Vitamin A: Versiyalar orasidagi farq

Bu maqolani tinglang
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
kTahrir izohi yoʻq
„Витамин A“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 1: Qator 1:
'''<big>A vitamini</big>''' — kimyoviy tuzilish bo’yicha yaqin bo’lgan moddalar guruhi, ular retinol (A1 vitamin A, akserofitol) va o’xshash biologik faollikka ega bo’lgan boshqa retinoidlar: degidratoretinol (vitamin A2 ), retinal (retinen, A1 vitamini aldegidi) va retin kislota. Provitamin A`ga A vitaminining metabolik o’tmishdoshlari bo’lgan karotinoidlar kiradi; ular orasida eng muhim β- karotin hisoblanadi. Retinoidlar hayvonotdan kelib chiqishli, karotinoidlar esa o’simlikdan kelib chiqishli oziq-ovqatlarda uchraydi. Bu moddalarning barchasi qutbsiz organik erituvchi (masalan, moylarda) juda yaxshi, suvda esa yomon eriydi. A vitamini jigarda zaxiralanadi, to’qimalarda to’planishi ham mumkin. Peredozirovka holatlarida zaharli hisoblanadi.


{{Лекарственное средство|type=|image=All-trans-Retinol2.svg|width=300|image2=|latin_name=|IUPAC_name=(2''E'',4''E'',6''E'',8''E'')-3,7-диметил-9-(2,6,6-триметилциклогекс-1-ен-1-ил)-нона-2,4,6,8-тетраен-1-ол (спиртовая форма витамина A — ретинол)|chemical_formula={{Химическая формула |C =20 |H =30 |O =1 }}|CAS_number=11103-57-4|PubChem=1071|group=Витамины и витаминоподобные средства|ATC={{АТХ|A11|CA01}}, {{ATC|D10|AD02}}, {{ATC|R01|AX02}}, {{ATC|S01|XA02}}|ICD10=|metabolism=Поступает в организм в основном в виде пальмитата и стеарата, а также провитаминов — [[Каротиноиды|каротиноидов]]. Депонируется в печени в виде [[Сложные эфиры|сложных эфиров]], превращается в активные метаболиты — [[ретиналь]] (альдегидная форма) и [[Ретиноевая кислота|ретиноевую кислоту]]. Выводится в виде глюкуронидов ретиноевой кислоты и других неактивных метаболитов.|forms=драже, капли для приёма внутрь, капли для приёма внутрь (в масле), капсулы, раствор для внутримышечного введения (масляный), раствор для приёма внутрь (масляный), раствор для приёма внутрь и наружного применения (масляный), таблетки, покрытые оболочкой (сложные эфиры ретинола), мазь, субстанция-порошок для приготовления нестерильных лекарственных форм (ретиноевая кислота)|trademarks=Ретинола ацетат (витамин A), Видестим, Роаккутан (ретиноевая кислота), Изотретиноин (ретиноевая кислота), Аевит (с витамином E)}}
== Kashf etilish tarixi ==
[[Fayl:Vitamin A (Space filling) front direction.jpg|thumb|Vitamin A-3D model]]
1906-yilda ingliz biokimyogari Frederik Xopkins oziq-ovqatda oqsillar, yog’lar, uglevodlardan tashqari, inson organizmi uchun zarur bo’lgan boshqa moddalarni ham saqlanadi deb taxmin qildi va ularni «oziqlanishning qo’shimcha omillari» deb atadi. 1912-yilda Kazimir Funk ularga lotin so’zlari ''vita'' — hayot va ''amine'' — amin (u barcha vitaminlar o’z ichiga azot olgan deb xato hisoblagan) so’zlaridan olingan «vitamin» degan yangi nom berdi.
{{Ovozli Vikipediya|17|08|2013|Ru-Vitamin A 00-Intro.ogg|Ru-Vitamin A 01-History.ogg|Ru-Vitamin A 04-Food sources.ogg|Ru-Vitamin A 10-Hypovitaminosis.ogg|Ru-Vitamin A 11-Hypervitaminosis.ogg}}


'''Vitamin A-''' kimyoviy tarkibi jihatidan o'xshash moddalar guruhi bo'lib, u [[retinol]] (vitamin A <sub>1</sub>, akseroftol) va shunga o'xshash biologik faollikka ega bo'lgan boshqa [[Retinol|retinoidlarni]] o'z ichiga oladi: degidroretinol (vitamin A <sub>2</sub> ), retinal (retin, A vitamini aldegid <sub>1</sub> ) va retinoik kislota<ref name="JCBN">{{Veb manbasi|url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#p11|sarlavha=Номенклатура ретиноидов JCBN|kirish sanasi=2014-02-02|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ojr2X43c?url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#p11|arxivsana=2014-04-10}}</ref>. Pro- vitaminlar tarkibiga A vitaminining metabolik kashshoflari bo'lgan karotenoidlar kiradi; ular orasida eng muhimi b- karotindir . Retinoidlar [[Hayvonlar|hayvon]] mahsulotlarida, karotenoidlar esa [[Oʻsimliklar|o'simlik]] mahsulotlarida mavjud. Bu moddalarning barchasi qutbsiz organik erituvchilarda (masalan, moylarda) yaxshi eriydi va suvda yomon eriydi. A vitamini [[Jigar|jigarda]] va [[Toʻqima|to'qimalarda]] to'planishi mumkin. Dozani oshirib yuborilganda esa toksik ta'sir ko'rsatishi mumkin<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.
A vitaminining kashfiyoti 1913-yilda sodir bo’lgan. Ikki guruh olimlar — Viskonsin universitetidan Elmer Makkollum (1859-1929) va Margaret Devis (1887-1967) va Yels universitetidan Lafayette Mendel (1872-1935) bir-biridan mustaqil ravishda bir qator tadqiqotlar natijasida tovuq tuxumining sarig’i va sariyog’ normal hayot faoliyati uchun zarur bo’lgan ba’zi muhim moddalarni o’z ichiga olgan degan xulosaga keldi. Tajribalarida faqat kazein, yog’, laktoza, kraxmal va tuzning kombinatsiyasi bilan oziqlangan sichqonlar ko’z yallig’lanishi va diareyadan aziyat chekib, taxminan 60 kundan keyin nobud bo’lgan. Ratsioniga sariyog’, treskaning jigari yog’i yoki tuxum kiritilganda, ular normal holatga qaytishgan. Bu hayot uchun faqat yog’ mavjudligi emas, balki boshqa moddalar ham kerakligini anglatardi. Makkolum ularni ikkita sinfga ajratdi — «yog’da eruvchan omil A» (aslida A, E va D vitaminlari) va «suvda eruvchan omil B». <ref name=":0">{{Veb manbasi|url=https://mymedic.uz/salomatlik/a-vitamini/|sarlavha=A VITAMINI — XUSUSIYATLARI, ISHLATILISHI, SAQLOVCHI MAHSULOTLAR, GIPO- VA GIPERVITAMINOZ A|kirish sanasi=3-avgust 2022-yil}}</ref>


Retinol 1913 yilda kashf etilgan. 1931 yilda uning tuzilishi tasvirlangan, 1937 yilda esa kristallangan<ref name="VA">{{Veb manbasi|url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#r9|sarlavha=Nomenclature of Retinoids|kirish sanasi=2013-08-01|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqpfhpY?url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#r9|arxivsana=2013-08-17}}</ref>.
1920-yilda Jek Sesil Drammond (1891-1952) vitaminlarning yangi nomenklaturasini taklif qildi va bundan keyin vitaminar zamonaviy nomga ega bo’ldi. Xuddi shu yili, Xopkins oksidlanish yoki kuchli isitish vaqtida A vitamini parchalanishini ko’rsatdi.


A vitamini inson va hayvonlar organizmida ko'plab biokimyoviy muhim funktsiyalarni bajaradi. Retina - asosiy vizual ( koʻruv) [[Pigmentlar|pigment]]<nowiki/>i bo'lgan rodopsinning tarkibiy qismidir. Retinoik kislota shaklida vitamin o'sish va rivojlanishni rag'batlantiradi. Retinol [[Plazmatik membrana|hujayra membranalarining]] tarkibiy qismi bo'lib, organizmning antioksidant himoyasini ham ta'minlaydi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.
Shveytsariyalik kimyogar Paul Karrer (1889-1971) 1931-yilda A vitaminining kimyoviy tuzilishini tasvirlab berdi. Uning muvaffaqiyati 1937-yilda kimyo bo’yicha Nobel mukofoti bilan taqdirlandi . 1937-yilda Garri Xolms (1879-1958) va Rut Korbet A vitamini kristallashdi. 1947-yilda David Adrian van Dorp (1915-1995) va Yozef Ferdinand Arens (1914-2001) vitamin A`ni sintezlashdi. Otto Isler (1920-1992) 1947-yilda sintez qilishning sanoat usulini ishlab chiqdi.


A vitamini yetishmasligi bilan turli [[epiteliy]] yaralar rivojlanadi, ko'rish yomonlashadi, shox pardaning namlanishi buziladi. Immunitet funktsiyasining pasayishi va o'sishning kechikishi ham kuzatiladi<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.
A vitaminining ko’rishda ishtirok etishi biokimyogar Jorj Uold (1906-1997) tomonidan kashf etilgan, bu uchun u 1967-yilda fiziologiya va tibbiyot bo’yicha Nobel mukofoti olgan. <ref name=":0" />


== Kashfiyot tarixi ==
== Fizik va kimyoviy xususiyatlari ==
1906 yilda ingliz biokimyogari [[Frederick Gowland Hopkins|Frederik Xopkins]] oziq-ovqat tarkibida [[Proteinlar|oqsillar]], [[Yogʻ|yog'lar]], [[uglevodlar]] va boshqalardan tashqari, inson tanasi uchun zarur bo'lgan boshqa moddalar ham borligini aytdi va u "qo'shimcha oziqlanish omillari" deb nomladi ({{Lang-en|accessory food factors}} ). 1912 yilda Casimir Funk "vitamin" nomini taklif qildi - lotincha ''vita'' - hayot, ''omin'' - omin so'zlaridan (u barcha vitaminlar [[Azot|azotni]] o'z ichiga oladi, deb noto'g'ri ishongan)<ref name="VA">{{Veb manbasi|url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#r9|sarlavha=Nomenclature of Retinoids|kirish sanasi=2013-08-01|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqpfhpY?url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#r9|arxivsana=2013-08-17}}</ref>.
A vitamini guruhi moddalari kristall moddalardir. Ular suvda erimaydi, ammo organik erituvchilarda yaxshi eriydi.


A vitaminining o'zi 1913 yilda kashf etilgan. Ikki guruh olimlar - Viskonsin universitetidan Elmer Makkollum (1859-1929) va Margaret Devis (1887-1967) va [[Yale universiteti|Yel universitetidan]] {{Tarjima qilinmagan 5|Осборн, Томас|Томас Осборн||Thomas Burr Osborne (chemist)}} (1859-1929) va {{Tarjima qilinmagan 5|Мендель, Лафайет|Лафайет Мендель||Lafayette Mendel}} (1872-1935), har bir do'stidan mustaqil ravishda, bir qator tadqiqotlardan so'ng, ular sariyog 'va tovuq tuxumining sarig'ida normal hayot uchun zarur bo'lgan ba'zi moddalar mavjud degan xulosaga kelishdi. Ularning tajribalari shuni ko'rsatdiki, sichqonlar faqat [[kazein]], yog ', [[laktoza]], [[kraxmal]] va [[Natriy xlorid|tuz]] aralashmasi bilan oziqlangan, ko'zning yallig'lanishi va diareyadan aziyat chekkan va taxminan 60 kundan keyin vafot etgan. Ratsionga sariyog ', baliq yog'i yoki tuxum qo'shilsa, ular normal holatga qaytdi. Bu nafaqat yog'ning mavjudligi, balki boshqa ba'zi moddalar ham talab qilinishini anglatardi. Makkollum ularni ikkita sinfga ajratdi - "yog'da eriydigan omil A" (aslida A, E va D vitaminlari mavjud) va "suvda eruvchan B omil"<ref name="VA">{{Veb manbasi|url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#r9|sarlavha=Nomenclature of Retinoids|kirish sanasi=2013-08-01|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqpfhpY?url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/misc/ret.html#r9|arxivsana=2013-08-17}}</ref><ref name="Vitamin A">{{Статья}}</ref>.
Retinol havo kislorodi ta’sirida parchalanadi va yorug’likka juda sezgirdir. Barcha birikmalar sis-trans-izomerizatsiyaga moyil, ayniqsa 11 va 13 bog’lanishlar bo’yicha, ammo 11-sis-retinaldan tashqari barcha juft bog’lanishlar trans-konfiguratsiyaga ega.

