Sevin Beg Xonzoda

Sevin Beg Xonzoda
Xorazm malikasi
Tugʻilishi	Sevin Beg 1360-yil
Vafoti	1411-yil noyabr Mashhad, Temuriylar imperiyasi bugungi Eron hududi
Dafn etilgan joy	Mashhad
Turmush oʻrtogʻi	Jahongir Mironshoh
Farzandlari	Muhammad Sulton Mirzo Yodgor Sultonbegim Halil Sulton Muhammad Qosim
Uy	So'fiylar sulolasi Temuriylar sulolasi
Otasi	Aq so'fi
Onasi	Shakar Beg
Dini	Islom

Sevin beg Xonzoda ( tax. 1360 – 1411) Xonzoda nomi bilan ham tanilgan, so‘fiylar sulolasining malikasi, Xorazmning hukmron turk-mo‘g‘ul sulolasi va nikohi orqali O‘rta Osiyoda davlat tuzgan Amir Temurning kelini. O'g'illari Jahongir va Mironshoh orqali ikki marta Temurga kelin bo‘lgan. Ona tomondan bobosi Jonibek orqali u Chingizxonning bevosita avlodi hisoblanadi.

Yoshligi

Xonzoda mo'g'ul qo'ng'irot qabilasidan bo'lgan so'fiylar sulolasi vakili edi. Uning ota-onasi zodagon Oq So‘fi va uning rafiqasi mo‘g‘ul malikasi Shakar begim edi. Xonzoda dastlab Sevin beg deb atalgan boʻlsa-da, oʻzining yanada mashhur laqabini (soʻzma-soʻz “xondan tugʻilgan” degan maʼnoni anglatadi) ona tomondan bobosi Oltin Oʻrda xoni, Chingizxon avlodidan boʻlgan Jonibekka nisbatan olgan

Jahongirning uylanishi

1350-yillarda Xonzodaning amakisi Husayn So‘fi Xorazmning sobiq Chig‘atoy viloyatini egallab, uni yangi so‘fiylar sulolasining birinchi hukmdoriga aylantirdi. Butun Chig‘atoy xonligiga da’vo qilgan Temur keyinroq 1372-yilda so‘fiylar mulkiga bostirib kirdi. Husayn bu hujum tufayli chekinishga majbur bo‘ldi va bir necha kundan keyin vafot etdi. Uning akasi va vorisi Yusuf So‘fi Temurd sulh so‘rab, Temur Xonzodani o‘g‘li Jahongirga nikohlab berish shartini qo‘ydi. Yusuf rozi bo‘lib, qachon buyruq berilsa, Xonzodani jo‘natishga va’da berdi va shu payt Temur ortga qaytdi.

Ammo otasi Temur tomonidan qatl etilgan Sulton Mahmud Xattaloniy ismli zodagon Yusuf So‘fiy huzuriga qochib, uni sulhdan voz kechishga ko‘ndiradi. So'fiy Kat shahriga hujum qilib, temuriylar yurtiga hujum boshladi. Temur oʻz poytaxtida qishlagach, bunga javoban katta qoʻshin yigʻib, Xorazm tomon yoʻl oladi. Qo‘shin yaqinlashgach, Yusuf Temurni tinchlantirishga urinib, imperatorga elchilar va sovg‘alar yuboradi. Ikkinchisi bosqinni to'xtatishga rozi bo'ldi, lekin Xonzodani imkon qadar tezroq nikohga jo'natishni talab qildi.

O'sha bahorda Xonzoda qimmatbaho toshlar, qimmatbaho metallar, ipak va gobelenlar kabi sovg'alarni ko'tarib, katta yurish bilan Temur poytaxti Samarqandga yuborildi. Uni cho'rilar va otliq askarlar kuzatib borishdi, o'zi esa oq tuyaga o'ralib ketayotgan edi. Uni imperator tomonidan yuborilgan, jumladan zodagonlar, sarkardalar, qozilar, sayyidlar va ulamolar hamrohlari kutib oldi. Shahar bayram munosabati bilan bezatilgan, ko‘cha-ko‘yda yurganidan so‘ng, u Jahongir bilan munajjimlar tomonidan qulay deb topilgan vaqtda turmushga chiqdi.

