Ammor ibn Ali al-Mavsiliy

Ammor ibn Ali al-Mavsiliy (arabcha: عمار الموصلي) — 10-asrdagi mashhur arab musulmon koʻz shifokori. Uning hayoti yoki taʼlimi haqida maʼlumotlar kam boʻlishiga qaramay, unga barcha arab koʻz shifokorlarining eng aʼlosi deb taʼrif berilgan.

Hayoti

U Iroqning Mavsil shahrida tavallud topgan boʻlib, keyinchalik Fotimiylar xalifasi Hakim hukmronligi davrida Misrning Qohira shahriga ko‘chib o‘tgan va oʻsha yerda istiqomat qilgan. Mavsiliy Qohirada oʻzining 21 bobdan iborat “Kitob al-Muntaxab fi ilm al-a’yn” (Ko‘z kasalliklarini davolash usullari bo‘yicha saylanma) asarini yozgan. Ushbu asarida esa ko‘zning ko‘rish qobiliyatini pasaytiradigan kasalliklar, shu jumladan, “Katarakta” kasalligini jarrohlik yo‘li bilan davolash bo‘yicha nazariy va amaliy tajribalarini yozib qoldirgan.

Mavsiliy “katarakta” (ko‘z gavharining xiralashishi)ni jarrohlik yo‘li bilan davolashda oʻzi ixtiro qilgan maxsus, ichi boʻm-bo‘sh bo‘lgan uzunchoq igna(shprist)dan xiralashgan pardani igna(shprists) ichiga so‘rib olish uchun foydalangan. Bu uslub o‘sha davr uchun ulkan kashfiyot hisoblangan. Buning sababi, o‘sha davrga qadar antik yunon olimi Anteliy kataraktani olib tashlashda shisha idishdan foydalanib kelgan edi. Mavsiliy ixtirosi haqida quyidagilarni yozadi:

Keyin ichi boʻsh igna yasadim, lekin Tiberiyaga kelgunimga qadar u bilan hech kimga operatsiya qilmadim. Operatsiya qilish uchun bir odam keldi, u menga: — Men bilan xohlaganingni qil, faqat men chalqancha yotolmayman, dedi. Keyin men uni ichi boʻsh igna bilan operatsiya qildim va kataraktani olib tashladim. U darhol koʻrishni boshladi va yolgʻon gapirishga hojat qolmadi, lekin u toʻygunicha uxladi. Faqat men uning koʻzini 7 kun davomida bogʻlab qoʻydim. Bu igna bilan davolashni mendan oldin hech kim foydalanmdagan. Men Misrda u bilan ko‘p operatsiyalarni bajarganman.

Mavsiliyning jarrohlik asbobi zanglamas ingichka temirdan yasalgani uchun asrlar davomida ko‘zni davolashda foydalanib kelinadi va “Ammor jarrohligi” nomini oladi. Uningning “Nur al-Uyun” (Ko‘z nuri) oftalmologiya bo‘yicha yozgan qo‘llanmasi lotin va ivrit tillariga tarjima qilinib, XVIII asrga qadar g‘arb tibbiyotiga ixtisoslashgan muassasalarda ko‘zni davolash bo‘yicha asosiy darslik sifatida qoʻllangan. U mashhur ko‘z olimi Ali ibn Iso al-Kahholning zamondoshi hisoblanadi.