{| class="wikitable"
1920 yilda {{Tarjima qilinmagan 5|Драммонд, Джек Сесиль|Джек Сесиль Драммонд||Jack Drummond}} (1891-1952) [[vitaminlar]] uchun yangi nomenklaturani taklif qildi va shundan so'ng vitamin o'zining zamonaviy nomini oldi<ref name="Vitamin A">{{Статья}}</ref>. Xuddi shu yili Xopkins A vitamini oksidlanish yoki yuqori issiqlik bilan yo'q qilinishini ko'rsatdi<ref name="Vitamin A" />.
|+A guruhiga kiruvchi moddalarning xususiyatlari

!Birikma
1931 yilda shveytsariyalik kimyogari [[Paul Karrer|Pol Karrer]] (1889-1971) A vitaminining kimyoviy tuzilishini tasvirlab berdi. Uning yutug'i 1937 yilda kimyo [[Nobel mukofoti|bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor]] bo'ldi. Garri Xolms (1879-1958) va Rut Korbet 1937 yilda A vitaminini kristallashtirgan. 1946 yilda {{Tarjima qilinmagan 5|ван Дорп, Давид Адриан|Давид Адриан ван Дорп||David Adriaan van Dorp}} (1915-1995) va {{Tarjima qilinmagan 5|Аренс, Йозеф Фердинанд|Йозеф Фердинанд Аренс|nl|Josef Ferdinand Arens}} (1914-2001) A vitaminini sintez qilishdi. Otto Isler (1920-1992) 1947 yilda uni sintez qilishning sanoat usulini ishlab chiqdi.
!Molyar massasi

!Erish temperaturasi, °C
A vitaminining ko'rishdagi roli biokimyogar Jorj Vald (1906-1997) tomonidan kashf etilgan bo'lib, u 1967 yilda fiziologiya yoki tibbiyot bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan<ref name="Vitamin A">{{Статья}}</ref>.
!λmaks (etanol), nm

== Fizio-kimyoviy xossalari ==
A vitamini guruhining moddalari kristall moddalardir. Ular suvda erimaydi, lekin organik erituvchilarda yaxshiroq eriydi<ref name="Энциклопедия">{{Книга|автор=Кнунянц И. Л. и др.|заглавие=Химическая энциклопедия|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1988|том=1: А—Дарзана|страницы=382—383|страниц=|серия=|isbn=|тираж=100000}}</ref>.

Retinol atmosfera kislorodi tomonidan parchalanadi va yorug'likka juda sezgir. Barcha birikmalar ''cis'' - ''trans'' izomerizatsiyaga moyil bo'ladi, ayniqsa 11 va 13-bog'larda, ammo 11- ''cis'' -retinaldan tashqari barcha qo'sh bog'lar ''trans'' -konfiguratsiyaga ega<ref name="Энциклопедия">{{Книга|автор=Кнунянц И. Л. и др.|заглавие=Химическая энциклопедия|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1988|том=1: А—Дарзана|страницы=382—383|страниц=|серия=|isbn=|тираж=100000}}</ref>.
{| class="standard" style="text-align:center"
|+A guruhiga kiruvchi birikmalarning xossalari<ref name="Энциклопедия">{{Книга|автор=Кнунянц И. Л. и др.|заглавие=Химическая энциклопедия|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1988|том=1: А—Дарзана|страницы=382—383|страниц=|серия=|isbn=|тираж=100000}}</ref>
! Murakkab
! Molyar massa
! Erish nuqtasi, ° C
! l <sub>max</sub> (etanol), nm
|-
| Retinol
| 286.43
| 64
| 324-325
|-
|-
| Retina
|Retinol
| 284.45
|286,43
|64
| 61-64
| 375
|324—325
|-
|-
| Retinoik kislota
|Retinal
|284,45
| 300,45
| 181
|61—64
| 347
|375
|-
|-
| Retinol palmitat
|Retion kislota
|300,45
| 524,8
| 28-29
|181
| 325-328
|347
|-
|-
| Retinol asetat
|Retinolpalmitat
| 328.5
|524,8
| 57-58
|28—29
| 326
|325—328
|-
|-
|Retinolasetat
|328,5
|57—58
|326
|}
|}


== Tuzilishi va vazifalari ==
== Tuzilishi va shakllari ==
[[Fayl:All-trans-Retinol2.svg|thumb| .Retinol]]
A vitamini — β-iononli halqa va ikkita izopren qoldiqlari va birlamchi spirtli guruhdan tashkil topgan yon zanjirdan iborat siklik to’yinmagan spirt. Organizmda u retinal (vitamin A-aldegid) va retin kislotagacha oksidlanadi. Jigarda u retinilpalmitat, retinilasetat va retinilfosfat shaklida zaxiralanadi.
[[Fayl:All-trans-Retinal2.svg|thumb| Retina]]
[[Fayl:All-trans-Retinsäure.svg|thumb| Retinoik kislota]]
A vitamini tsiklik to'yinmagan [[Spirtlar|spirt]] bo'lib, b-ion halqasi va ikkita [[izopren]] qoldig'ining yon zanjiri va birlamchi [[Gidroksil guruh|spirt guruhidan iborat]] . Organizmda u retinal (vitamin A-aldegid) va retinoik kislotaga oksidlanadi. Jigarda retinil palmitat, retinil asetat va retinilfosfat<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref> shaklida to'planadi.


U hayvonot mahsulotlarida barcha shakllarda uchraydi, ammo sof [[retinol]] beqaror bo'lgani uchun asosiy qismi retinol efirlari shaklida (sanoatda u asosan palmitat yoki [[Sirka kislota|asetat]] shaklida ishlab chiqariladi) koʻproq uchraydi<ref name="Comprehensive Guide to Vitamin A">{{Veb manbasi|url=http://www.meschinohealth.com/books/vitamin_a|sarlavha=Comprehensive Guide to Vitamin A|muallif=|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqqUi3x?url=http://www.meschinohealth.com/books/vitamin_a|arxivsana=2013-08-17|kirish sanasi=2013-07-26}}</ref>.
Vitamin A hayvonotdan kelib chiqishli mahsulotlarning barcha shakllarida mavjud, biroq sof retinol beqaror bo’lganligi sababli, uning asosiy qismi retinolning murakkab efirlari ko’rinishida saqlanadi (sanoatda asosan palmitat yoki asetat ko’rinishida ishlab chiqariladi).


O’simliklarda provitamin A — ba’zi karotinoidlar mavjud bo’ladi. Vitaminning o’tmishdoshlari tuzilishi jihatidan o’xshash bo’lgan ikki guruh moddalar: karotinlar (α-, β- va γ-karotinlar) va ksantofillar (β-kriptoksantin) bo’lishi mumkin. Karotinoidlar ham izoprenoid birikmalar bo’lib, α- va γ-karotin bittadan β-ionon halqa saqlaydi va oksidlanish jarayonida ulardan 1 ta molekula retinol hosil bo’ladi, β-karotinda esa ikkita iononli halqa bor, shuning uchun u ko’proq biologik faollikka ega va undan ikkita retinol molekulasi hosil bo’ladi.
O'simliklarda provitamin A - ba'zi karotenoidlar mavjud. Strukturaviy bog'liq moddalarning ikkita guruhi vitaminning kashshofi bo'lishi mumkin: karotinlar (a-, b- va g-karotinlar) va ksantofillar (b-kriptoksantin). Karotinoidlar ham izoprenoid birikmalar bo'lib, a va g-karotinlarning har birida bittadan b-ion halqasi bor va oksidlanish jarayonida bitta retinol molekulasi, b-karotinda esa ikkita ion halqa hosil bo'ladi, shuning uchun u ko'proq biologik faollikka ega va ikkita retinol molekulasi hosil bo'ladi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.


== Oziq-ovqat manbalari ==
Etxo’r hayvonlar, masalan mushuksimonlar 15-15′-monooksigenaza yo’qligi sababli karotonoidlarni retinalga aylantira olmaydi (natijada hech bir karotinoid turi bu hayvonlar uchun vitamin A shakli hisoblanmaydi).
A vitamini hayvonlar va o'simlik mahsulotlarida, ayniqsa dengiz baliqlari va sutemizuvchilarning jigarida mavjud. Karotinlar ham odamlar uchun vitamin manbai bo'lishi mumkin. Karotin sariq rangli pigment bo'lib, uning mahsulotdagi tarkibi ma'lum darajada ularning rangi intensivligiga mutanosibdir<ref name=":0">{{Книга|автор=Аделия Дэвис|заглавие=Нутрицевтика. Питание для жизни, здоровья и долголетия|страницы=54}}</ref>. Ular yuqori dozalarda zaharli emas, lekin retinolni to'liq almashtira olmaydi, chunki faqat cheklangan miqdori A vitaminiga aylanishi mumkin. B-karotinning eng ko'p miqdori sabzining turli navlarida uchraydi, ammo uning konsentratsiyasi xilma-xillikka qarab keskin farq qilishi mumkin. xilma-xillikka (100 g ga 8 dan 25 mg gacha, rang qanchalik yorqinroq bo'lsa, karotin ko'proq bo'ladi<ref name=":0" />). Yaxshi manbalar - qizil qalampir, yashil piyoz, salat, qovoq va pomidor<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>. Ko'p karotin barg lavlagi (chard), brokkoli, sariq qovoq, ismaloq va boshqa yashil sabzavotlar, no'xatlarda ham mavjud. Mevalardan o'riklar eng ko'p karotinga ega, ammo ularning tarkibi juda farq qiladi. Och rangga ega bo'lgan sabzavotlarda kam karotin mavjud.


Jigar -A vitaminiga eng boy organ hisoblanadi; buyraklar va boshqa sut mahsulotlarida ham A vitamini juda ko'p, ammo mushak to'qimalarida deyarli yo'q, shuning uchun u go'shtda topilmaydi. Tuxum va sariyog'dagi A vitaminining miqdori ko'p jihatdan hayvonlarning oziqlanishi sifatiga bog'liq. Bir litr sutda 500 dan 7000 IU gacha A vitamini va o'rtacha 1500 IU mavjud. Gomogenlashtirilgan sutda A vitamini kislorod bilan yo'q qilinishi mumkin. Qishda sigirlarga pichan boqilganda ishlab chiqarilgan 450 g sariyog'da taxminan 2000 IU A vitamini, yozgi yog'da esa 12000 IU gacha yoki undan ko'p bo'ladi. Baliq yog'i vitaminlarga juda boy, ammo uning tarkibi baliqning yoshi va parhezining tabiatiga bog'liq. Halibut jigar yog'i baliq yog'iga qaraganda A vitaminiga boy, chunki halibut keksa yoshda yig'ib olinadi va yashil suv o'tlari bilan uzoqroq oziqlanadi. Xuddi shu sababga ko'ra, mol yoki qo'zichoq jigarida buzoq yoki qo'zichoq jigariga qaraganda ko'proq A vitamini mavjud. O'rtacha, qutbli ayiqning jigarida eng ko'p vitamin. Mutlaq rekordchi London hayvonot bog'idagi 100 yoshli pitonning jigari edi.
Vitamin A (retinol) — ushbu vitamin o‘sish jarayoni hamda ko‘zlarga o‘z ijobiy ta’sirini o‘tkazadi. Retinol (A vitamin) tabiatda keng tarqalgan. O‘simlik to‘qimalarida A provitamin (organizmda retinolga aylanadigan karotinoid pigmentlar) holida uchraydi. Ko‘rish pigmentlari hosil bo‘lishida qatnashib, organizmning normal o‘sishini, ko‘zning turli darajadagi yorug‘likka moslashishini ta’minlaydi.