Xonzoda va Jahongir nikoh davrida ikki farzand ko‘rgan; Muhammad Sulton Mirzo va Yodigar Sulton Begim. Biroq Jahongir to‘ylari o‘tgandan ikki yil o‘tib kasallikdan vafot etdi. Shundan soʻng Temur Xonzodani Jahongirning ukasi Mironshohga 1383-yilda yana turmushga berdi.

Mironshoh bilan turmush qurish

Mironshoh Temurning eng qudratli qo‘l ostidagi odamlardan biri bo'lib, otasi Temur tomonidan Ozarbayjon yerlari va butun Shimoliy Fors, jumladan Bag'dod, Tabriz va Sultaniya shaharlarini boshqarish topshirilgan. Biroq, 1397-yilda ov paytida otdan yiqilib, Mironshoh ruhiy beqarorlikka yo‘liqadi. Shahzodaning xatti-harakati borgan sari o'zboshimchalik va o‘zini anglay olmaslik bo'lib, tartibsiz xarajatlar, tarixiy obidalarni vayron qilish va Gruziyaga qarshi noto'g'ri boshqarilmagan harbiy hujumni uyushtirish kabi voqealarni o'z ichiga oladi.

1399-yilga kelib, Mironshohning xatti-harakati oxir-oqibat Xonzodani uni tashlab, Samarqanddagi Temur saroyiga qochishga majbur qildi. U qaynotasi Mironshohning qilmishlari hamda otasini taxtdan agʻdarish niyati haqida xabar berib, “Agar otasiga sodiq qoʻshinlar tezda Ozarbayjonga tashlamasa, shahzoda isyon koʻtarishi ehtimoldan xoli emas" deydi. Shuningdek, u Amir Temurga erining qo'lidan o'zi ko'rgan yomon munosabatni oshkor qildi. Tarixchi Davlatshohning taʼkidlashicha, Temur Xonzoda oʻzining qonga boʻyalgan kiyimlarini koʻrsatganida koʻz yoshga toʻlgan, ammo bu voqea zamonaviy manbalarda tasdiqlanmagan. Rasmiy tarixda faqat Mironshoh unga qarshi qo'pol ayblovlar qo'ygani aytiladi, keyinchalik bu ayblovlar ham rad etilgan. Shunga qaramay, Mironshoh qamoqqa olindi va gʻazablangan Xonzoda hech qachon erining oldiga qaytmadi, aksincha Samarqandda saroyda qoldi.

Keyingi hayoti

Muhammad Sulton katafalkasi uchun motam, Yazdiyning "Zafarnoma "sidan rasm

Xonzoda temuriylar saroyida yuksak mavqeni saqlab qolgan. U Saroy Mulkxonim bilan birga Temurning katta ziyofatlariga taklif etilgan ayollar qatorida tasvirlangan. U shuningdek, oʻzining ziyofatlarini, jumladan, 1405-yilda Kastiliya elchisi Ruy Gonsales de Klavixo sharafiga oʻtkazgan. Klavixo o‘sha paytda uni mensimay ta’riflagan bo‘lsa-da, u xizmatkorlar Xonzodaga xuddi Temurning qilinadigan muomala qilishlari va uning bayrami qaynotasi o‘tkazgan bayramlarga juda o‘xshashligini ta’kidladi.

1403-yil mart oyida Xonzoda to‘ng‘ich o‘g‘li Muhammad Sultonning vafoti haqida xabar oladi. O'tgan yozda Anqara jangida shahzoda jarohat olgan va undan to'liq tuzalmagan edi. Xabarlarga ko'ra, Xonzoda bu xabarni eshitib, yiqilib qolgan va sochlarini yulib, kiyimlarini va yuzlarini yulib qattiq qayg‘uga tushib qolgan. Sultoniyadagi dafn marosimida qatnashgandan so'ng, u o'g'lining jasadini Samarqandda qayta dafn qilish uchun hamrohlik qildi.

