Shimoliy Yaman

	Yaman Arab Respublikasi ; arabcha: الجمهورية العربية اليمنية; al-Jumhūrīyah al-‘Arabīyah al-Yamanīyah; inglizcha: Yemen Arab Republic; Tugatilgan
	Madhiya; Peace To The Land (1962—1978-yillar); ; A Nation's Will (1978—1990-yillar);
	; Yaman Arab Respublikasi, 1989-yil
Poytaxti	Sano
Yirik shaharlari	Sano, Toiz va Adan
Til(lar)i	Arabcha
Pul birligi	Shimoliy Yaman Riyoli
Din	Islom (rasmiy, asosan Zaydi shia va sunniy islom)
Maydoni	195,000 km²
Aholisi	7 160 981 kishi (1990-yil)
Boshqaruv shakli	Respublika
	Prezident
- 1962—1967-yillar (Birinchisi)	Abdulloh as-Sallol
- 1978—1990-yillar (oxirgisi)	Ali Abdulloh Solih
	Bosh vazir
- 1962—1963-yillar (Birinchisi)	Abdulloh as-Sallol
- 1983—1990-yillar oxirgisi)	Abdul Aziz Abdul G‘ani
Tarixiy davr	Sovuq urush
	Tarix
- 1962-yil 26-sentyabr	26-sentyabr inqilobi
- 1970-yil 1-dekabr	Yaman monarxiyasi tugatildi
- 1990-yil 22-may	Birlashish

Yaman Arab Respublikasi yoki Shimoliy Yaman (inglizcha: Yemen Arab Republic, arabcha: الجمهورية العربية اليمنية) – Arabiston yarimorolining janubi-gʻarbida 1962-yil 26-sentabrdan 1990-yil 22-maygacha mavjud boʻlgan davlat. Maydoni: 195 ming km². Poytaxti: Sano (134,6 ming aholi, 1977-yil maʼlumotlari). Pul birligi: Yaman riyoli.

1990-yil 22-mayda YAR va YXDR Yaman Respublikasiga birlashganidan keyin davlat yoʻqolib ketdi.

Tashqi siyosat[tahrir | manbasini tahrirlash]

1928-yil 1-noyabrda SSSR va Yaman Mutavakkil qirolligi oʻrtasida 1928-yil doʻstlik va savdo shartnomasi tuzildi.

Asosiy savdo hamkorlari: Yaponiya, SSSR, Xitoy, Avstraliya, Fransiya, YXDR, Germaniya, Saudiya Arabistoni.

YXDR bilan urushlarga aylangan koʻplab chegara toʻqnashuvlari boʻlgan (masalan, 1972, 1978, 1979, 1980, 1985 va 1987-yillarda).

Tarixiy voqealar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yaman Arab Respublikasining birinchi prezidenti Abdulloh as-Sallol

1962-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

18-sentyabr – Yaman Mutavakkil podsholigi imomi Ahmad Toizda vafot etdi. Shahzoda Muhammad al-Badr yangi qirol deb eʼlon qilindi^[1].
26-sentyabr – Yaman armiyasi tanklar yordamida Sanodagi Dar al-Bashoir qirollik saroyiga bostirib kirdi. Davlat toʻntarishi paytida (1962-yil Yaman inqilobi) monarxiya agʻdarildi, mamlakat Yaman Arab Respublikasi deb eʼlon qilindi^[1].
28-sentyabr – Yaman Arab Respublikasida Abdulla as-Sallol boshchiligida Inqilobiy qoʻmondonlik kengashi tuzildi. Shu kuni Misrning birinchi qoʻshinlari Sano va Taizga yetib keldi^[1]^[1].
10-oktyabr – Saudiya Arabistoni chegarasi yaqinidagi Saad shahrining monarxiya tarafdorlari tomonidan bosib olinishi bilan Shimoliy Yamanda fuqarolar urushi boshlandi^[1].
30-oktyabr – Yaman Arab Respublikasining Konstitutsiyaviy deklaratsiyasi eʼlon qilindi, u 5 yil muddatga muvaqqat konstitutsiyaga aylandi^[1].
8-noyabr – Misr va Yaman Arab Respublikasi oʻrtasida Misr ekspeditsiya kuchlarining Yamanda boʻlishini qonuniylashtiruvchi oʻzaro mudofaa shartnomasi imzolandi. Tez orada Anvar Sadat prezident Nosirning Yamandagi vakili etib tayinlandi^[1].
12-dekabr – Shimoliy Yaman Inqilobiy qoʻmondonlik kengashi raisi Abdulla as-Sallol mamlakatni modernizatsiya qilish dasturi haqida gapirdi. Shu kuni unga marshal unvoni berildi^[1].
19-dekabr – Misr Saudiya Arabistoni Yaman monarxistlarining qurolli otryadlarini qoʻllab-quvvatlashni toʻxtatsa, Misr ekspeditsiya kuchlarini Shimoliy Yamandan olib chiqishga tayyorligini bildirdiq^[1].