Bundan tashqari, sabzavot tarkibi haqidagi ma'lumotlar eskirgan, chunki u boy tuproqlarda o'sgan va ko'proq vitaminlarga ega sabzavotlar tahliliga asoslangan. Ma'lumki, A vitaminining tarkibi ularni yetishtirish sharoitlariga qarab yuzlab marta farq qilishi mumkin. Beda dalalarida o'tlayotgan sigirlarning sutida A vitamini umuman uchramaydi, chunki beda tarkibida A vitaminini yo'q qilishdan saqlaydigan E vitamini mavjud emas. Mineral o'g'itlardan tuproqqa tushgan nitratlar o'simliklardagi, ularni iste'mol qiladigan hayvonlarning tanasida va inson tanasida A vitaminini yo'q qiladi. Sabzi tarkibida karotin umuman yo'qligi sodir bo'ladi.
Shuni ham aytib o‘tish joizki, A vitamini uzoq vaqt davomidagi yorug‘lik nuri, kislorod yoki yuqori harorat ostida nobud bo‘ladi. Sifatsiz yog‘lar ham vitamin Ani nobud qiladilar. <ref>{{Veb manbasi|url=https://avitsenna.uz/vitaminlar-haqida-batafsil-malumot/|sarlavha=Vitaminlar haqida batafsil ma’lumot|kirish sanasi=3-avgust 2022-yil}}</ref>


Karotinning atigi 1% ga yaqini xom sabzi, qaynatilgan sabzi esa 5-19% ni olishi aniqlangan. Umuman olganda, sabzavotlardan 16-35% karotin so'riladi. Sabzavotlarning tuzilishi qanchalik yumshoq bo'lsa, karotin shunchalik yaxshi so'riladi. Shuning uchun karotin sabzavot sharbatidan yaxshiroq so'riladi, ammo sharbatni tayyorlagandan keyin darhol ichish kerak, chunki karotin havoda tezda oksidlanadi. A vitamini yoki karotin ingichka ichakda qon oqimiga kirmasdan oldin, ular safro bilan birlashishi kerak. Agar o'sha paytda ovqatda ozgina yog' bo'lsa, unda oz miqdorda safro ajralib chiqadi va bu yog'da eriydigan vitaminning so'rilishi buziladi, buning natijasida karotin va A vitaminining 90% gacha najas bilan yo'qolishi mumkin<ref name=":0">{{Книга|автор=Аделия Дэвис|заглавие=Нутрицевтика. Питание для жизни, здоровья и долголетия|страницы=54}}</ref>.
== A vitamini saqlovchi mahsulotlar ==
Retinol hayvonot va o’simlik manbali mahsulotlarda, ayniqsa, dengiz baliqlari va sutemizuvchilar jigarida ko’p miqdorda mavjud. Inson uchun vitaminning manbai karotinlar ham bo’lishi mumkin. Ular yuqori dozalarda toksik emas, lekin ular retinol o’rnini butunlay bosa olmaydi, chunki faqat cheklangan miqdori A vitaminiga aylanishi mumkin. β-karotinning eng katta miqdori har xil sabzi turlarida uchraydi, lekin uning kontsentratsiyasi naviga qarab keskin farq qilishi mumkin (100 g`da 8 dan 25 mg` gacha). Uning yaxshi manbalari qizil qalampir, ko’k piyoz, salat, qovoq va pomidor bo’ladi.

* O’simlikli (karotinoidlar):
** Yashil va sariq sabzavotlar — sabzi, qovoq, shirin qalampir, ismaloq, brokkoli, ko’k piyoz, petrushka;
** Dukkaklilar — soya, no’xat;
** Mevalar — shaftoli, o’rik, olma, uzum, tarvuz, qovun, na’matak, chakanda, gilos.
* Hayvonotli (retinoidlar) — baliq yog’i, jigar (ayniqsa mol jigari), ikra, sut, sariyog’, margarin, smetana, tvorog, pishloq, tuxum sarig’i.

Tarkibida beta-karotin ko’p miqdorda mavjud bo’lgan genetik-modifikatsiyalangan tillarang guruch A vitamini tanqisligini bartaraf etish uchun potentsial yechimdir, ammo shunga qaramay, «oltin guruchning» hech bir navi iste’mol uchun mavjud emas.

Sintetik retinol (murakkab efirlar shaklida) juft bog’lanishlardan iborat zanjirni asta-sekin o’stirish orqali β-ionondan olinadi.

== Sutkalik ehtiyoj ==
O’rtacha olganda, katta yoshli erkak uchun 900 mkg, ayol uchun 700 mkg A vitamini kerak. Kattalar uchun yuqori ruxsat eng maksimal miqdor sutkasiga 3000 mkg hisoblanadi.
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
!Sabzavotlar (karotinoidlar)
|+A vitaminini tavsiya etilgan sutkalik is’temol miqdori
! Hayvonlar (retinoidlar)
!Yosh kategoriyasi
!Iste’mol me’yori, mkg/sutka
!Ruxsat etilgan maksimal miqdor, mkg/sutka
|-
|Chaqaloqlar
|400 (0—6 oy),500 (7—12 oy)
|600
|-
|Bolalar
|300 (1—3 yosh),400 (4—8 yosh)
|600 (1—3 yosh),900 (4—8 yosh)
|-
|Erkaklar
|600 (9—13 yosh),900 (14 — >70 yosh)
|1700 (9—13 yosh),2800 (14—18 yosh),3000 (19 — >70 yosh)
|-
|Ayollar
|600 (9—13 yosh),700 (14 — >70 yosh)
|1700 (9—13 yosh),2800 (14—18 yosh),3000 (19 — >70 yosh)
|-
|Homilador ayollar
|750 (<19 yosh),770 (19 — >50 yosh)
|2800 (<19 yosh),3000 (19 — >50 yosh)
|-
|-
| Yashil va sariq sabzavotlar ( sabzi, qovoq, [[Qalampir|bulg'or qalampiri]], [[ismaloq]], brokkoli, yashil piyoz, maydanoz ), dukkaklilar ( soya, no'xat ), shaftoli, o'rik, [[olma]], [[uzum]], tarvuz, [[qovun]], [[Naʼmatak|atirgul]], [[Chakanda|dengiz shimoli]], dengiz [[Gilos|shimoli]]
|Emizikli ayollar
| Baliq yog'i, jigar (ayniqsa mol go'shti), [[Uvildiriq|ikra]], [[sut]], [[Sariyogʻ|sariyog ']], [[margarin]], [[smetana]], [[tvorog]], [[pishloq]], tuxum sarig'i
|1200 (<19 yosh),1300 (19 — >50 yosh)
|2800 (<19 yosh),3000 (19 — >50 yosh)
|}
|}
Donalarda ko'p miqdorda beta-karotinni o'z ichiga olgan genetik jihatdan o'zgartirilgan oltin guruch A vitamini tanqisligi uchun potentsial yechimdir. Biroq, iste'mol uchun "oltin guruch" navlari hali mavjud emas<ref>{{Veb manbasi|url=http://fbae.org/2009/FBAE/website/news_tough-lessons-from-golden-rice.html|sarlavha=Tough Lessons From Golden Rice|muallif=Foundation for Biotechnology Awareness and Education|sana=2009|kirish sanasi=2013-07-30|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqtnyTv?url=http://fbae.org/2009/FBAE/website/news_tough-lessons-from-golden-rice.html|arxivsana=2013-08-17}}</ref>.


Sintetik retinol (esterlar shaklida) er-xotin bog'lanishlar zanjirini asta-sekin oshirib, b-ionondan olinadi<ref name="">{{Книга|автор=Коротченкова Н. В., Самаренко В. Я.|часть=|заглавие=Витамины алициклического ряда|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Санкт-Петербургская государственная химико-фармацевтическая академия|год=2001|страницы=7|страниц=|серия=|isbn=5-8085-0096-6|тираж=}}</ref>.
== Retinoidlar va karotinoidlarning vitamin qiymati ==
Oziq-ovqatdagi karotinoidlarining faqat bir qismi organizmda A vitaminiga aylanishi mumkinligi sababli, oziq-ovqat mahsuloti retinol shaklida organizmga so’rilgan A vitamini miqdori bilan taqqoslanadi.


== Kunlik talab ==
2001-yilda AQSh tibbiyot instituti retinol faolligi ekvivalenti (RAE) deb nomlangan yangi birlikni taklif qildi. 1 RAE 1 mkg retinol, 2 mgk yog’da erigan β-karotin (farmatsevtik preparat shaklida), 12 mkg «oziq-ovqat» β-karotini yoki 24 mkg boshqa A provitaminiga teng.
Voyaga etgan erkakka kuniga o'rtacha 900 mkg, ayolga esa 700 mkg A vitamini kerak bo'ladi. Kattalar uchun ruxsat etilgan yuqori iste'mol darajasi kuniga 3000 mkg ni tashkil qiladi<ref>{{Veb manbasi|url=http://fnic.nal.usda.gov/dietary-guidance/dri-reports/vitamin-vitamin-k-arsenic-boron-chromium-copper-iodine-iron-manganese|sarlavha=Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc (2001)|nashriyot=United States Department of Agriculture. National Agricultural Library|til=en|kirish sanasi=2013-08-06|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqufUi7?url=http://fnic.nal.usda.gov/dietary-guidance/dri-reports/vitamin-vitamin-k-arsenic-boron-chromium-copper-iodine-iron-manganese|arxivsana=2013-08-17}}</ref>.
{| class="wikitable"
{| class="standard" style="text-align:center"
!Modda
|+Tavsiya etilgan kunlik A vitamini iste'moli<ref name="Dietary">{{Veb manbasi|url=http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx|sarlavha=Dietary Reference Intakes: Vitamins|muallif=|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqvPj58?url=http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx|arxivsana=2013-08-17|kirish sanasi=2013-07-26}}</ref>
!1 mkg moddada RAE
! Yosh toifasi
! Foydalanish normasi, mkg / kun
! Qabul qilinadigan yuqori qabul qilish darajasi, mkg / kun
|-
| Chaqaloqlar
| 400 (0-6 oy), 500 (7-12 oy) )
| 600
|-
|-
| Bolalar
|retinol
| 300 (1-3 yil), 400 (4-8 yil)
|1
| 600 (1-3 yil), 900 (4-8 yil)
|-
|-
| Erkaklar
|yog’da erigan beta-karotin
| 600 (9-13 yosh), 900 (14->70 yosh)
|1/2
| 1700 (9-13 yosh), 2800 (14-18 yosh), 3000 (19->70 yosh)
|-
|-
| Ayollar
|oziq-ovqatdagi beta-karotin
| 600 (9-13 yosh), 700 (14->70 yosh)
|1/12
| 1700 (9-13 yosh), 2800 (14-18 yosh), 3000 (19->70 yosh)
|-
|-
| Homilador ayollar
|oziq-ovqatdagi alfa-karotin
| 750 (<19 yosh), 770 (19->50 yosh)
|1/24
| 2800 (<19 yosh), 3000 (19->50 yosh)
|-
|-
| Emizgan ayollar
|oziq-ovqatdagi gamma-karotin
| 1200 (<19 yosh), 1300 (19->50 yosh)
|1/24
| 2800 (<19 yosh), 3000 (19->50 yosh)
|-
|-
|oziq-ovqatdagi beta-kriptoksantin
|1/24
|}
|}


== O’zaro ta'sirlashuv ==
== Metabolizm ==
[[Fayl:Vitamin_A_synthesis.png|thumb|428x428px| b-karotinning retinolga aylanishi]]
A vitaminining sinergisti E vitamini bo’lib, u retinolni faol shaklda ushlab turishga, ichakda so’rilishiga va uning anabolik ta’siriga yordam beradi. Vitamin A ko’pincha vitamin D bilan birga buyuriladi. Gemeralopiyani davolashda u riboflavin, nikotin kislotasi bilan birgalikda qo’llanilishi kerak. A vitamini bilan bir vaqtda xolestiramin, faollashtirilgan ko’mirni belgilash mumkin emas, bu uning so’rilishini buzadi.
Oziq-ovqatlardan A vitaminining assimilyatsiyasi va dozalash shakli oshqozon osti bezi va ingichka ichak shilliq qavatining maxsus gidrolazalari (karboksiesteraza va lipaz<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/reaction/terp/retinyl.html|til=en|sarlavha=Retinal and Derivatives Biosynthesis|kirish sanasi=2013-08-01|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivqwbefr?url=http://www.chem.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/reaction/terp/retinyl.html|arxivsana=2013-08-17}}</ref>) ishtirokida sodir bo'ladi. 6 oygacha bo'lgan bolalarda gidrolazalar yaxshi ishlamaydi. So'rilishi uchun etarli miqdorda yog'li ovqatlar va safro mavjudligi muhimdir. So'rilish mitsellalar tarkibida sodir bo'ladi, keyin enterotsitlarda ular chilomikronlar tarkibiga kiradi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>. Ichak [[Epiteliy|epiteliyasining]] hujayrasida bir marta vitamin yana [[Palmitin kislota|palmitik kislota esteriga]] aylanadi va bu shaklda limfa, keyin esa qonga kiradi. Mushakdan faqat retinol asetat so'riladi<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.


