–54
  13. ↑ Colonel N. I. Rudnitskiy. Voenkomati Xarkova v predvoennie i voennie godi.(ruscha)
  14. ↑ In reference to the German census of December 1941; without children and teenagers no older 16 years of age; numerous city-dwellers evaded the registration(ruscha)
  15. ↑ Nikita Khrushchev. Report to TsK VKP(b) of 30 August 1943. History: without „white spots“. Kharkiv izvestia, No. 100–101, 23 August 2008, page 6(ruscha)
  16. ↑ „All-Union Population Census 1989. Urban population of the Union republics, their territorial units, urban settlements and urban districts by gender“.
  17. ↑ Ukrainian Census (2001)
  18. ↑ 18,0 18,1 „Cities & Towns of Ukraine“.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Kharkiv today“ (ru). Our Kharkiv. 2006-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 4-may.
  20. ↑ „Population of Kharkiv, Ukraine (UA) 2023“ (en). World Meters. 2023-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-oktyabr.
  21. ↑ „Results / General results of the census / Number of cities“. 2001 Ukrainian Census. 2006-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 28-avgust.
  22. ↑ „Всеукраїнський перепис населення 2001 | English version | Results | General results of the census | Urban and rural population“. 2001.ukrcensus.gov.ua. 2017-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-yanvar.
  23. ↑ Pervaya vseobщaya perepis naseleniya Rossiyskoy Imperii 1897 g. Raspredelenie naseleniya po rodnomu yaziku i uezdam 50 guberniy Yevropeyskoy Rossii (Wayback Machine saytida 25 February 2022 sanasida arxivlangan) Demoskop
  24. ↑ Іstorіya mіsta Xarkova XX stolіttya, Xarkіv 2004, r. 456
  25. ↑ „Общая информация о Харькове на vharkov“. vharkov.ru. 2014-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-iyun.
  26. ↑ „Всеукраїнський перепис населення 2001 – Результати – Основні підсумки – Загальна кількість населення – Харківська область“. 2001.ukrcensus.gov.ua. 2017-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-iyun.
  27. ↑ 27,0 27,1 „'This country gave me a lot': the Vietnamese people staying in Ukraine“. The Guardian (2024-yil 18-iyun). Qaraldi: 2024-yil 18-iyun.
  28. ↑ „Рідні мови в об'єднаних територіальних громадах України“ (uk).
  29. ↑ „Municipal Survey 2023“. ratinggroup.ua. 2023-yil 19-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-avgust.
  30. ↑ „uk:Міста-партнери“ [Partner cities]. www.city.kharkiv.ua. 2023-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-iyun.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu maqolani tinglang (2 daqiqa)
noicon
Spoken Wikipedia icon
Bu audiofayl ushbu maqolaning
Xato: sana kiritilmadi
sanasidagi versiyasi asosida yaratilgan boʻlib, shu sanadan keyin amalga oshirilgan tahrirlarni aks ettirmaydi.
(Yordam · Koʻproq audiomaqolalar)
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xarkov&oldid=5447700" dan olindi