1963-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

13-aprel – Yaman Arab Respublikasining muvaqqat konstitutsiyasi qabul qilindi.
26-aprel – Yaman Arab Respublikasida prezident farmoni bilan qabila ishlari boʻyicha markaziy kengash tuzildi, mahalliy oʻzini oʻzi boshqarish va soliq undirish huquqlari qabila shayxlariga oʻtkazildi, shayxlarning viloyat kengashlari aʼzolariga davlat maoshlari belgilandi.
30-aprel – Misr va Saudiya Arabistoni Shimoliy Yamanda kuchlarni ajratish va jangovar harakatlarni toʻxtatish toʻgʻrisida kelishuv imzoladilar.
20-may – Misr Prezidenti Jamol Abdul Nosir arab dunyosidagi inqilobiy harakatning birligini va Shimoliy Yamandagi Misr ekspeditsiya kuchlari Yaman inqilobi va Yamanning oʻz taqdirini oʻzi belgilash huquqini himoya qilayotganini eʼlon qilgan nutqida nutq soʻzladi.
26-may – Yaman Arab Respublikasi prezidenti marshal Abdulla as-Sallol oʻziga mamlakatda favqulodda holat eʼlon qilish huquqini beruvchi farmonni imzoladi.
1-iyun – Yaman Arab Respublikasi boʻylab favqulodda holat eʼlon qilindi
2-sentyabr – Shimoliy Yaman qabilalarining 500 nafar shayxi, musulmon ilohiyotshunoslari va Yaman Arab Respublikasi hukumati vakillaridan iborat konferensiya Amran shahrida yigʻilib, mamlakat kelajagini muhokama qildi. Konferensiya respublika rejimini saqlab qolishga chaqirdi.
16-sentyabr – Yaman Arab Respublikasida Amran konferensiyasi qarorlariga asosan qabila militsiyasini tuzish toʻgʻrisida dekret eʼlon qilindi.
14-oktyabr – Shayx Rojih bin Gʻalib Labuza Radfana (Janubiy Arabiston Federatsiyasi) togʻlarida Yaman qabilalarining Britaniyaga qarshi qoʻzgʻolonini koʻtardi. Qoʻzgʻolonni yangi tashkil etilgan Yamanning bosib olingan janubidagi Milliy fronti qoʻllab-quvvatladi va Janubiy Yamanni Britaniya hukmronligidan ozod qilish uchun boshlangan urush keyinchalik „14-oktabr inqilobi“ deb nomlandi.
11-dekabr – Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi SSSR va bir qator boshqa mamlakatlar tashabbusi bilan Aden va Britaniya protektoratlari toʻgʻrisida 1949-sonli rezolyutsiyani qabul qildi. Rezolyutsiyada Janubiy Yaman aholisining erkinlik va mustaqillik huquqini tan olib, Adandagi Britaniya hukumatining arablarga qarshi repressiyalarini qoralandi.