B-karotin avval molekulaning markaziy qismida 15-15'-monoksigenaza tomonidan retinani hosil qilish uchun, so'ngra NADH va NADPH koenzimlari ishtirokida reduktaza bilan parchalanadi. Antioksidantlarni oziq-ovqat bilan bir vaqtda qabul qilish periferik qo'sh bog'lanishlarda karotinning oksidlanishini oldini oladi. Vitamin B <sub>12</sub> monooksigenaza faolligini oshiradi. Bu markaziy bog'lanishda ajraladigan karotin molekulalarining sonini oshiradi va A vitamini sintezining samaradorligi 1,5-2 marta oshadi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.
== Genlarning transkriptatsiyasi ==
Vitamin A va uning hosilalari hujayra yadrosidagi maxsus retseptor oqsillarga ta’sir qiladi: Retinoic acid recseptor, beta (RARB); Retinoid-Related Orphan Receptor-gamma (RORC); Retinoid X receptor, alpha (RXRA). Bunday yadroviy retseptorlarning kristall tuzilmalari kirstallografik usular bilan tadqiq qilingan. Bunday ligand-retseptor kompleks DNK qismlari bilan bog’lanib, genlar supressiyasini chaqiradi va shu tariqa oqsillar, fermentlar yoki to’qimalarning tarkibiy qismlari sintezini tartibga soladi, bu harakat ham embriogenez, ham morfogenezda namoyon bo’ladi. A vitaminining farmakologik ta’siri aynan ushbu xususiyati bilan aniqlanadi.


Qonda A vitamini jigarda sintez qilingan maxsus retinol bog'lovchi oqsil (RBP) bilan birlashadi. Retinoik kislota [[Albuminlar|albumin]] bilan bog'lanadi<ref name="Comprehensive Guide to Vitamin A">{{Veb manbasi|url=http://www.meschinohealth.com/books/vitamin_a|sarlavha=Comprehensive Guide to Vitamin A|muallif=|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqqUi3x?url=http://www.meschinohealth.com/books/vitamin_a|arxivsana=2013-08-17|kirish sanasi=2013-07-26}}</ref>. Protein retinolning eruvchanligini, oksidlanishdan himoya qilishni va turli to'qimalarga tashishni ta'minlaydi. Protein bilan bog'lanmagan dori zaharli hisoblanadi. Keyin hosil bo'lgan kompleks (vitamin A + BSR) boshqa oqsil bilan birlashadi - transtiretin, bu buyraklardagi preparatning filtrlanishiga to'sqinlik qiladi. To'qimalarda A vitamini ishlatilganligi sababli, u yuqoridagi oqsillardan ajralib chiqadi va to'qimalarga kiradi<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.
== Vazifalar ==
Vitamin A quyidagi farmakologik ta’sirlarga ega:


Vitaminning asosiy to'planish joyi jigar (90%) bo'lib, kamroq miqdorda u buyraklar, yog 'to'qimalari va buyrak usti bezlarida saqlanadi<ref name="Comprehensive Guide to Vitamin A">{{Veb manbasi|url=http://www.meschinohealth.com/books/vitamin_a|sarlavha=Comprehensive Guide to Vitamin A|muallif=|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6IvqqUi3x?url=http://www.meschinohealth.com/books/vitamin_a|arxivsana=2013-08-17|kirish sanasi=2013-07-26}}</ref>.
1. Quyidagilar sintezi uchun kerak bo’lgan fosfoadenozinfosfosulfatni faollashtiruvchi fermentlar sintezi:


Homiladorlikning so'nggi trimestrida platsenta orqali homilaga retinol oqimi, ehtimol, homila tomondan, maxsus mexanizm bilan tartibga solinadi. Ortiqcha vitamin A palmitik kislota esteri shaklida jigarda to'planadi. Jigarda preparatning to'planishi, agar u yangi tug'ilgan chaqaloqda uning to'qimalarining {{Nobr|20 мкг/г}} va kattalarda {{Nobr|270 мкг/г}} dan oshsa, yetarli deb hisoblanadi. Jigardagi A vitamini tarkibining ko'rsatkichi ham uning qon plazmasidagi darajasi hisoblanadi: agar u {{Nobr|10 мкг/дл}} dan kam bo'lsa, unda odamda [[gipovitaminoz]] mavjud. To'liq tug'ilgan chaqaloq 2-3 oylik A vitamini zaxirasiga ega<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.
* Mukopolisaxaridlar, gialuron kislota, geparin;
* Sulfoserbrozidlar;
* [[Taurin]];
* Endogen va ekzogen moddalarning metabolizmida ishtirok etuvchi jigar fermentlari.


Maqsadli organ hujayralarida retinoid + retinol bog'lovchi oqsil (RBP) kompleksini taniydigan va bog'laydigan maxsus sitozolik retseptorlari mavjud. [[Toʻr parda|Ko'zning to'r pardasida]] retinol retinalga, jigarda esa biotransformatsiyaga uchraydi, avval faol metabolitlarga (to'r pardaga, so'ngra o't bilan glyukuronidlar shaklida chiqariladigan retinoik kislotaga), so'ngra u tomonidan chiqariladigan faol bo'lmagan mahsulotlarga aylanadi. buyraklar va ichaklar. Ichakda bir marta preparat enterohepatik aylanishda ishtirok etadi. Chiqarish sekin: 21 kun ichida qabul qilingan dozaning atigi 34% tanadan yo'qoladi. Shuning uchun preparatning takroriy dozalari bilan to'planish xavfi ancha yuqori<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref><ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.
2. Mushak to’qimalarining oqsillarini sintezini rag’batlantiruvchi A1 , A2, B va C somatomedinlarning sintezi; fosfat va timidinning DNK`ga, prolinni kollagenga, uridinni RNK`ga kiritilishi.
[[Fayl:Vitamin_A_metabolism_ru.png|center|600x600px| A vitamini metabolizmi]]


== Retinoidlar va karotenoidlarning vitaminlik qiymati ==
3. Polipeptid zanjirlarining glikolizlanishi:
Oziq-ovqat tarkibidagi karotinoidlarning faqat bir qismi tanada A vitaminiga aylanishi mumkinligi sababli, oziq-ovqatlar retinol shaklida inson tanasi tomonidan so'rilgan A vitamini miqdori bilan taqqoslanadi. Ushbu miqdorning ta'rifi bo'yicha ba'zi chalkashliklar ekvivalent miqdor tushunchasi vaqt o'tishi bilan o'zgarganligidan kelib chiqadir.


Xalqaro birliklarga (IU) asoslangan tizim, uzoq vaqtdan beri qo'llanilgan. Bir IU birligining qiymati 0,3 mkg retinol, 0,6 mkg b-karotin yoki 1,2 mkg provitamin A bo'lgan boshqa karotinoidlar sifatida qabul qilingan.
* Qonning glikoproteinlarini (makroglobulin va boshqalar);
* Hujayra va subhujayra (mitoxondrial va lizosomal) membranalarining tarkibiy qismlari bo’lgan glikoproteinlarni (bu fagotsitozni yakunlash uchun katta ahamiyatga ega);
* glikoprotein — fibronektinni, u hujayralararo o’zaro ta’sirda ishtirok etadi va uning hisobiga hujayra o’sishi tormozlanadi.


Keyinchalik, boshqa birlik ishlatilgan - retinol ekvivalenti (ER). 1 ER 1 mkg retinolga, 2 mkg yog'da erigan b-karotinga (ko'pgina vitamin komplekslarida yomon eriganligi sababli, b-karotin faqat qisman eriydi), oddiy oziq-ovqatda 6 mkg b-karotinga (konversiyadan beri) to'g'ri keldi. b-karotindan retinolga, bu holda, yog'da erigan b-karotinga qaraganda kamroq) yoki oziq-ovqatda 12 mkg a-karotin, g-karotin yoki b-kriptoksantin (chunki ovqatdan 50% kamroq retinol hosil bo'ladi) bu karotinoidlarning molekulalari b-karotin molekulalariga nisbatan)<ref name="MD">{{Veb manbasi|sarlavha=USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 25|url=http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/Place/12354500/Data/SR25/sr25_doc.pdf|sana=2012|til=en|muallif=U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service.|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivr6AEN1?url=http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/Place/12354500/Data/SR25/sr25_doc.pdf|arxivsana=2013-08-17|kirish sanasi=2013-07-28}}</ref>.
4. Jinsiy gormonlar, shunindgek, interferon, immunoglobulin A, lizotsim sintezi.


Keyingi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, aslida karotenoidlarning vitamin faolligi ilgari o'ylanganidan ikki baravar past. Shu sababli, 2001 yilda AQSh Tibbiyot instituti yana bir yangi birlikni - retinol faolligi ekvivalentini (RAE) taklif qildi. 1 RAE 1 mkg retinolga, 2 mkg yog'da erigan b-karotinga (farmatsevtika sifatida), 12 mkg "oziq-ovqat" b-karotinga yoki 24 mkg boshqa provitamin A ga to'g'ri keladi<ref name="MD">{{Veb manbasi|sarlavha=USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 25|url=http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/Place/12354500/Data/SR25/sr25_doc.pdf|sana=2012|til=en|muallif=U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service.|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivr6AEN1?url=http://www.ars.usda.gov/SP2UserFiles/Place/12354500/Data/SR25/sr25_doc.pdf|arxivsana=2013-08-17|kirish sanasi=2013-07-28}}</ref>.
5. Muddatidan oldin keratinezatsiyani oldini oluvchi epitelial to’qimalar fermentlari sintezi.
{| class="wikitable"
!Modda
! 1 mkg moddada RAE
|-
| retinol
| align="right" | bitta
|-
| yog'da erigan beta-karotin
| align="right" | 1/2
|-
| oziq-ovqat tarkibidagi beta karotin
| align="right" | 1/12
|-
| oziq-ovqat tarkibidagi alfa karotin
| align="right" | 1/24
|-
| oziq-ovqat tarkibidagi gamma-karotin
| align="right" | 1/24
|-
| oziq-ovqat tarkibidagi beta-kriptoksantin
| align="right" | 1/24
|}


== O'zaro ta'siri ==
6. Kalsitriol (D vitaminining faol metaboliti) uchun retseptorlarning faollashuvi.
A vitaminining sinergisti E vitamini bo'lib, retinolning faol shaklida saqlanishiga, ichakdan so'rilishiga va uning [[Anabolizm|anabolik]] ta'siriga yordam beradi. A vitamini ko'pincha [[Kalsiferollar|D vitamini]] bilan birga buyuriladi. [[Shabkoʻrlik|Gemeralopiyani]] davolashda [[Nikotin kislotasi|nikotinik kislota]] bo'lgan [[riboflavin]] bilan birga berilishi kerak. Siz bir vaqtning o'zida A vitaminini buyura olmaysiz xolestiramin, faol ko'mir, uning so'rilishini buzadi<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.