Avlodlari

Jahongir Mirzo tomonidan

• Muhammad Sulton (1375-1403)
  • Yahyo ( tax. 1400)
  • Sa'd Vaqqos ( tax. 1399–1417/8)
  • Muhammad Jahongir (1396-1433)
  • Aka Biki (vaf. 1419), uylangan:
    • Ulug'bek, Shohruxning o'g'li
  • Aziz Sulton
  • Aisha Biki, uylangan:
    • 1. Yusuf, Sulaymon Shoh Dug'latning o'g'li
    • 2. Sayyidi Ahmad, Mironshohning oʻgʻli
  • Shad Malik
• Yodigar Sulton Begim

Mironshoh tomonidan

• Xalil Sulton (1384-1411)
  • Burgul (1399-yilda tugʻilgan)
  • Muhammad Bahodir
  • Muhammad Boqir (1411-1434)
  • Ali
  • Kichik og'a
  • Shirin begim og‘a
  • Sulton Badi'al-Mull, turmushga chiqqan:
    • Ulug'bek, Shohruxning o'g'li
  • Saray Malik og'a
• Muhammad Qosim
• Biki Sulton, turmushga chiqqan:
  • 1. Iskandar, Umar Shayx I oʻgʻli
  • 2. Boyqaro I, Umar Shayx I o‘g‘li

Dafn joyi

Sevin begim Xonzoda 1411-yil noyabr oyida Mashhadda vafot etdi va Imom Rizo ziyoratgohi yoniga dafn etildi.

Adabiyotlar

• Adshead, S.A.M. (2016), Central Asia in World History, Springer, ISBN 978-1-349-22624-5
• Asimov, Muchammed Sajfiddinoviĉ; Dani, Ahmad Hasan; Bosworth, Clifford Edmund (1992), History of Civilizations of Central Asia, IV-jild, Motilal Banarsidass Publ., ISBN 978-81-208-1595-7
• Barthold, Vasilii Vladimirovitch (1963), Four Studies on the History of Central Asia, 2-jild, Brill Archive
• Barthold, Vasilii Vladimirovitch (1974), „V. V. Bartol'd's Article O Pogrebenii Timura ("The Burial of Tīmūr")“, Iran, Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies, British Institute of Persian Studies, 12: 65–87, doi:10.2307/4300504, JSTOR 4300504
• Binbaş, İlker Evrim (2016), Intellectual Networks in Timurid Iran: Sharaf al-Dīn 'Alī Yazdī and the Islamicate Republic of Letters, Cambridge University Press, ISBN 978-1-107-05424-0
• Brummett, Palmira Johnson (2009), The 'book' of Travels: Genre, Ethnology, and Pilgrimage, 1250-1700, BRILL, ISBN 978-90-04-17498-6
• de Clavijo, Ruy González (2004), Embassy to Tamerlane, 1403-1406, Psychology Press, ISBN 978-0-415-34489-0
• Farhat, May (2002), Islamic Piety and Dynastic Legitimacy: The Case of the Shrine of ʻAlī B. Mūsá Al-Riḍā in Mashhad (10th-17th Century), Harvard University
• Jackson, Peter; Lockhart, Lawrence (1986), The Cambridge History of Iran, VI-jild, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-20094-3
• Jamaluddin, Syed (1985), „Status of Women of the Ruling Timurid Family“, Proceedings of the Indian History Congress, Indian History Congress, 45
• Karomatov, Ḣamidulla (2001), Amir Temur in world history, Shaq
• Khvand Mir (1994), Habibü's-siyer: Moğol ve Türk hâkimiyeti, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University
• Kurz, Susanne; Preckel, Claudia; Reichmuth, Stefan (2016), Muslim Bodies, LIT Verlag Münster, ISBN 978-3-643-12810-2
• Marozzi, Justin (2012), Tamerlane: Sword of Islam, Conqueror of the World, HarperCollins Publishers, ISBN 978-0-00-736973-7
• Nashat, Guity; Beck, Lois (2003), Women in Iran from the Rise of Islam to 1800, University of Illinois Press, ISBN 978-0-252-07121-8
• Sims, Eleanor G.; Grube, Ernst J.; Marshak, Boris Ilʹich (2002), Peerless Images: Persian Painting and Its Sources, Yale University Press, ISBN 978-0-300-09038-3
• Soucek, Priscilla (December 15, 1998), „ESKANDAR SOLṬĀN“, Encyclopaedia Iranica, Encyclopaedia Iranica Foundation, qaraldi: December 7, 2019
• Woods, John E. (1990), Martin Bernard Dickson; Michel M. Mazzaoui; Vera Basch Moreen (muh.), „Timur's Genealogy“, Intellectual Studies on Islam: Essays Written in Honor of Martin B. Dickson, University of Utah Press, ISBN 978-0-87480-342-6
• Woods, John E. (1991), The Timurid dynasty, Indiana University, Research Institute for Inner Asian Studies, 17-bet