1964-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

4-yanvar – Yaman Arab Respublikasi Prezidenti Abdulloh as-Sallol Misr yetakchilari marshal Abdul Hakim Omir va Anvar Sadat hamrohligida Qohiradan Sanoga qaytdi.
8-yanvar – Yaman Arab Respublikasi Prezidenti marshal Abdulloh as-Sallol „YARda hokimiyatni tashkil etish toʻgʻrisida“gi farmon chiqardi, u muvaqqat konstitutsiya vazifasini oʻtagan.
13-yanvar – Saudiya Arabistoni qiroli Saud ibn Abdulaziz Ol Saud Misr va Shimoliy Yamandagi respublika tuzumi bilan ziddiyatlarga qaramay, arab davlatlari rahbarlarining uchrashuvi uchun Qohiraga keldi.
16-yanvar – YAR prezidenti Abdulloh as-Sallol va Iordaniya qiroli Husaynning Qohirada boʻlib oʻtgan uchrashuvidan soʻng Iordaniya Shimoliy Yamandagi respublika rejimini tan oldi.
10-fevral – Abdul Rahmon al-Aryaniy oʻrniga Hasan al-Amri Yaman Arab Respublikasi bosh vaziri etib tayinlandi.
21-mart – SSSR va Yaman Arab Respublikasi oʻrtasida doʻstlik shartnomasi imzolandi.
28-mart – Britaniya harbiy-havo kuchlari Yaman hududiga havo hujumlarini amalga oshirdi. Yaman Arab Respublikasining shikoyatidan soʻng 1964-yil 9-aprelda BMT Xavfsizlik Kengashining 188-rezolyutsiyasi qabul qilindi.
24-aprel – Yamanda boʻlgan Misr prezidenti Jamol Abdul Nosir ilk bor Adandagi Britaniyaga qarshi harakatni har tomonlama qoʻllab-quvvatlashini maʼlum qildi.
27-aprel – Yaman Arab Respublikasining doimiy konstitutsiyasini qabul qildi.
29-aprel – BARdagi elchisi Hamud al-Jayfiy Yaman Arab Respublikasi bosh vaziri etib tayinlandi.
5-iyun – Arab davlatlari ligasining Qohiradagi qarorgohida Janubiy Yaman muxolifat tashkilotlarining yigʻilishi boʻlib oʻtdi, unda Britaniyaga qarshi kuchlarning tashkiliy birligi muhokama qilindi.
30-iyun – Janubiy Yamanning muxolif tashkilotlari qoʻshma deklaratsiyani eʼlon qildi, unda ular Britaniya hukumatiga qarshi kurashda saʼy-harakatlarini birlashtirish niyatlarini tasdiqladilar.
1-oktyabr – Yamanning bosib olingan janubini ozod qilish tashkiloti tuzildi.
7-noyabr – Yaman Arab Respublikasi Prezidenti Abdulla as-Sallol 8-noyabrga oʻtar kechasi Erkvit kelishuvlariga muvofiq monarxistlarga qarshi harbiy harakatlar toʻxtatilganini maʼlum qildi. Biroq fuqarolar urushi tugamadi.
2-dekabr – Yaman Arab Respublikasi bosh vazir oʻrinbosarlari Muhammad Mahmud al-Zubayriy va Abdurrahmon al-Aryaniy hamda YAR maslahat kengashi raisi Ahmad Muhammad Noʻmon prezident Abdulla as-Sallolni oʻz vakolatlarini oshirib yuborishda ayblab, isteʼfoga chiqdi. Mamlakatdagi hukumat inqirozi boshlandi.

