Samegrelo-Yuqori Svanetiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Samegrelo-Yuqori Svanetiya
სამეგრელო-ზემო სვანეთი

Dadiani saroy-muzeyi, Zugdidi shahri
Dadiani saroy-muzeyi, Zugdidi shahri

Oʻlka
Maʼmuriy markazi Zugdidi
Yirik shaharlari Zugdidi, Poti, Senaki
Gubernator Georgiya Geguchiya
Rasmiy tili gruzin tili (megreli va svan lahjalari)
Aholi (2019) 420 805
Zichligi 44 kishi./km²
Millatlar tarkibi gruzinlar 98,37 % (85 % gacha megrelilar va 12 % gacha svanlar va boshqa gruzinlar), ruslar, yunonlar, armanlar va b.
Dinlar tarkibi pravoslavlar 98,58 %, protestantlar, grigoryanlar
Maydoni 7 441,5 km² (3-oʻrin)
Rasmiy sayti http://www.szs.gov.ge
Xaritada
Samegrelo-Yuqori Svanetiya xaritada
Samegrelo-Yuqori Svanetiya, Xarita
Koordinatalari: 42°30′0″N 41°51′0″E / 42.50000°N 41.85000°E / 42.50000; 41.85000 G O

Samegrelo-Yuqori Svanetiya [1] yoki Samegrelo va Yuqori Svaneti [2] (baʼzan Samegrelo va Zemo Svaneti ; gruzincha: სამეგრელო-ზემო სვანეთი ; tom maʼnoda Megrelia va Yuqori Svaneti) Gʻarbiy Gruziyadagi mintaqa(mxare)lardan biri.

Mintaqaga Qora dengizning sharqiy qirgʻogʻi va qoʻshni Megreliya yerlari va Katta Kavkaz tizmasining janubiy Elbrus qismi — Yuqori Svaneti kiradi. Undan Enguri, Rioni, Tsxenistskali, Xobi daryolari oqib oʻtadi.

Oʻlkaning maʼmuriy markazi — Zugdidi shahri.

Geografik joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Samegrelo-Yuqori Svaneti mintaqasi Gruziyaning markaziy shimoli-gʻarbiy qismida joylashgan. Oʻlka hududi Gruziya hududining 10,6 foizini egallaydi, yaʼni 7,4 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi. Ushbu maʼlumotlarga koʻra, mintaqa Gruziyada ikkinchi oʻrinda turadi. Oʻrmonlar 3,01 ming kvadrat kilometr maydonni egallaydi, bu mintaqaning umumiy maydonining 40,7 foizini tashkil qiladi. Gʻarbdan mintaqa Abxaziya va Qora dengiz bilan, shimolda asosiy suvayirgʻich tizma bilan, shimoli-sharqda va sharqda Racha-Lechxumi-Quyi Svaneti bilan, janubi-sharqda Imeretiya va janubda Guria bilan chegaradosh.

Yuqori Svaneti Gruziyaning gipsometrik „shifti“ hisoblanadi. Hududining 96 foizi dengiz sathidan 1000 metr balandlikda, 65,8 foizi esa 2000 metr balandlikda joylashgan. Moʻtadil iqlimi, tabiiy goʻzalligi va qoʻriqlanadigan faunasi qishki va yozgi turizmni rivojlantirish uchun imkoniyat yaratadi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tsalenjixadagi sobor, Dadiani knyazlar qabri hisoblanadi.

Ilk asrlardan oʻzaro landshafti bilan farq qiluvchi 2 geografik qoʻshni — Kolxeti va Svaneti podshohliklari miloddan avvalgi IV—III asrlarda: Argonavtlarning yurishi haqidagi qadimgi yunon afsonalarida aks etgan Kolxida shohligining nomini oldi. Dastlabki asrlarda Svaneti Kolxida qirolligining bir qismi, keyinchalik Egrisi qirolligi tasarrufiga oʻtdi . XI-XV asrlarda Svaneti Gruziya feodal davlati tarkibiga kiradi va 1-ming yillikning boshida Kolxiya xalqlari ittifoqi oʻzini mustahkam davlat sifatida shakllantiradi. Bu ittifoq VII asrda Urartu manbalarida Kolxlar podsholigi sifatida tilga olingan. XII asrning 20-yillari qadimgi dunyoda keng maʼlum boʻlgan va Gerodot tomonidan Midiya va Fors kabi sharqiy monarxiyalar bilan bir qatorda keltirib oʻtilgan. Mazkur davlarda, qadimgi yunon shoirlarining fikriga koʻra, davlat boshligʻi boʻmish qirol, Aetidlar sulolasining vakili (afsonaviy Kolxida podshosi Eetaning avlodi) boʻlishi shart edi.

Miloddan avvalgi IV-III asrlarda Kolxida shohligi asta-sekin zaiflashadi va miloddan avvalgi Ibasrning oxirida uni Pont qiroli Mitridat VI bosib oladi. Keyinchalik, aksariyat hududlar Rim imperiyasi, Vizantiya, Fors va Arab xalifaligi taʼsiriga tushadi.

