Beruniy (shahari)
 | Ushbu sahifani Beruniy (shahar) bilan birlashtirish taklif etiladi. (munozara) |
Beruniy ( oʻzbekcha: Beruniy/Беруний; qoraqalpoqcha: Biruniy/Бируний; ruscha: Беруни) — Oʻzbekiston, Qoraqalpogʻiston suveren respublikasidagi shahar. U Amudaryoning shimoliy sohilida, Oʻzbekistonning Turkmaniston bilan chegarasi yaqinida joylashgan. Shahar Beruniy tumanining markazi hisoblanadi[1]. Beruniy tarixda Kat (arabcha/forscha: کاث nomi bilan tanilgan; zamonaviy oʻzbekcha: Kos) va Afrigidlar sulolasi davrida Xorazm poytaxti boʻlib xizmat qilgan. 1957-yilda bu yerda tug‘ilgan o‘rta asr olimi va polimati Al-Beruniy sharafiga “Beruniy” nomi berildi. Beruniy 1962-yilda shahar maqomini olgan.
Beruniy - Qoraqalpog'istonning muhim sanoat shahri. Unda asfalt zavodi, gʻisht zavodi, paxta zavodi, shoʻr zavodi joylashgan. Tekstil fabrikalari ham koʻp.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beruniy taxminan miloddan avvalgi 305-yilda Afrig‘iylar sulolasi davridan boshlab Xorazmning poytaxti bo‘lib, eski poytaxt To‘prak-Qal’a o‘rnini egallagan[2][3]. O'sha paytda u Kat (hozirgi oʻzbekcha: Kos). Shaharning nomi koʻp oʻzgartirildi, jumladan Fil va Shobboz. 1957-yilda shaharda tug‘ilib o‘sgan olim va bilimdon Abu Rayhon al-Biruniy sharafiga Beruniy nomi berildi[2][3].
Beruniy 1962-yilda shahar maqomini olgan[2][4]. 1969-yilda Amudaryo o'z qirg'og'idan toshib ketdi[5][6]. Oqibatda Beruniydagi bir qancha binolar jiddiy shikastlangan. Biroq, ular tezda ta'mirlandi.
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beruniy Amudaryoning shimoliy sohilida, Oʻzbekistonning Turkmaniston bilan chegarasi yaqinida joylashgan. Avtomobilda 936 kilometr (582 mi) Toshkentdan gʻarbda va 55.6 kilometr (34.5 mi) Xivaning shimoli-sharqdan oqib o'tadi[7].
Iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beruniy keskin kontinental ta'sirga ega sovuq cho'l iqlimiga ega ( Köppen iqlim tasnifi BWk ). Uning qishi sovuq va yozi issiq[3]. Iyul oyining oʻrtacha harorati 38 °C (100 °F)Yanvar oyining oʻrtacha harorati −15 – −20 °C (5 – −4 °F).
| {{{Joy_ot}}} iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻrsatkich | Yan | Fev | Mart | Apr | May | Iyun | Iyul | Avg | Sen | Okt | Noy | Dek | |
| Manba: [8] | |||||||||||||
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2023-yil 1-yanvar holatiga ko'ra Beruniyda 65 607 nafar aholi istiqomat qilgan[9].
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1968 | 18 000 | — |
| 1970 | 23 000 | +27.8% |
| 2000 | 47 300 | +105.7% |
| 2004 | 50 700 | +7.2% |
| 2016 | 55 900 | +10.3% |
| 2023 | 65 607 | — |
Iqtisodiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beruniy - Qoraqalpog'istonning muhim sanoat shahri. Unda asfalt zavodi, gʻisht zavodi, paxta zavodi, shoʻr zavodi joylashgan. Tekstil fabrikalari ham koʻp.
Ta'limi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beruniyda 14 oʻrta maktab[3], musiqa maktabi va sport maktablari joylashgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Classification system of territorial units of the Republic of Uzbekistan“ (uz, ru). The State Committee of the Republic of Uzbekistan on statistics (2020-yil iyul).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Moʻminov, Ibrohim, ed (1972). "Beruniy" (Uzbek). Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 2. Toshkent. 188 b.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 "Beruniy" (Uzbek). Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. Toshkent: Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. 2000–2005.
- ↑ "Beruniy" (Uzbek). Ensiklopedik lugʻat. 1. Toshkent: Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1988. 96 b. 5-89890-002-0.
- ↑ Moʻminov, Ibrohim, ed (1971). "Amudaryo" (Uzbek). Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1. Toshkent. 328 b.
- ↑ Iskandar. „Fears over Amu Darya's rage“ (Uzbek). RFE/RL's Uzbek Service (2008-yil 9-fevral). Qaraldi: 2015-yil 24-yanvar.
- ↑ „Beruni“. Google Maps. Qaraldi: 2015-yil 24-yanvar.
- ↑ „Average high/low temperature for Beruni, Uzbekistan“. World Weather Online. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
- ↑ Soliyev, A.S.. Shaharlar geografiyasi (uz) — 143 bet. (Wayback Machine saytida 2022-07-09 sanasida arxivlangan)