1965-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

11-mart – Qohirada, Arab Davlatlari Ligasi shtab-kvartirasida Janubiy Yaman siyosiy tashkilotlarining yigʻilishi boʻlib oʻtdi, u harakatlar birligi toʻgʻrisida kelishib olishga urinib koʻrmadi.
1-aprel – Barot mintaqasida qabilalarga tashrifi chogʻida xalqni islom asosida birlashtirib respublikachilar va monarxistlar oʻrtasidagi fuqarolar urushini tugatishga urinayotgan Shimoliy Yaman shoiri va siyosatchisi Muhammad Mahmud al-Zubayriy oʻldirildi.
21-aprel – Hasan al-Amriy boshchiligidagi YAR hukumati isteʼfoga chiqqan kunning ertasiga oʻldirilgan al-Zubeyriy tarafdori Nauman yangi vazirlar mahkamasini tuzdi va hukumat dasturini ishlab chiqdi.
2-may – Hamerda (Sano shahri chekkasi) respublika rejimi va monarxistik muxolifat vakillari ishtirokida milliy konferensiya ochildi. Hamer konferensiyasi mamlakatning yangi hukumatiga ishonch bildirib, milliy armiya tuzish, Misr qoʻshinlarini olib chiqib ketish va al-Zubayriy tomonidan konservativ konstitutsiyani joriy etishni talab qildi.
22-iyun – Jibla (Yaman Arab Respublikasi) shahrida Yamanning bosib olingan janubidagi Milliy ozodlik frontining 1-kongressi ochildi. Kongress uch kunlik ish davomida Janubiy Yamanning kapitalistik rivojlanish yoʻlini rad etishni eʼlon qilgan Milliy Xartiyani qabul qildi.
13-iyul – Yaman Arab Respublikasining milliy nizomi eʼlon qilindi, unda respublika tuzumi va Misr bilan ittifoq daxlsizligi tasdiqlandi.
20-iyul – Yaman Arab Respublikasi yangi shakllantirilgan hukumati tuzildi, unga Hasan al-Amriy boshchilik qildi.
10-avgust – Toif shahrida (Saudiya Arabistoni) Shimoliy Yaman siyosatchilari va monarxistlar „Yaman islom davlati“ tashkil etilishini eʼlon qiluvchi paktni imzoladilar. Ushbu pakt Misr qoʻshinlari olib chiqib ketilgandan va fuqarolar urushi tugaganidan keyin mamlakatning kelajakdagi davlat tuzilishi boʻyicha plebissitni nazarda tutgan.
24-avgust – Misr prezidenti Jamol Abdul Nosir va Saudiya Arabistoni qiroli Faysal bin Abdulaziz al-Saud Jidda shahrida Yaman masalasi boʻyicha kelishuv imzoladi. 1966-yil 23-noyabrdan kechiktirmay Yaman Arab Respublikasida boʻlajak davlat tuzumi va Misr qoʻshinlarini Shimoliy Yamandan evakuatsiya qilish boʻyicha plebissit oʻtkazish rejalashtirilgan edi.
25-sentyabr – Britaniya Oliy komissari Adan mustamlakasi konstitutsiyasini bekor qildi va Abdul Kavi Makavi boshchiligidagi mahalliy hukumatni isteʼfoga chiqardi.
2-oktyabr – Yamanning ishgʻol qilingan janubidagi Milliy ozodlik fronti chaqirigʻi bilan Janubiy Yamanning Aden, Lahj va boshqa shaharlarida ish tashlashlar va namoyishlar boʻlib oʻtdi.
18-oktyabr – Yamanning bosib olingan janubi uchun Milliy ozodlik fronti rahbari Qahton ash-Shaabi BMTning toʻrtinchi qoʻmitasida nutq soʻzlab, Britaniya qoʻshinlarini Yaman janubidan zudlik bilan olib chiqib ketishni talab qildi.
2-noyabr – Osiyo va Afrika mamlakatlari davlat va hukumat rahbarlarining Jazoirda „ikkinchi Bandung“ deb nomlangan ikkinchi konferensiyasi nomaʼlum muddatga qoldirildi.
5-noyabr – BMT Bosh Assambleyasi Janubiy Yaman boʻyicha 2023-sonli rezolyutsiyani qabul qilib, Adan, Sharqiy va Gʻarbiy protektoratlarning birligini tan oldi va Britaniya qoʻshinlarini Yamanning barcha janubiy hududlaridan olib chiqib ketilishini talab qildi.
23-noyabr – Misr ekspeditsiya kuchlarini Shimoliy Yamandan evakuatsiya qilish boshlandi. Xuddi shu kuni Milliy yarashuv boʻyicha Harad konferensiyasi ochildi, bir oylik ishdan keyin qaror qabul qilinmadi.