== Roli ==
7. Shafaqli ko’rish uchun zarur bo’lgan to’r pardaning tayoqchalarida rodopsin sintezi.
A vitamini quyidagi farmakologik ta'sirga ega<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>:


# Sintez uchun zarur bo'lgan fosfoadenozin fosfosulfat ( FAPS ) ni faollashtirish uchun zarur [[Fermentlar|bo'lgan fermentlarning]] sintezi:
Vitamin A guruhining birikmalari turli biologik faolliklarga ega. Retinol epitelial va suyak to’qimalarining o’sishi, differentsiyatsiyasi va funktsiyalarining saqlanishi, shuningdek ko’payishi uchun kerak. Retinal ko’rish mexanizmida muhimdir. Retin kislota hujayraviy differentsiatsiya jarayonlarida retinoldan 10 marta faolroq, lekin ko’payish jarayonlarida kamroq faol. <ref name=":0" />
#* mukopolisakkaridlar : xondroitinsulfat kislota va sulfoglikanlar - biriktiruvchi to'qima, xaftaga, suyaklarning tarkibiy qismlari; gialuron kislotasi - asosiy hujayralararo modda; [[Heparinum|geparin]] ;
#* sulfoserebrozidlar;
#* [[taurin]] (taurokolik safro kislotasining bir qismi, somatotrop gormon sintezini rag'batlantiradi, nerv impulsining sinaptik uzatilishida ishtirok etadi, antikalsiy ta'siriga ega);
#* endogen va ekzogen moddalar almashinuvida ishtirok etadigan jigar fermentlari.
# Mushak to'qimalari oqsillari sintezini rag'batlantiradigan somatomedin A <sub>1</sub>, A <sub>2</sub>, B va C sintezi; fosfatlar va timidinning [[Dezoksiribonuklein kislota|DNKga]], [[Prolin|prolinning]] kollagenga, uridinning [[Ribonuklein kislotalar|RNKga]] qo'shilishi.
# Polipeptid zanjirlarining glikolizi:
#* qon glikoproteinlari ( <sub>1</sub> - makroglobulin va boshqalar). );
#* fagotsitozning yakunlanishi uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan hujayrali va subhujayrali ( [[Mitoxondriya|mitoxondrial]] va [[Lizosoma|lizosomal]] ) membranalarning tarkibiy qismlari bo'lgan [[Glikoproteidlar|glikoproteinlar]] ;
#* [[Glikoproteidlar|glikoprotein]] - fibronektin, hujayralararo o'zaro ta'sirda ishtirok etadi, buning natijasida hujayra o'sishi inhibe qilinadi.
# [[Jinsiy gormonlar]] sintezi, shuningdek [[interferon]], [[Antitelolar|immunoglobulin]] A, [[Lizotsim|lizozim]] .
# Erta [[Muguzlanish|keratinizatsiyani]] oldini oladigan epiteliya to'qimalarining [[Fermentlar|fermentlarini]] sintez qilish.
# Kaltsitriol ( [[Kalsiferollar|D vitaminining]] faol metaboliti) uchun retseptorlarni faollashtirish.
# Alacakaranlıkta ko'rish uchun zarur bo'lgan [[Toʻr parda|retinal]] tayoqlarda rodopsin sintezi.


A vitamini guruhining birikmalari turli xil biologik faollikka ega. Retinol epiteliya va suyak to'qimalarining funktsiyalarini o'sishi, farqlanishi va saqlanishi, shuningdek, ko'payish uchun zarurdir. Retina ko'rish mexanizmida muhim ahamiyatga ega. Retinoik kislota hujayralarni farqlash jarayonlarida retinoldan 10 baravar faolroq, lekin ko'payish jarayonlarida kamroq faoldir<ref name="Энциклопедия">{{Книга|автор=Кнунянц И. Л. и др.|заглавие=Химическая энциклопедия|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Советская энциклопедия|год=1988|том=1: А—Дарзана|страницы=382—383|страниц=|серия=|isbn=|тираж=100000}}</ref>. Agar kalamushlar A vitaminining boshqa barcha shakllaridan mahrum bo'lsa, ular odatdagidek o'sishda davom etishlari mumkin. Biroq, bu kalamushlarda bepushtlik namoyon bo'ladi (garchi retinoik kislotaning yuqori dozalari spermatogenezni tiklashga qodir bo'lsa-da <ref>{{Статья|автор=van Pelt A. M., de Rooij D. G.|заглавие=Retinoic acid is able to reinitiate spermatogenesis in vitamin A-deficient rats and high replicate doses support the full development of spermatogenic cells|издание=Endocrinology|год=1991}}</ref>) va retinoik kislot
''A vitaminining ko'rish mehanizimiga ta'siri'' - A vitamini retinal shaklida ko’rishda muhim rol o’ynaydi. 11-sis-retinal opsin oqsillar bilan bog’lanib, purpura-qizil rangli pigment rodopsin yoki uch turdagi yodopsinning bittasini hosil qiladi, ular ko’ruv signallarini hosil qilishda ishtirok etuvchi asosiy ko’rish pigmnetlari hisoblanadi.


a retinolga yoki retinolga qaytarilishi mumkin emasligi sababli, retinal degeneratsiyani boshlaydi, retinol esa retinolga erkin aylanadi va aksincha<ref>{{Статья|автор=Moore T., Holmes P. D.|заглавие=The production of experimental vitamin A deficiency in rats and mice|издание=Laboratory Animals|год=1971}}</ref><ref>{{Статья|автор=van Beek M. E., Meistrich M. L.|заглавие=Spermatogenesis in retinol-deficient rats maintained on retinoic acid|издание=J. Reprod. Fertil|год=1992|ссылка=http://www.reproduction-online.org/content/94/2/327.full.pdf}}</ref>.
''A vitaminining organizmning antioksidant himoyasida ishtirok etishi -'' molekulada ikkita o’zaro bog’liq ikkitalik bog’lanishlarning mavjudligi tufayli retinol erkin radikallar, jumladan erkin kislorodli radikallar bilan o’zaro ta’sirlashishga qodir. Vitaminning bu muhim xususiyati uni samarali antioksidant deb hisoblashga imkon beradi. Retinol shuningdek vitamin E`ning antioksidant ta’sirini sezilarli darajada yaxshilyadi. Biroq, A vitamini o’zini porroksidant sifatida namoyon qilishi ham mumkin, chunki u juda zaharli perekis mahsulotlarini hosil qiladigan havo kislorodi bilan osongina oksidlanadi. Vitamin E retinol oksidlanishiga to’sqinlik qiladi.


=== Vitaminning ko'rish jarayonida ishtirok etishi ===
== Gipovitaminoz A ==
[[Fayl:Vitamin_a_zs.jpg|thumb|450x450px| Vizual signalning shakllanish mexanizmi]]
Dunyoda gipovitaminoz A besh yoshgacha bo’lgan bolalarning uchdan bir qismida uchraydi. U yiliga besh yoshgacha bo’lgan bolalardan 670 000 nafarinining hayotini olib ketadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda taxminan 250,000-500,000 bolalar A vitamini tanqisligi sababli har yili ko’r bo’lib qoladi (asosan Janubi-Sharqiy Osiyo va Afrikada).
A vitaminining ozgina yetishmasligi bilan ko'rish zaiflashadi. Ko'zning to'r pardasida vizual binafsha deb ataladigan A vitamini o'z ichiga olgan modda mavjud. Yorug'lik ko'zlarga kirganda, vizual binafsha rangning bir qismi bo'linadi va bu nerv impulslarini yuborishni rag'batlantiradi. Miya ko'zlar ko'rgan narsalar haqida ma'lumotni shunday qabul qiladi. Yana va yana, vizual binafsha rang yo'q qilinadi va qayta hosil bo'ladi. Ushbu ta'mirlash va bo'linish tsikli bizning hayotimiz davomida davom etadi<ref name=":0">{{Книга|автор=Аделия Дэвис|заглавие=Нутрицевтика. Питание для жизни, здоровья и долголетия|страницы=54}}</ref>.


Retina shaklida A vitamini ko'rishda muhim rol o'ynaydi. 11- ''cis'' -retinal opsin oqsillari bilan bog'lanib, binafsha-qizil [[Pigmentlar|pigmentlarni]] hosil qiladi, rodopsin yoki uchta turdagi yodopsindan biri - vizual signalni yaratishda ishtirok etadigan asosiy vizual pigmentlar hissoblanadi. Vizual signalni shakllantirish mexanizmi (rodopsin misolida) quyidagicha<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>:
Vitamin A tanqisligi birlamchi yoki ikkilamchi yetishmovchilik tufayli yuzaga kelishi mumkin. Birlamchi A vitamini yetishmasligi, bolalar va kattalar orasida meva va sabzavotlardan yetarli miqdorda karotinoidlar yoki hayvon va sut mahsulotlaridan vitamin A iste’mol qilmaslik tufayli yuzaga keladi. Emizishni erta to’xtatish ham bolalarda A vitaminining yetishmasligi xavfini oshirishi mumkin.


# Yorug'lik kvanti rodopsinni rag'batlantiradi.
Ikkilamchi A vitamini tanqisligi lipid absorbsiyasining, safro hosil bo’lishining  buzilishi, safro hosil bo’lishi, sigareta tutuni va surunkali alkogolizm kabi oksidlovchilarning surunkali ta’siri bilan bog’liq. Vitamin A yog’da eruvchi vitamin va ingichka ichakda dispersiya uchun mitselyar solyubilizatsiyaga bog’liq, bu esa A vitamini yog’ miqdori kam bo’lganda yomon so’rilishiga olib keladi. Rux yetishmovchiligi ham A vitamining so’rilishi, transporti va metabolizmini yomonlashtiriishi mumkin, chunki u transport oqsillarini sintez qilish va retinolni retinalga aylantirish uchun kofaktor sifatida zarur. Burkina-Fasoda o’tkazilgan tadqiqotda A vitamini va rux kombinatsiyasi ishlatilganda bolalar orasida bezgak bilan kasallanish sezilarli kamayishi aniqlangan.
# Rodopsin tomonidan yorug'likning yutilishi retinaldagi 11- ''cis'' bog'lanishini ''trans'' bog'lanishga aylantiradi. Bunday ''trans'' tuzilmasi batorhodopsin (faollashtirilgan rodopsin) deb ataladi. ''Trans'' -retinal och sariq rangga ega, shuning uchun nur ta'sirida rodopsin rangsiz bo'ladi.
# Batorodopsindan proton ajralib chiqqanda, gidrolitik parchalanish natijasida opsin va ''trans'' -retinal hosil bo'ladigan metaxodopsin hosil bo'ladi. Batorodopsindagi fotokimyoviy zanjir transdusin deb ataladigan G proteinini faollashtirishga xizmat qiladi. Transducin GTP tomonidan faollashtirilgan.
# Transdusin - GSYİH kompleksi cGMP'yi bo'luvchi maxsus fosfodiesterazni faollashtiradi.
# Hujayra ichidagi cGMP kontsentratsiyasining pasayishi vizual signalning paydo bo'lishiga olib keladigan hodisalar kaskadini keltirib chiqaradi: cGMP ga bog'liq Na <sup>+</sup> va Ca <sup>2+</sup> [[Ion kanallari|kanallarining]] bir-birining ustiga chiqishi → membrananing depolarizatsiyasi → [[Nerv impulsi|nerv impulsining]] paydo bo'lishi → impulsning vizual idrokga aylanishi. miya.


Retinal izomeraza tomonidan katalizlangan ''trans'' -formadan ''cis'' -retinal hosil bo'lishi yorug'lik ishtirokida sodir bo'ladigan sekin jarayondir. U faqat qisman retinada davom etadi, sintezning asosiy joyi jigardir. Retinada dehidrogenaza ta'sirida ''trans'' -retinal ''trans'' -retinolga aylanadi va keyin qon oqimiga kiradi, u erda BSR bilan bog'lanadi va jigarga o'tadi. U yerda retinolizomeraz ''trans'' -retinolni ''cis'' -retinolga, so‘ngra NAD <sup>+</sup> -bog‘liq degidrogenaza yordamida ''cis'' -retinalga aylantiradi, so‘ngra u retinaga kiradi. Rhodopsinning ''sis'' -retinal va opsindan sintezi qorong'uda davom etadi. Odamlarda rodopsinning to'liq tiklanishi taxminan 30 daqiqa davom etadi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.
Gipovitaminoz A`ning dastlabki alomati shabko’rlik (niktalopiya, gemeralopiya) — qorong’iga adaptatsiyaning keskin pasayishi hisoblanadi. Epitelial to’qimalarning shikastlanishlari xarakterlidir: teri (follikulyar giperkeratoz), ichak shilliq qavatlari (yara shakllanishigacha), bronxlar (tez-tez bronxitlar), siydik-tanosil tizim (yengil infektsiyalanish). Dermatitlar patologik proliferatsiya, keratinizatsiya va epitelial deskvamatsiya bilan birga kechadi. Ko’z yosh kanallari epiteliyining deskvamatsiyasi ularning tiqilib qolishi va shox parda namlanishining kamayishiga olib kelishi mumkin, u yaralar va leykoma hosil bo’lishi bilan quriy boshlaydi (kseroftalmiya) va yumshaydi (keratomalyatsiya). Shox pardaning shikastlanishi juda tez rivojlanishi mumkin, chunki epiteliy himoya xususiyatlarining buzilishi ikkilamchi infektsiyaga olib keladi. Vitamin yetishmovchiligida o’sishdan ortda qolish ham kuzatiladi.