Rivoyatlarga koʻra, Gʻarbiy Gruziyadagi birinchi nasroniy vaʼzgoʻylari Masihning shogirdlari — havoriylar Andrew Birinchi va Zelot Simun edi. Xristianlikning dastlabki paydo boʻlishi, birinchi Nikeya Butunjahon cherkov assambleyasida (325-yil) tasdiqlanganligi bilan ifodalanadi. Bu yililishda Trabzon yepiskopi Domnus va Pitiunt yepiskopi Stratofil (Pitsunda) ishtirok etdi.

Gruziya davlatining shakllanishida turli davrlarda Megreli va Svan hududlari maʼlum rol o‘ynagan, buni mahalliy va xorijiy manbalar, shuningdek, hozirgi kungacha yetib kelgan eng qadimiy madaniyat va meʼmorchilik namunalari ham tasdiqlaydi.

Megrelilar (gruzin xalqining subetnik guruhi) mintaqa umumiy aholisining 95% dan ortigʻini tashkil qiladi.

Maʼmuriy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maʼmuriy jihatdan oʻlka 8 ta munitsipalitet va 1 ta oʻlkaga boʻysunuvchi shaharni oʻz ichiga oladi (2016-2017-yillarda ikkita shunday shahar : Potidan tashqari Zugdidi ham vaqtincha oʻlkaga boʻysunuvchi shahar edi).

Munitsipalitet bayroq gerb maydoni,
km²		 2002-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha[3] 2014-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha[4] 2018-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha[5] markazi
Poti, shahar Bayroq Gerb 65 47 149 41 465 41 731
Abasha 321 28 707 22 341 20 845 Abasha sh.
Zugdidi Bayroq Gerb 682 167 760 105 509 103 259 Zugdidi sh.
Martvili Bayroq Gerb 881 44 627 33 463 32 566 Martvili sh.
Mestia Bayroq Gerb 3045 14 248 9 316 9 511 Mestia sh. t. pos.
Senaki Флаг Герб 521 52 112 39 652 36 939 Senaki sh.
Xobi Флаг Герб 725 41 240 30 548 29 247 Xobi sh.
Tsalenjixa Флаг Герб 647 40 133 26 158 24 776 Tsalenjixa sh.
Chxorutsku Флаг Герб 619 30 124 22 309 21 931 Chxorutsku sh. t. pos.
oʻlka, umumiy 7442 466 100 330 761 320 805 Zugdidi

Boshqaruvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020-yil avgust oyidan boshlab Samegrelo-Yuqori Svaneti mintaqasidagi davlat komissar-gubernatori Giorgi Geguchiya hisoblanadi .

Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2018-yil 1-yanvar holatiga viloyat aholisi 320 805 kishi [6], 2014-yil 1-yanvar holatiga koʻra esa 476 300 kishi, 2009-yil 1-yanvar holatiga koʻra 468 000 kishi edi .

Megreliya shaharlari :

  • Zugdidi (72 998 kishi, 2014-yilgi aholi roʻyxatiga koʻra),
  • Poti (51 465 kishi),
  • Senaki (23 596 kishi),
  • Abasha (4941 kishi),
  • Martvili (4425 kishi),
  • Xobi (6242 kishi),
  • Tsalenjixa (5847 kishi),
  • Jvari (1163 kishi).

Chxorotsku shahar tipidagi aholi punkti (3141 kishi, 2014-yil aholi roʻyxatiga koʻra).

Yuqori Svanetidagi eng yirik aholi punkti (Mestiya munitsipaliteti):

Mestiya shahar tipidagi aholi punkti (2973 kishi, 2014-yil aholini roʻyxatga olish boʻyicha).

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra viloyat aholisi 566,1 ming kishini tashkil qiladi. Ulardan 459 614 kishi (yoki 98,6%) gruzinlar, 4163 kishi (0,9%) — ruslar, shuningdek, ukrainlar (528 kishi), armanlar (476 kishi), abxazlar (423 kishi) va boshqalar.

2014-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra oʻlka aholisi 330 761 kishi edi [7].

Mintaqaning milliy tarkibi (2014-yil aholini roʻyxatga olish) [8]

Aholi soni %
Jami 440 761 100.00%
Gruzinlar (megrelilar 85%, 12% svanlar va boshqa gruzinlar) 428 662 98.37%
ruslar 2173 0,35%
ukrainlar 812 0,09%
armanlar 343 0,04%
ozarbayjonlar 78 0,02%
yunonlar 65 0,02%
Loʻlilar (bosha) 53 0,02%
osetinlar 46 0,01%
ossuriyaliklar 36 0,01%
abxazlar 34 0,01%
boshqa 183 0,06%

Samegrelo-Yuqori Svaneti mintaqasidagi gruzinlar oʻzlarining megreli tilida soʻzlashadigan megrelilarga (mingreliyaliklarga) (90% gacha) va oʻz svan tiliga ega boʻlgan va asosan shimolda yashovchi svanlarga (10% gacha) boʻlingan. Svanetiyada : Mestiya munitsipalitetida (shuningdek, Racha-Lechxumi va Quyi Svaneti viloyatlarining Lentexi munitsipalitetida va 2008-yil avgustigacha) Abxaziyaning Kodori darasining yuqori qismida yashashadi.