1966-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

13-yanvar – Toiz shahrida (Yaman Arab Respublikasi) Abdul Kavi Makavi boshchiligida Yamanning bosib olingan janubini ozod qilish milliy fronti (YBOJOQMF) va Yamanning bosib olingan janubini ozod qilish tashkilotini Yamanni ozod qilish frontiga (YOQF) birlashtirish toʻgʻrisida bitim imzolandi. Ertasi kuni YBOJOQMF bosh kotibi Qahton al-Shaabi kelishuvni haqiqiy emas deb eʼlon qildi.
7-iyul – Jibla shahrida (Yaman Arab Respublikasi) Yamanning bosib olingan janubini ozod qilish milliy frontining II Kongressi ochilib, u YBOJOQMFni Janubiy Yaman xalqi manfaatlarini ifodalovchi yagona siyosiy tashkilot deb eʼlon qildi.
12-avgust – Hasan al-Amriy boshchiligidagi Yaman Arab Respublikasi hukumati isteʼfoga chiqdi.
18-sentyabr – Yaman Arab Respublikasi Prezidenti, marshal Abdulloh as-Sallol avgust oyida Hasan al-Amriy kabineti isteʼfoga chiqqanidan soʻng hukumatni shaxsan boshqarib, undagi radikal respublikachilar mavqeini mustahkamladi va qabila zodagonlari vakillarini kamaytirdi.
26-sentyabr – Yaman Arab Respublikasida Misr ekspeditsiya kuchlari qoʻshinlari va mahalliy millatchilar oʻrtasida qurolli toʻqnashuv sodir boʻldi. Shundan soʻng YAR „toʻliq mustaqillik“, Misr qoʻshinlarini olib chiqib ketish va Anvar Sadatni Nosirning Shimoliy Yamandagi shaxsiy vakili lavozimidan chetlashtirishni talab qildi.
14-oktyabr – Yamanning ishgʻol qilingan janubidagi Milliy ozodlik fronti chaqirigʻi bilan Adanda Britaniyaga qarshi ommaviy namoyishlar boʻldi.
29-noyabr – Hamr qishlogʻida (Yaman Arab Respublikasi) Yamanning janubida bosib olingan Milliy ozodlik frontining III kongressi ochildi, Yamanning bosib olingan janubini ozod qilish milliy fronti (YBOJOQMF) bilan ittifoqni rad etishni va Britaniya protektoratiga qarshi mustaqil qurolli kurashni davom ettirishni eʼlon qildi.
12-dekabr – Yamanning bosib olingan janubini ozod qilish milliy fronti Yamanning ishgʻol qilingan janubini ozod qilish fronti (YIQJOQF) tarkibidan chiqqanini rasman eʼlon qildi.
14-dekabr – Yaman Arab Respublikasi prezidenti marshal Abdulloh as-Sallol Sanodagi mitingda hukmron partiya – Xalq inqilobiy ittifoqi tuzilganini eʼlon qildi.