Xuddi shunday jarayon konuslarda sodir bo'ladi. Retinada uchta turdagi konus mavjud bo'lib, ularning har birida ko'k, yashil va qizil ranglarni o'zlashtiradigan uchta turdagi yodopsin mavjud. Uchta pigment ham 11- ''cis'' -retinalni o'z ichiga oladi, lekin opsin tabiati bilan farqlanadi. Rang ko'rligining ba'zi shakllari ( [[Rang ajrata olmaslik|rang ko'rligi]] ) konuslarda opsinning uchta turidan birining tug'ma sintez etishmasligi yoki nuqsonli opsin sintezi tufayli yuzaga keladi<ref name="Березов">{{Книга|автор=Березов Т. Т., Коровкин Б. Ф.|заглавие=Биологическая химия|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Медицина|год=1998|страницы=212}}</ref>.
A vitamini etishmovchiligi butun dunyo bo'ylab besh yoshgacha bo'lgan bolalarning uchdan bir qismiga ta'sir qilishi taxmin qilinmoqda. Taxminlarga ko'ra, har yili besh yoshgacha bo'lgan 670 ming bolaning hayotiga zomin bo'ladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda har yili A va A vitamini etishmovchiligi sababli 250.000 dan 500.000 gacha bolalar ko'r bo'lib qoladilar, [[Afrika]]<nowiki/>da va janubi-sharqiy Osiyoda eng ko'p tarqalgan. A vitamini etishmovchiligi "bolalikni oldini olish mumkin bo'lgan ko'rlikning asosiy sababi" dir. Bu holat i keng tarqalgan bolalik sharoitlaridan o'lim xavfini oshiradi. [[Birlashgan millatlar tashkilotining bolalar jamgʻarmasi|UNICEF]] A vitamini etishmovchiligini kamaytirish hal qiluvchi ahamiyatga ega deb hisoblaydi.


=== Tananing antioksidant himoyasidagi A vitaminining roli ===
A vitamini etishmovchiligi birlamchi yoki ikkilamchi etishmovchilik sifatida yuzaga kelishi mumkin. A vitaminining asosiy etishmovchiligi meva va sabzavotlardan provitamin A karotenoidlarini etarli miqdorda iste'mol qilmaydigan bolalar yoki kattalar orasida uchraydi yoki hayvonot va sut mahsulotlaridan oldindan tayyorlangan A vitaminini hosil qiladi. Ona sutidan erta ajratish ham A vitamini etishmasligi xavfini oshirishi mumkin.
Molekulada ikkita konjugatsiyalangan qo'sh aloqalar mavjudligi tufayli retinol [[Kimyoviy radikallar|erkin radikallar]], shu jumladan [[Kislorod|kislorodli]] erkin radikallar bilan ta'sir o'tkazishga qodir. Vitaminning bu eng muhim xususiyati uni samarali [[Antioksidlovchilar|antioksidant]] deb hisoblashimizga imkon beradi. Retinol shuningdek , E vitaminining antioksidant ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. [[Tokoferol]] va [[Askorbin kislota|vitamin C]] bilan birgalikda [[Selen|selenning]] glutation peroksidaza birikishini faollashtiradi. A vitamini SH-guruhlarini qisqartirilgan holatda ushlab turishga qodir (ular antioksidant funktsiyaga ham ega). Shu bilan birga, A vitamini prooksidant sifatida ham harakat qilishi mumkin, chunki u atmosfera kislorodi bilan oson oksidlanadi va juda zaharli peroksid mahsulotlarini hosil qiladi. E vitamini retinolning oksidlanishini oldini oladi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.


== Gipovitaminoz ==
Ikkilamchi A vitamini etishmovchiligi lipidlarning surunkali so'rilmay qolishi, safro ishlab chiqarilishi va chiqarilishining buzilishi va chekuvchi tutun kabi oksidlovchilarga surunkali ta'sir qilish va surunkali alkogolizm bilan bog'liq. A vitamini yog'da eriydigan vitamin bo'lib, ingichka ichakka tarqalishi uchun misellar eritmasiga bog'liq bo'lib, natijada A vitaminidan yomon foydalaniladi kam yog'li mahsulotlarni.Yetishmasligi shuningdek, A vitaminining so'rilishini, tashilishini va metabolizmini susaytirishi mumkin, chunki u A vitamini transport oqsillarini sintezi uchun va retinolni retinaga aylantirishda kofaktor sifatida juda muhimdir. Oziqlantirilmagan populyatsiyada A vitamini va sinkning kam miqdordagi kam iste'mol qilinishi A vitamini etishmovchiligini kuchaytiradi va etishmovchilikning fiziologik belgilari va alomatlarini keltirib chiqaradi. Buni o'rganish [[Burkina Faso|Burkina-Faso]] yosh bolalarda kombinatsiyalangan A vitamini va sink qo'shimchasini qo'llash orqali bezgak kasalligi sezilarli darajada kamayganligini ko'rsatdi.
[[Fayl:Vitamin_A_deficiency.PNG|right|thumb|360x360px| Gipovitaminoz A ning dunyoda tarqalishi. Qizil rang eng ko'p zarar ko'rgan mamlakatlarni, yashil rang esa eng kam ta'sirlangan mamlakatlarni ko'rsatadi. Moviy rang ma'lumot yo'q degan ma'noni anglatadi]]
A vitamini yetishmovchiligi butun dunyo bo'ylab besh yoshgacha bo'lgan bolalarning taxminan uchdan biriga ta'sir qiladi. U yiliga besh yoshgacha bo'lgan {{Nobr|670 000}} bolaning hayotiga zomin bo'ladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda har yili taxminan {{Nobr|250 000—500 000}} bola A vitamini etishmovchiligi (asosan Janubi-Sharqiy Osiyo va Afrikada) tufayli ko'r bo'lib qoladi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.who.int/nutrition/topics/vad/en/|sarlavha=Micronutrient deficiencies. Vitamin A deficiency|kirish sanasi=2008-04-08|ish=World Health Organization|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivr6kbmD?url=http://www.who.int/nutrition/topics/vad/en/|arxivsana=2013-08-17}}</ref>.


A vitamini yetishmovchiligi birlamchi yoki ikkilamchi tanqisligi tufayli yuzaga kelishi mumkin. Birlamchi vitamin A tanqisligi meva va sabzavotlardagi karotenoidlarni yoki hayvonlar va sut mahsulotlaridan A vitaminini etarli miqdorda iste'mol qilmaydigan bolalar va kattalar orasida uchraydi. Emizishni erta to'xtatish ham A vitamini yetishmovchiligi xavfini oshirishi mumkin<ref name="Importance">{{Статья|title=The importance of beta-carotene as a source of vitamin A with special regard to pregnant and breastfeeding women}}</ref>.
Retinaning vizual xromofor kabi o'ziga xos funktsiyasi tufayli A vitamini etishmovchiligining eng erta va o'ziga xos ko'rinishlaridan biri ko'rish qobiliyatini pasaytiradi, ayniqsa yorug'likning kamayishi bilan - tungi ko'rlik. Doimiy etishmovchilik ketma-ket o'zgarishlarni keltirib chiqaradi, ularning eng dahshatli ko'zlari paydo bo'ladi. Ba'zi kseroftalmiya boshqa ko'z o'zgarishlari deb ataladi . Avval [[Konʼyunktiva|kon'yuktiva]]<nowiki/>ning quruqligi bor (kseroz ) chunki oddiy lakrimal va shilimshiq ajratuvchi epiteliy keratinlashtirilgan epiteliy bilan almashtiriladi. Shundan so'ng keratin qoldiqlari kichik shaffof plakatlarda ko'payadi (Bitot dog'lari ) va nihoyat, kornea yuzasining yumshatilishi va yo'q qilinishi bilan qo'pol kornea yuzasining eroziyasi (keratomalatsiya ) va umuman ko'rlikka olib keladi. Boshqa o'zgarishlar immunitetning buzilishi (quloq infektsiyalari, siydik yo'llari infektsiyalari xavfi, [[meningokokk]] kasalligi ), [[giperkeratoz]] (soch follikulalarida oq donalar), keratoz pilaris va skuamöz metaplazi yuqori nafas olish yo'llari va siydik pufagi bilan qoplangan epiteliyning keratinlashtirilgan epiteliyga. Stomatologiya bilan bog'liq holda, A vitaminining etishmasligi olib kelishi mumkin emal gipoplaziyasi.


Ikkilamchi A vitamini etishmovchiligi surunkali [[Lipidlar|lipid]] malabsorbtsiyasi, [[Safro|safro ishlab chiqarish]] va sigaret tutuni va surunkali alkogolizm kabi oksidlovchilarning surunkali ta'siri bilan bog'liq. A vitamini yog'da eriydigan vitamin bo'lib, ingichka ichakda tarqalish uchun miselyar eruvchanligiga bog'liq bo'lib, kam yog'li dietalarda A vitaminining yomon ishlatilishiga olib keladi. [[Rux|Sink]] etishmovchiligi, shuningdek, A vitaminining so'rilishini, tashilishini va metabolizmini buzishi mumkin, chunki u transport oqsillarini sintez qilish va retinolni retinalga aylantirish uchun kofaktor sifatida zarur. To'yib ovqatlanmaydigan aholida A vitamini va ruxning umuman kam iste'mol qilinishi A vitamini tanqisligini kuchaytiradi.Burkina [[Burkina Faso|-Fasoda]] o'tkazilgan tadqiqot A vitamini va ruxning kombinatsiyasi bilan yosh bolalar o'rtasida bezgak bilan kasallanishning sezilarli darajada kamayganligini ko'rsatdi<ref>{{Статья|автор=Zeba A. N., Sorgho H., Rouamba N., Zongo I., Rouamba J., Guiguemdé R. T., Hamer D. H., Mokhtar N., Ouedraogo J.-B.|заглавие=Major reduction of malaria morbidity with combined vitamin A and zinc supplementation in young children in Burkina Faso: a randomized double blind tria|язык=en|издание=Nutr. J|год=2008|volume=7|doi=10.1186/1475-2891-7-7|pmid=18237394|ссылка=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2254644/pdf/1475-2891-7-7.pdf}}</ref>.
Yetarli miqdordagi ta'minot, ammo ortiqcha A vitamini homilador va emizikli ayollar uchun homilaning normal rivojlanishi va ona suti uchun juda muhimdir. Tug'ruqdan keyingi qo'shimchalar bilan kamchiliklarni qoplab bo'lmaydi. Odatda yuqori dozali vitamin qo'shimchalarida ko'p bo'lgan A vitaminining ortiqcha bo'lishi tug'ma nuqsonlar sabab bo'lishi mumkin va shuning uchun tavsiya etilgan kunlik ko'rsatkichlardan oshmasligi kerak.