Munitsipalitet umumiy gruzinlar % ruslar % ukrainlar % armanlar % ozarbayjonlar % yunonlar % loʻlilar % osetinlar % boshqalar %
Poti, shahar 41 465 40 446 97,54% 604 1,46% 143 0,34% 65 0,16% 40 0,10% 28 0,07% 32 0,08% 23 0,06% 84 0,20%
Abasha 22 341 22 258 99,63% 51 0,23% 7 0,03% 3 0,01% 2 0,01% 3 0,01% 0 0,00% 5 0,02% 12 0,05%
Zugdidi 105 509 105 079 99,59% 238 0,23% 67 0,06% 15 0,01% 7 0,01% 10 0,01% 20 0,02% 7 0,01% 66 0,06%
Zugdidi 33 463 33 394 99,79% 33 0,10% 6 0,02% 2 0,01% 1 0,00% 4 0,01% 0 0,00% 4 0,01% 19 0,06%
Mestia 9316 9299 99,82% 11 0,12% 3 0,03% 1 0,01% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 0,02%
Senaki 39 652 39 476 99,56% 59 0,15% 25 0,06% 39 0,10% 9 0,02% 5 0,01% 1 0,00% 2 0,01% 36 0,09%
Xobi 30 548 30 424 99,59% 68 0,22% 31 0,10% 5 0,02% 3 0,01% 2 0,01% 0 0,00% 3 0,01% 12 0,04%
Tsalenjixa 26 158 26 043 99,56% 71 0,27% 22 0,08% 7 0,03% 0 0,00% 3 0,01% 0 0,00% 1 0,00% 11 0,04%
Chxorotsku 22 309 22 243 99,70% 38 0,17% 8 0,04% 6 0,03% 2 0,01% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,00% 11 0,05%
oʻlka, umumiy 330 761 328 662 99,37% 1173 0,35% 312 0,09% 143 0,04% 64 0,02% 55 0,02% 53 0,02% 46 0,01% 253 0,08%

Konfessional nuqtai nazardan, Samegrelo-Yuqori Svaneti aholisining katta qismi Gruziya pravoslav cherkoviga tegishli — 326 061 kishi (98,58%). Mintaqada islom diniga (766 kishi) va arman Apostol cherkoviga (23 kishi) eʼtiqod qiluvchilar ham mavjud.

Madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Teatrlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Zugdidi teatri

Taʼlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi oʻrta maktab Zugdididagi Merab Kostava

Megreliya hududidagi birinchi maktab Levan V davrida 1830-yilda Martvili shahrida paydo boʻlgan. Megreliyada taʼlimning tarqalishida 1879-yilda tashkil etilgan gruzinlar oʻrtasida savodxonlikni oshirish jamiyati alohida rol oʻynadi, uning yordami bilan bir nechta davlat maktablari ochildi. XIX asrning oxiriga kelib deyarli barcha qishloq jamoalarida maktab bor edi. XX asr boshlarida viloyatda 179 ta maktab boʻlgan. Poti shahri taʼlimni yoyish markaziga aylandi, u yerda shahar kutubxonasi, ikkita gimnaziya va bir nechta maktablar faoliyat koʻrsatgan. Sovet hokimiyatining oʻrnatilishi va keyingi taʼlim islohoti bilan Megreliyadagi maktablar soni koʻpaydi. 1957-yilga kelib Megreliyada 379 ta maktab bo‘lib, ularda 63,5 ming o‘quvchi o‘qigan va 5,8 ming o‘qituvchi ishlagan, 1970-yilda 422 maktab, 83,8 ming o‘quvchi va 8,9 ming o‘qituvchi faoliyat koʻrsatgan. 1970-1980-yillardagi jarayonlar maktablar sonining kamayishiga olib keldi. 1985-yilda 401 maktab va 70,4 ming oʻquvchi, 1990-yilda 383 maktab va 66,8 ming oʻquvchi bor edi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Gruziya // Ensiklopedicheskiy slovar. 2009.
  2. ↑ „Грузия“,Энциклопедия Кольера. Открытое общество, 2000. 
  3. ↑ Этнический состав Грузии по переписи 2002 года (ingl.)
  4. ↑ „Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information)“. 2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2020-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.
  5. ↑ „Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг.“ (deadlink). Национальная статистическая служба Грузии. 2018-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-oktyabr. (ingl.)
  6. ↑ „Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг.“. Национальная статистическая служба Грузии. 2018-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-oktyabr. (ingl.)
  7. ↑ „Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information)“ (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2020-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.
  8. ↑ „Национальный состав по краям Грузии (Total population by regions and ethnicity)“ (en). Национальная статистическая служба Грузии. 2016-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-aprel.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

 Vikiomborda Samegrelo-Yuqori Svanetiya
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Samegrelo-Yuqori_Svanetiya&oldid=3728325" dan olindi