1967-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

2-aprel – BMT Bosh Assambleyasining 1966-yil 12-yanvardagi rezolyutsiyasi ijrosini nazorat qilish uchun Adanga BMTning maxsus missiyasi yetib keldi. Milliy front muzokaralardan bosh tortgani va qurolli kurashni davom ettirgani sababli missiya muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
20-may – Britaniyaning yangi Oliy komissari Xemfri Trevelyan Britaniya qoʻshinlarini Janubiy Yamandan tinch yoʻl bilan evakuatsiya qilish va hokimiyatni arab ozodlik harakati qoʻliga topshirishga tayyorgarlik koʻrish uchun Adanga keldi.
19-iyun – Britaniya tashqi ishlar vaziri Janubiy Yaman 1968-yil 9-yanvargacha mustaqillikka erishadi, deb eʼlon qildi.
20-iyun – Adandagi arab isyonchilari Aden tumanlaridan biri Kraterni egallab olib, 22 britaniyalik askarni oʻldirdi.
22-iyun – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Al-Dali hududini egallab, mahalliy amirni hibsga oldilar.
23-iyun – Glasboroda (AQSh) Yaqin Sharq masalasi boʻyicha AQSh Prezidenti Lindon Jonson va SSSR Vazirlar Kengashi Raisi A. N. Kosigin oʻrtasida birinchi uchrashuv boʻlib oʻtdi. U yerda 25-iyun kuni ikkinchi uchrashuv boʻlib oʻtdi.
25-iyun – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Shuayb hududini egallab, mahalliy shayxni oilasi bilan hibsga oldi.
10-avgust – BMTning Adandagi missiyasi Jenevaga yetib keldi va Janubiy Yamanning bir qator sultonlari va shayxlari bilan muzokaralar boshladi. Yamanning bosib olingan janubi uchun Milliy ozodlik fronti va boshqa Janubiy Yaman tashkilotlari missiyaning qadamlarini qoraladi.
12-avgust – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Maflaxa hududini egallab, mahalliy shayxni hibsga olishdi.
13-avgust – Janubiy Yamanda Milliy frontning partizanlari Lahj va Datin hududlarini egallab olishdi, mahalliy hukmdorlar qochib ketishdi.
27-avgust – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Avadil hududini egallab oldilar.
28-avgust – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Zangibar va Quyi Yafai hududlarini egallab oldilar.
31-avgust – Misr prezidenti Nosir va Saudiya Arabistoni qiroli Faysalning Xartumdagi uchrashuvida Yaman monarxistlariga yordamni toʻxtatish evaziga Misr armiyasini Shimoliy Yamandan olib chiqib ketish toʻgʻrisida kelishuvga erishildi.
2-sentyabr – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Yuqori Yafai, Al-Qasiri va Al-Akrabi hududlarini egallab oldi. Milliy front ijroiya qoʻmitasi uni hokimiyat uchun yagona daʼvogar deb eʼlon qildi.
9-sentyabr – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Quyi Avalik mintaqasini egallab, mahalliy gubernatorni oʻldirdi.
14-sentyabr – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Al-Mahra sultonligini egallab, Sultonni hibsga oldilar.
16-sentyabr – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Al-Quayti sultonligini egallab olishdi, sulton taxtdan voz kechdi.
2-oktyabr – Yaman Arab Respublikasining koʻplab rahbarlari Sanodan kelgan, monarxistlar tomonidan qamal qilingan Hodeydada ommaviy norozilik namoyishlari boshlandi.
27-oktyabr – Janubiy Yamanda Milliy front partizanlari Yuqori Avalik shayxligiga kirishdi.
2-noyabr – Buyuk Britaniyaning Adandagi Oliy komissari Xemfri Trevelyan Janubiy Yaman mustaqilligi 1967-yil noyabr oyining oxiriga qoldirilganligini eʼlon qildi.
5-noyabr – Iroqqa tashrif bilan uchgan Yaman Arab Respublikasi Prezidenti, marshal Abdulloh as-Sallol barcha lavozimlardan chetlatildi va barcha martabalardan mahrum etildi. Abdurahmon al-Aryaniy boshchiligidagi Respublika kengashi hokimiyatga keldi (RSning boshqa aʼzolari Muhammad Numan va Muhammad Ali Usmon).
14-noyabr – Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri Jorj Braunning aytishicha, Janubiy Yaman 30-noyabr kuni mustaqillikka erishadi.
22-noyabr
- Jenevada Britaniya mustamlaka vaziri Lord Sheklton va Milliy front rahbari Qahtan ash-Shabi oʻrtasida Janubiy Yamanga mustaqillik berish boʻyicha muzokaralar boshlandi.
- BMT Xavfsizlik Kengashining Yaqin Sharqdagi siyosiy yechim toʻgʻrisidagi rezolyutsiyasi.
26-noyabr – Janubiy Yaman Xalq Respublikasi eʼlon qilindi.
29-noyabr – Janubiy Yamanda hokimiyatga kelgan Milliy front kuchlari oxirgi qitʼa sultonligi – Yuqori Avalik ustidan nazoratni oʻz qoʻliga oldi. Ertasi kuni ular Sokotra oroliga qoʻndi. Oxirgi ingliz askari Adanni tark etdi.
30-noyabr – 1967-yil 30-noyabrda Janubiy Arabiston protektorati quladi, soʻngra uning tarkibiga kirgan davlatlarda monarxiyalar quladi. Protektorat hududi yangi mustaqil Janubiy Yaman Xalq Respublikasi tarkibiga kirdi. Janubiy Yaman Xalq Respublikasining birinchi prezidenti Milliy frontning bosh kotibi Qahton ash-Shabi boʻlib, u ham hukumatga boshchilik qilgan. Front Bosh rahbariyatining dasturiy bayonoti keng ijtimoiy oʻzgarishlarni eʼlon qilgan holda tarqatildi.
6-dekabr – Shimoliy Yamanda monarxistlar kuchlari Sanodan Xodeyda va Toizga olib boruvchi yoʻllarni kesib tashladi va Rahbadagi aerodromni va poytaxtga eng yaqin joylarni oʻqqa tuta boshladi. Respublika hukumati koʻngillilarga qurol bera boshladi.
11-dekabr – Janubiy Yaman Xalq Respublikasida Britaniya qonunlari bekor qilindi. Shu bilan birga, mahalliy feodallar va federal hukumatning sobiq aʼzolarining barcha xususiy mulklari musodara qilindi.
17-dekabr – Janubiy Yaman Xalq Respublikasida 6 provinsiyaga yangi maʼmuriy boʻlinish joriy etildi.