[[Gipovitaminoz|Gipovitaminozning]] eng erta belgisi [[Shabkoʻrlik|tungi ko'rlikdir]] - qorong'u moslashuvning keskin pasayishi. Odatda epiteliya to'qimalarining shikastlanishi: teri ( follikulyar giperkeratoz ), ichak shilliq qavati (yara hosil bo'lishigacha), bronxlar (tez-tez [[bronxit]] ), genitouriya tizimi (engil infektsiya). Dermatit epiteliyaning patologik proliferatsiyasi, keratinizatsiyasi va desquamatsiyasi bilan birga keladi. Ko'z yoshi kanallari epiteliyasining desquamatsiyasi ularning tiqilib qolishiga va ko'zning shox pardasining namlanishining pasayishiga olib kelishi mumkin - u quriydi ( kseroftalmiya ) va yaralar va "tikanlar" paydo bo'lishi bilan yumshaydi ( keratomalaziya ). Shox pardaning shikastlanishi juda tez rivojlanishi mumkin, chunki epiteliyaning himoya xususiyatlarining buzilishi ikkilamchi infektsiyalarga olib keladi. Vitamin etishmasligi bilan bo'yning o'sishi ham boshlanadi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.
Homiladorlik paytida spirtli ichimliklarni iste'mol qilish natijasida A vitamini metabolik inkibisyoni tavsiya etilgan mexanizmlardan biridir. Homilalik spirtli ichimliklar sindromi va embriogenez jarayonida onaning A vitamini etishmovchiligiga o'xshash teratogenlik yoki retinoik kislota sintezining pasayishi bilan tavsiflanadi. <ref>{{Veb manbasi|url=https://uz.wikidea.ru/wiki/Vitamin_A|sarlavha=A vitamini - Vitamin A|kirish sanasi=3-avgust 2022-yil}}</ref>


A vitamini ayniqsa tungi (alacakaranlık) ko'rish uchun talab qilinadi, bu butunlay bu vitamin mavjudligiga bog'liq. Shuning uchun uning ozgina etishmasligi ham qorong'uda ko'rishning zaiflashishiga olib keladi. Agar bu vitamin yetishmasligi kuchaysa, vizual charchoq tezda paydo bo'ladi - ko'zlar televizor ko'rgandan keyin ham charchaydi. Bundan tashqari, yorqin kun nuriga sezgirlik kuchayadi, chunki ko'zlarga yorug'lik qanchalik kam kirsa, A vitamini kamroq iste'mol qilinadi. Yorqin yorug'likda ishlash, shuningdek, zaif yorug'likdagi ko'zning zo'riqishlari, odatdagi yorug'likdagi ishlashga qaraganda, A vitaminini nisbatan ko'proq iste'mol qilishni talab qiladi. A vitamini etishmasligi yanada o'tkirlashganda, ko'z qovoqlarining yonishi, qichishi va yallig'lanishi, ko'z qovoqlarida keskinlik va o'tkir og'riqlar paydo bo'ladi, ko'zlarning burchaklarida shilimshiq to'planadi. Asabiylashish va kuchning yo'qolishi, shox pardaning yarasi paydo bo'lishi mumkinligini anglatadi.
A vitamini yog'da eruvchanligini hisobga olsak, parhez orqali olinadigan ortiqcha miqdorni yo'q qilish suvda eriydigan B vitaminlari va S vitaminlariga qaraganda ancha uzoq davom etadi, bu A vitaminining toksik miqdorini to'plashga imkon beradi. Ushbu toksik moddalar faqat oldindan shakllangan (retinoid) A vitaminida (masalan, jigarda) paydo bo'ladi. Karotenoid shakllari (masalan, sabzi tarkibidagi beta-karotin) bunday alomatlarni bermaydi, ammo dietadan ortiqcha iste'mol qilish beta-karotinni keltirib chiqarishi mumkin karotenodermiya, zararsiz, ammo kosmetik jihatdan yoqimsiz terining to'q sariq-sariq rang o'zgarishi.


A vitamini yetishmovchiligi shilliq pardalar va terining o'zgarishiga olib keladi. Hujayralar nafaqat epidermisning sirt qatlamlarida, balki chuqur qatlamlarida ham o'lishni boshlaydi. O'lik hujayralar teshiklarni yopib qo'yadi va teri yuzasiga yog'li moyning kirib borishini oldini oladi. Teri quriydi va qo'pollashadi, qichishish paydo bo'ladi. Teri bezlari kanallarining tiqilib qolishi haroratning o'zgarishi bilan bog'liq bo'lmagan "g'ozlar" orollari paydo bo'lishiga olib keladi. Bunday orollar birinchi navbatda tirsaklar, tizzalar, dumba va yelka sohasida paydo bo'ladi. O'lik hujayralar va yog'larning to'planishi tufayli kengaygan teshiklarda oq yoki qora dog'lar paydo bo'lib, ular infektsiyalanadi va natijada akne paydo bo'ladi. Teri bakterial infektsiyalarga moyil bo'ladi, pustular kasalliklar rivojlanishi ham mumkin, bular: impetigo, furunkullar va karbunkullardir.
A vitamini haddan tashqari ko'p iste'mol qilish ko'ngil aynish, asabiylashish, anoreksiya (ishtahani pasayishi), qusish, loyqa ko'rish, bosh og'rig'i, soch to'kilishi, mushak va qorin og'rig'i va zaiflik, uyquchanlik va aqliy holat o'zgargan. Surunkali holatlarda soch to'kilishi, terining qurishi, shilliq pardalarning qurishi, isitma, uyqusizlik, charchoq, vazn yo'qotish, suyaklarning sinishi, anemiya va diareya bu unchalik jiddiy bo'lmagan toksiklik bilan bog'liq alomatlar ustiga aniq bo'lishi mumkin. Ushbu alomatlarning ba'zilari, shuningdek, husnbuzarni davolashda ham uchraydi . A vitaminining surunkali yuqori dozalari, shuningdek, farmatsevtika retinoidlar kabi 13-sis retinoik kislotasi psevdotumor serebri sindromini keltirib chiqarishi mumkin . Ushbu sindromga bosh og'rig'i, ko'rishning xiralashishi va chalkashlik kiradi, bu esa miya ichi bosimining ko'tarilishi bilan bog'liq. Belgilari buzuvchi moddani qabul qilish to'xtatilgandan so'ng hal etila boshlaydi.


Organizmda A vitamini yetishmasa, sochlar quriydi va xira bo'ladi, yorqinligini yo'qotadi, kepek paydo bo'ladi. Tirnoqlar osongina qirib tashlanadi, ularda oluklar paydo bo'ladi. Tananing sirtini qoplaydigan shilliq pardalar, shuningdek, ichki organlar - nafas olish yo'llari, o't pufagi va siydik pufagi va boshqalarning holati buziladi. Odatda, shilliq pardalar doimiy ravishda suyuqlik, shilimshiqni chiqaradi, bu bakteriyalarning kirib borishi va ko'payishiga to'sqinlik qiladi. Bundan tashqari, chiqindi mahsulotlar shilliq qavatlar orqali chiqariladi, shuning uchun o'lik hujayralar sog'lom to'qimalarda to'planmaydi. A vitaminining yetishmasligi bakteriyalar rivojlanishi uchun ideal sharoit yaratadi<ref name=":0">{{Книга|автор=Аделия Дэвис|заглавие=Нутрицевтика. Питание для жизни, здоровья и долголетия|страницы=54}}</ref>.
2012 yilgi muntazam tekshiruv natijasida beta-karotin va qo'shimcha A vitaminining yuqori dozalari sog'lom odamlarda va turli xil kasalliklarga chalingan odamlarda o'lim darajasi oshganligi aniqlandi. Tadqiqot natijalari antioksidantlarning uzoq muddatli afzalliklariga ega bo'lmasligi mumkinligini isbotlaydi.


A vitaminini to'g'ri ta'minlash, lekin ortiqcha emas, ayniqsa homilador va emizikli ayollar uchun homila va yangi tug'ilgan chaqaloqning normal rivojlanishi uchun muhimdir<ref name="Importance">{{Статья|title=The importance of beta-carotene as a source of vitamin A with special regard to pregnant and breastfeeding women}}</ref><ref>{{Статья|title=Vitamin A and beta-carotene supply of women with gemini or short birth intervals: a pilot study}}</ref>. Homiladorlik davrida A vitamini etishmovchiligi quloq nuqsonlariga olib kelishi mumkin<ref>{{Статья|title=Classification and diagnosis of ear malformations|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3199848/|archive-date=2020-11-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20201112011153/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3199848/}}</ref>. Kamchiliklarni tug'ruqdan keyingi qo'shimchalar bilan qoplash mumkin emas<ref>{{Статья|title=Retinoic Acid Synthesis and Signaling during EarlyOrganogenesis|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2632951/pdf/nihms76219.pdf}}</ref>.
''Homiladorlikda A vitamoni - v''itamin A`ning yetarli miqdorda bo’lishi (me’yordan ortqichaligi emas) homila va chaqaloqninig normal rivojlanishi uchun homilador va emizikli ayollar uchun ayniqsa muhim ahamiyatga ega. Uning tanqisligi tug’ruqdan keyin qo’shimcha berish tomonidan qoplanmaydi.


Homiladorlik davrida spirtli ichimliklarni iste’mol qilish natijasida vitamin A metabolizmining ingibitsiyalanishi fetal alkogolli sindrom rivojlanishining mexanizmlaridan biri hisoblanadi va vitamin A tanqisligi bilan deyarli bir xil teratogenlik bilan xarakterlanadi.
Homiladorlik davrida spirtli ichimliklarni iste'mol qilish natijasida A vitamini metabolizmini inhibe qilish xomilalik alkogol sindromining rivojlanish mexanizmlaridan biri bo'lib, A vitamini etishmovchiligi bilan deyarli bir xil teratogenlik bilan tavsiflanadi<ref>{{Статья|title=Alcohol and Retinoids}}</ref>.


== Gipervitaminoz A ==
== Gipervitaminoz ==
A vitaminining {{Nobr|25 000 МЕ/кг}} dozasi o‘tkir zaharlanishni keltirib chiqaradi, 6-15 oy davomida sutkalik {{Nobr|4000 МЕ/кг}} dozasi esa surunkali zaharlanishni keltirib chiqaradi<ref>{{Veb manbasi|url=http://emedicine.medscape.com/article/819426-overview|sarlavha=Vitamin Toxicity|muallif=Rosenbloom M., Gentili A.|kirish sanasi=2013-08-01|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivr7jZzU?url=http://emedicine.medscape.com/article/819426-overview|arxivsana=2013-08-17}}</ref>.
A vitaminining 25 000 ml/kg dozasi o’tkir zaharlanish chaqiradi, 6-15 oy davomida sutkasiga 4000 ml/kg dozada iste’mol qilish surunkali zaharlanishga olib keladi.


Gipervitaminoz quyidagi belgilar bilan tavsiflanadi: shox pardaning yallig'lanishi, ishtahani yo'qotish, ko'ngil aynishi, jigar kengayishi, qo'shma og'riqlar. A vitaminining surunkali zaharlanishi vitaminning yuqori dozalarini, ko'p miqdorda baliq yog'ini muntazam ravishda iste'mol qilish bilan kuzatiladi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>. Karotinlarni haddan tashqari iste'mol qilish bilan kaftlar, oyoq taglari va shilliq pardalar sarg'ayishi mumkin, ammo hatto o'ta og'ir holatlarda ham intoksikatsiya belgilari kuzatilmaydi. Hayvonlarda b-karotinning dozasini 100 baravardan ko'proq oshirish prooksidant ta'sirga olib keldi. Bu molekulani oksidlanish degradatsiyasidan himoya qiluvchi E va C vitaminlari mavjudligida kuzatilmadi<ref name="Витамины" />.
Gipervitaminoz A uchun quyidagi alomatlar xarakterli:


Akula, oq ayiq, dengiz hayvonlari, huski<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref><ref>{{Veb manbasi|url=http://www.mealographer.com/food/Walrus/liver-raw-Alaska-Native-35083.html|sarlavha=Walrus, liver, raw (Alaska Native)|nashriyot=Mealographer|kirish sanasi=2010-03-25|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivr8K3Gd?url=http://www.mealographer.com/food/Walrus/liver-raw-Alaska-Native-35083.html|arxivsana=2013-08-17}}</ref><ref>{{Veb manbasi|url=http://www.mealographer.com/food/Moose/liver-braised-Alaska-Native-35051.html|sarlavha=Moose, liver, braised (Alaska Native)|nashriyot=Mealographer|kirish sanasi=2012-10-15|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivr8xVau?url=http://www.mealographer.com/food/Moose/liver-braised-Alaska-Native-35051.html|arxivsana=2013-08-17}}</ref> jigarini iste'mol qilganda o'limga olib keladigan o'tkir zaharlanish holatlari mumkin. Evropaliklar buni kamida 1597 yilda, [[Willem Barentsz|uchinchi]] [[Willem Barentsz|Barents]] ekspeditsiyasi a'zolari qutb ayig'i jigarini iste'mol qilgandan keyin og'ir kasal bo'lib qolganidan beri boshdan kechirmoqda.
* Ko’z shox pardasining yallig’lanishi;
* Ishtahaning yo’qilishi;
* Ko’ngil aynishi;
* Jigarning kattalashishi;
* Bo’g’imlarda og’riq.


