Kontent qismiga oʻtish

Ammor ibn Ali al-Mavsiliy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya


Ammor ibn Ali al-Mavsiliy (arabcha: عمار الموصلي) — 10-asrdagi mashhur arab musulmon koʻz shifokori. Uning hayoti yoki taʼlimi haqida maʼlumotlar kam boʻlishiga qaramay, unga barcha arab koʻz shifokorlarining eng aʼlosi deb taʼrif berilgan[1][2].

U Iroqning Mavsil shahrida tavallud topgan boʻlib, keyinchalik Fotimiylar xalifasi Hakim hukmronligi davrida Misrning Qohira shahriga ko‘chib o‘tgan va oʻsha yerda istiqomat qilgan. Mavsiliy Qohirada oʻzining 21 bobdan iborat “Kitob al-Muntaxab fi ilm al-a’yn” (Ko‘z kasalliklarini davolash usullari bo‘yicha saylanma) asarini yozgan[3][4][5]. Ushbu asarida esa ko‘zning ko‘rish qobiliyatini pasaytiradigan kasalliklar, shu jumladan, “Katarakta” kasalligini jarrohlik yo‘li bilan davolash bo‘yicha nazariy va amaliy tajribalarini yozib qoldirgan[1].

Mavsiliy “katarakta” (ko‘z gavharining xiralashishi)ni jarrohlik yo‘li bilan davolashda oʻzi ixtiro qilgan maxsus, ichi boʻm-bo‘sh bo‘lgan uzunchoq igna(shprist)dan xiralashgan pardani igna(shprists) ichiga so‘rib olish uchun foydalangan[1]. Bu uslub o‘sha davr uchun ulkan kashfiyot hisoblangan[6]. Buning sababi, o‘sha davrga qadar antik yunon olimi Anteliy kataraktani olib tashlashda shisha idishdan foydalanib kelgan edi. Mavsiliy ixtirosi haqida quyidagilarni yozadi:

Keyin ichi boʻsh igna yasadim, lekin Tiberiyaga kelgunimga qadar u bilan hech kimga operatsiya qilmadim. Operatsiya qilish uchun bir odam keldi, u menga: — Men bilan xohlaganingni qil, faqat men chalqancha yotolmayman, dedi. Keyin men uni ichi boʻsh igna bilan operatsiya qildim va kataraktani olib tashladim. U darhol koʻrishni boshladi va yolgʻon gapirishga hojat qolmadi, lekin u toʻygunicha uxladi. Faqat men uning koʻzini 7 kun davomida bogʻlab qoʻydim. Bu igna bilan davolashni mendan oldin hech kim foydalanmdagan. Men Misrda u bilan ko‘p operatsiyalarni bajarganman[7].

Mavsiliyning jarrohlik asbobi zanglamas ingichka temirdan yasalgani uchun asrlar davomida ko‘zni davolashda foydalanib kelinadi va “Ammor jarrohligi” nomini oladi. Uningning “Nur al-Uyun” (Ko‘z nuri) oftalmologiya bo‘yicha yozgan qo‘llanmasi lotin va ivrit tillariga tarjima qilinib, XVIII asrga qadar g‘arb tibbiyotiga ixtisoslashgan muassasalarda ko‘zni davolash bo‘yicha asosiy darslik sifatida qoʻllangan[1]. U mashhur ko‘z olimi Ali ibn Iso al-Kahholning zamondoshi hisoblanadi.

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi. „Ammor ibn Ali Abul Qosim Mavsiliy“ (25-mart 2022-yil). 2024-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-mart 2024-yil.
  2. E., Mittwoch. "ʿAmmār al-Mawṣilī" (en). Brill Online Encyclopedia. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ammar-al-mawsili-SIM_0628?s.num=522&s.start=520. 
  3. https://www.1001inventions.com/fun-learning/books/manuscripts/
  4. https://search.worldcat.org/title/Las-operaciones-de-catarata-de-Ammar-ibn-Ali-al-Mausili-The-cataract-operations-of-Ammar-ibn-Ali-al-Mawsili-Les-operations-de-caratacte-de-Ammar-ibn-Ali-al-Mousili-Die-Staroperationen-des-Ammar-ibn-Ali-al-Mausili-ikayat-fi-qada-al-ma-naqlan-an-Kitab-al-muntakhab-fi-ilm-al-ayn/oclc/599137564
  5. https://www.researchgate.net/publication/377471354_History_and_Accounts_of_Literature_written_in_Unani_Medicine_from_9th_to_12th_centuries
  6. An Uncommon History of Common Things (en). National Geographic Books, 2015. 
  7. Neyrologiyaning kelib chiqishi: Miya funktsiyasini o‘rganish tarixi, Oksford universiteti matbuoti, 1994, 70-bet, ISBN 0-19-514694-8