1968-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

1969-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

25-yanvar – Mayor Abdul Raqib boshchiligidagi harbiylar Shimoliy Yaman hukumatini agʻdarishga urindi. Hibsga olish paytida barcha fitnachilar oʻldirildi.
7-fevral – SSSR va [[Janubiy Yaman Xalq Respublikasi][ oʻrtasida savdo-iqtisodiy va texnik hamkorlik toʻgʻrisida bitim imzolandi.
16-mart – Yaman Arab Respublikasi Milliy kengashining sessiyasi ochildi. Milliy Kengash oʻzini muvaqqat davrining oliy qonun chiqaruvchi organi deb eʼlon qildi va mamlakatning yangi konstitutsiyasini ishlab chiqishga chaqirdi.
6-aprel – Faysal Abd al-Latif ash-Shabi Janubiy Yaman Xalq Respublikasi bosh vaziri etib tayinlandi.
19-iyun – Janubiy Yaman prezidenti Qahtan ash-Shabi ichki ishlar vaziri Muhammad Xaythamni ishdan boʻshatib, siyosiy inqirozga sabab boʻldi.
23-iyun – Janubiy Yaman Xalq Respublikasi prezidenti Al-Shaabi lavozimidan chetlatildi. Hokimiyat Abdul Fattoh Ismoil (Front rahbari), Salim Ruboya Ali (davlat rahbari) va Muhammad Xaytham (hukumat boshligʻi boʻldi) boshchiligidagi Milliy frontning soʻl qanotiga oʻtdi.
8-iyul – al-Amriy Yaman Arab Respublikasi Bosh vaziri va Qurolli Kuchlari Oliy Bosh Qoʻmondoni lavozimlaridan chetlatildi.
2-sentyabr – Muhandis Abdulla al-Kurshumi Mohsin al-Ayniy oʻrniga Shimoliy Yaman bosh vaziri etib tayinlandi.
28-noyabr – Janubiy Yaman davlat sektorini iqtisodiy tashkil etish toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi. Unga koʻra, barcha banklar, sugʻurta, savdo va boshqa kompaniyalar milliylashtirildi.
29-dekabr – Janubiy Yaman Xalq Respublikasi Prezident kengashi qayta tashkil etildi. Uning aʼzolari uch aʼzoga qisqartirildi: Salim Rubaya Ali (Kengash raisi), Abdul Fattoh Ismoil (hukmron Milliy front rahbari) va Muhammad Haysam (Bosh vazir).

1970-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

30-noyabr – Janubiy Yamanning yangi konstitutsiyasi kuchga kirdi. Janubiy Yaman Xalq Respublikasi yangi nom oldi – Yaman Xalq Demokratik Respublikasi.
28-dekabr – Yaman Arab Respublikasi yangi konstitutsiyani qabul qildi.

1971-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

2-avgust – Ali Nosir Muhammad Yaman Xalq Demokratik Respublikasi Bosh vaziri etib tayinlandi.

Yaman Arab Respublikasi prezidentlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1962-yildan 1990-yilgacha Shimoliy Yamanda 6 ta prezident boʻlgan.

№	Prezident ismlari	Prezidentlikning boshlanish sanasi	Prezidentlikning tugash sanasi	Siyosiy partiyasi
1	Abdulloh as-Sallol	1962-yil 27-sentyabr	1967-yil 5-noyabr (agʻdarilgan)	Harbiy
2	Abdul Rahmon al-Aryani	1967-yil 5-noyabr	1974-yil 13-iyun (agʻdarilgan)	partiyasiz
3	Ibrohim Muhammad al-Hamdiy	1974-yil 13-iyun	1977-yil 11-oktyabr (oʻldirilgan)	Harbiy
4	Ahmad Hussayn al-Hoshimiy	1977-yil 11-oktyabr	1978-yil 24-iyun (oʻldirilgan)	Harbiy
5	Abdul Karim Abdulloh al-Arashi	1978-yil 24-iyun	1978-yil 18-iyul	Harbiy
6	Ali Abdulloh Solih	1978-yil 18-iyul	1990-yil 22-may	Harbiy/Yaman umumiy xalq kongressi

YARning maʼmuriy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muhofazalar	Arab tili (Haqiqiy nomlanishi)	Maʼmuriy markazi	hudud km²	Aholisi (2004)^[2]	Raqam
Amran	عمران	Amran	9,013	877,786	2
Al-Dali	الضالع	Al-Dali	4,448	470,564	4
Al-Bayda	البيضاء	Al-Bayda	10,487	577,369	5
Hudayda	الحديدة	Hudayda	15,407	2,157,552	6
Al-Jauf	الجوف	Al-Hazm	46,170	443,797	7
Mahvit	المحويت	Mahvit	2,452	494,557	9
Poytaxt muhofazasi	امانة العاصمه	Sano	126	1,747,834	10
Damar	ذمار	Damar	8,705	1,330,108	11
Hajjah	حجة	Hajjah	9,378	1,479,568	13
Ibb	إب	ibb	6,031	2,131,861	14
Marib	مأرب	Marib	19,529	238,522	16
Rayma	ريمة	Rayma	2,239	394,448	17
Saada	صعدة	Saada	14,364	695,033	18
Sano	صنعاء	Sano	13,730	919,215	19
Toiz	تعز	Toiz	11,573	2,393,425	21

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Густерин П. Йеменская Республика и её города. — M.: Международные отношения, 2006. — ISBN 5-7133-1270-4.
Густерин П. Россия — Йемен: из истории взаимоотношений // Азия и Африка сегодня. — 2005. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 0321-5075.
Герасимов О. Г. Йеменская революция. 1962—1975 гг. — M.: Наука, 1979.
Shimoliy Yaman — maqola Katta Sovet Ensiklopediyasidan.
Ежегодник Большой советской энциклопедии. Вып. 14 / Гл. ред. Л. С. Шаумян. — M.: Советская энциклопедия, 1970.

Izoh[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Gerasimov 1979.
↑ Central Statistical Organisation of Yemen. General Population Housing and Establishment Census 2004 Final Results (Wayback Machine saytida 2019-05-24 sanasida arxivlangan), Statistic Yearbook 2005 of Yemen (Wayback Machine saytida 2019-05-18 sanasida arxivlangan)

[FOOTNOTEGerasimov1979-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Gerasimov 1979.

[2] Central Statistical Organisation of Yemen. General Population Housing and Establishment Census 2004 Final Results (Wayback Machine saytida 2019-05-24 sanasida arxivlangan), Statistic Yearbook 2005 of Yemen (Wayback Machine saytida 2019-05-18 sanasida arxivlangan)

[1]

[2]