Zaharlanishning o'tkir shakli konvulsiyalar, falaj ko'rinishida namoyon bo'ladi. Dozani oshirib yuborishning surunkali shaklida intrakranial bosim kuchayadi, bu bosh og'rig'i, ko'ngil aynishi va qayt qilish bilan birga keladi. Shu bilan birga, makula shishi va u bilan bog'liq ko'rish buzilishi paydo bo'ladi. Qon [[Gemorragiya|ketishi]] paydo bo'ladi, shuningdek, A vitaminining katta dozalarida gepato- va nefrotoksiklik belgilari paydo bo'ladi. Spontan suyak sinishi mumkin<ref>{{Статья|автор=Penniston K. L., Tanumihardjo S. A.|заглавие=The acute and chronic toxic effects of vitamin A|язык=en|издание=American Journal of Clinical Nutrition|год=2006|volume=83|pmid=16469975|ссылка=http://ajcn.nutrition.org/content/83/2/191.full.pdf}}</ref>. A vitaminining ortiqcha bo'lishi tug'ma nuqsonlarga olib kelishi mumkin va shuning uchun tavsiya etilgan kunlik nafaqadan oshmasligi kerak<ref name="Forsmo">{{Статья|автор=Forsmo S., Fjeldbo S. K., Langhammer A.|заглавие=Childhood Cod Liver Oil Consumption and Bone Mineral Density in a Population-based Cohort of Peri- and Postmenopausal Women: The Nord-Trøndelag Health Study|издание=American Journal of Epidemiology|год=2008|volume=167|doi=10.1093/aje/kwm320|pmid=18033763|ссылка=http://aje.oxfordjournals.org/content/167/4/406.full.pdf|язык=en}}</ref>.
A vitamini bilan surunkali zaharlanish yuqori dozalarda vitamin, ko’p miqdorda baliq yog’i qabul qilishda kuzatiladi. Agar ko’p miqdorda karotinlar iste’mol qilinsa, kaft, oyoq panjasi va shilliq qavatlarning sarg’ayishi kuzatilishi mumkin, ammo intoksikatsiya alomatlari kuzatilmaydi. Hayvonlarda β-karotin dozasining 100 baravaridan ko’proqqa oshirilishi prooksidant ta’sirga olib keldi. Bu hodisa molekulani oksidlovchi destruktsiyadan himoya qiluvchi E va C vitaminlari mavjudligida kuzatilmadi.


Gipervitaminozni bartaraf etish uchun mannitol buyuriladi, bu intrakranial bosimni pasaytiradi va simptomlarni yo'q qiladi [[Meningit|meningizm]], jigarda vitamin metabolizmini tezlashtiradigan va jigar va buyraklardagi lizosoma membranalarini barqarorlashtiradigan [[glyukokortikoidlar]] . E vitamini ham hujayra membranalarini barqarorlashtiradi. A vitaminining katta dozalari homilador ayollarga (ayniqsa homiladorlikning dastlabki bosqichlarida) va hatto homiladorlikdan olti oy oldin buyurilmasligi kerak, chunki teratogen ta'sir xavfi juda yuqori<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.
O’tkir zaharlanish bilan o’lim holatlari ovqatga akula, oq ayiq, dengiz hayvonlari, xaski jigarini iste’mol qilishda mumkin. Yevropaliklar bu muammoga eng kamida 1597-yilda duch kelishgan, bu vaqt Barnetsning uchinchi ekspeditsiyasi oq ayiq jigarini yegandan keyin jiddiy kasallanib qolgan.


== A vitamini almashinuvining irsiy buzilishlari ==
Zaharlanishning o’tkir shakli tutqanoqlar, falajlik shaklida o’zini namoyon qiladi. Peredozirovkaning surunkali shaklida kalla suyagi ichi bosimi oshadi, bu bosh og’rig’i, ko’ngil aynishi, qusish bilan birga kechadi. Shu bilan birga, sariq dog’ning shishishi va bu bilan bog’liq ko’rish buzilishlari kuzatiladi. Gemorragiya, shuningdek vitamin A ning gepato- va nefrotoksik ta’siri belgilari namoyon bo’ladi. Spontan suyak sinishlari sodir bo’lishi mumkin. A vitaminining ortiqligi tug’ma nuqsonlarga olib kelishi mumkin va shuning uchun uning miqdori tavsiya etilgan kundalik me’yordan oshmasligi kerak.


=== Giperkarotinemiya ===
Gipervitaminozni bartaraf etish uchun mannit belgilanadi. E vitamini ham hujayra membranlarini barqarorlashtiradi. Vitamin A katta dozalarda homilador ayollarga buyurilmasligi kerak (ayniqsa homiladorlikning erta davrlarida) va hatto homiladorlikdan olti oy oldin ham, chunki teratogen effekt sodir bo’lishi xavfi yuqoridir.
Kasallikning sababi karotinlardan retinol hosil bo'lishini katalizlovchi ichakdagi b-karotin oksigenazaning yo'qligi. Asosiy alomatlar - [[Shabkoʻrlik|tungi ko'rlik]] va shox pardaning bulutlanishi. Qonda retinol miqdori keskin kamayadi<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.


=== Follikulyar Darier keratozi ===
== A vitamini almashinuvining tug'ma buzilishi ==
Teri o'zgarishlari, aqliy zaiflik va psixoz bilan birga irsiy kasallik qayd etiladi. Tirnoqlarning bo'ylama chizig'i va tishlari odatiy hisoblanadi. A vitaminining yuqori dozalarini samarali uzoq muddatli boshqarish<ref name="Витамины">{{Книга|автор=Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.|заглавие=Витамины|ссылка=https://archive.org/details/isbn_985657255X|ответственный=|издание=|место=Минск|издательство=Асар|год=2002|страницы=[https://archive.org/details/isbn_985657255X/page/n58 58]—63}}</ref>.
''Giperkarotinemiya'' - kasallikning sababi karotinlardan retinol hosil qilish uchun reaktsiyani katalizlovchi ichak β-karotinoksigenazaning yo’qligi hisoblanadi. Asosiy alomatlar shabko’rlik va shox pardaning xiraligidir. Qonda retinol miqdori keskin kamaygan bo’ladi.


== Tibbiy foydalanish ==
''Daryening follikulyar keratozi'' - irsiy kasallik, terining o’zgarishi bilan birga aqliy rivojlanishdan ortda qolish va psixozlar ham kuzatiladi. Tirnoqlarning uzunasiga chiqiz-chiziqligi va qirralanishi xarakterlidir. A vitamini yuqori dozalarda uzoq muddat belgilanishi samarali bo’ladi.
[[Fayl:Драже._Ревит_(Витамины_А,_В1,_В2_и_С).jpg|right|thumb|255x255px|<center> Revit (A, B1, B2 va C vitaminlari)</center>]]
A vitamini preparatlarini tibbiy maqsadlarda qo'llash uchun quyidagi ko'rsatmalar mavjuddir:


# Gipovitaminozning oldini olish va yo'q qilish. Gipovitaminoz A ni aniqlashning aniq mezonlari yo'q. Shifokor klinikaga (anoreksiya, o'sishning kechikishi, infektsiyaga nisbatan past qarshilik, meningizm belgilarining paydo bo'lishi, shilliq qavatlarda yarali jarayonning paydo bo'lishi) va laboratoriya ma'lumotlariga (qondagi A vitamini tarkibi) e'tibor qaratishi mumkin<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.
== Tibbiyotda qo'llanilishi ==
# Yuqumli kasalliklar (S vitamini bilan birga)<ref name="Фармакология" />.
Tibbiy maqsadlar uchun A vitamini preparatlarini qo’llash uchun quyidagi ko’rsatmalar mavjud:
# Raxit (D vitamini bilan birga)<ref name="Фармакология" />.
# [[Shabkoʻrlik|Niktalopiya]] (riboflavin va nikotinik kislota bilan birga)<ref name="Фармакология" />.
# Teri kasalliklari ( [[psoriaz]], pustular dermatit va boshqalar). d. ).


Teri kasalliklarini davolash uchun A vitaminining maxsus preparatlari mavjud: izotretinoin (retinoik kislota) va etretinat (uning etil esteri). Ular retinoldan ko'p marta faolroqdir<ref name="Фармакология">{{Книга|автор=Михайлов И. Б.|заглавие=Клиническая фармакология|ссылка=|ответственный=|издание=|место=СПб.|издательство=Фолиант|год=1998|страницы=151—154}}</ref>.
# Gipovitaminozni oldini olish va bartaraf etish. Gipovitaminoz A ni aniqlashning aniq mezonlari mavjud emas. Shifokor klinikaga (anoreksiya, sekin o’sish, infektsiyalarga chidamlilikning pastligi, meningizm belgilarining paydo bo’lishi, shilliq qavatlarda yarali jarayonlarning paydo bo’lishi) va labaratoriya ma’lumotlariga (qonda vitamin A miqdori) asoslanishi mumkin.
# Infektsion kasalliklar (C vitamini bilan birga).
# Raxit (D vitamini bilan birga).
# Niktalopiya (riboflavin va nikotin kislotasi bilan birgalikda).
# Teri kasalliklari (psoriaz, pustulyoz dermatit va boshqalar).


A vitamini og'iz orqali qabul qilinadi yoki mushak ichiga yuboriladi<ref name="A" />. AQShda yuqori dozali A vitamini kapsulalari (masalan, {{Nobr|50 000 МЕ}} ) endi tijoratda mavjud emas. Biroq, bunday kapsulalarni rivojlanayotgan mamlakatlarda etishmovchilikni davolash uchun xalqaro tashkilotlardan (masalan, [[Birlashgan millatlar tashkilotining bolalar jamgʻarmasi|UNICEF]] ) olish mumkin<ref name="A" />. Mushak ichiga vitamin, og'iz orqali yuborish mumkin bo'lmagan hollarda (masalan, anoreksiya, ko'ngil aynishi, qusish, operatsiyadan oldingi yoki keyingi holatlar yoki malabsorbtsiya tufayli) buyuriladi<ref name="A">{{Veb manbasi|url=http://www.drugs.com/monograph/vitamin-a.html#r127|nashriyot=Drugs.com|sarlavha=Vitamin A|kirish sanasi=2013-07-30|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/6Ivr9ZYDV?url=http://www.drugs.com/monograph/vitamin-a.html#r127|arxivsana=2013-08-17}}</ref>.
Teri kasalliklarini davolash uchun A vitaminining maxsus preparatlari mavjud: izotretinoin (retin kislota) va etretinat (unig etil efiri). Ular retinolga qaraganda ancha faolroqdir.


Vitamin qo'shimchalarini faqat ulardan foydalanish uchun tibbiy ko'rsatma mavjud bo'lganda qo'llash kerak. Aksariyat odamlar vitamin qo'shimchalarini qabul qilishdan hech qanday foyda ko'rmaydilar va ba'zi hollarda ular zararli bo'lishi mumkin deb hisoblaydilar. Shunday qilib, 1996 yilda 18 ming kishi ishtirokida o'tkazilgan A vitamini va b-karotindan foydalanish bo'yicha o'tkazilgan tadqiqot o'pka saratoni bilan kasallanishning ko'payishini ko'rsatdi. 2004 yilda 211 818 bemorda A [[Askorbin kislota|vitamini, S]] vitamini, E vitamini va b-karotin bo'yicha yigirmata tadqiqot natijalariga ko'ra, vitaminlar o'limni oshiradi. 2012 yilda 215 900 bemorda antioksidant vitaminlar bo'yicha tadqiqotlar ma'lumotlarini jamlagan tizimli tahlil E vitamini, b-karotin va A vitaminining yuqori dozalari bo'lgan biologik faol moddalar, xavfli degan xulosaga keldi.
A vitamini og’iz orqali qabul qilinadi yoki mushak ichiga yuboriladi. Mushak orqali u oral qabul qilish imkoni bo’lmaganda kiritiladi (anoreksiya, ko’ngil aynishi, qusish, operatsiyadan oldingi yoki keyingi sharoitlarda, malabsorbtsiyada).


== Manbalar ==
== Manbalar ==
<references />
<references group="" responsive="1"></references>
[[Turkum:Yogʻda eruvchi vitaminlar]]
== Havolalar ==
[[Turkum:Vitaminlar va vitaminsimon moddalar]]
https://yandex.uz/video/preview/?filmId=7554820017021322803&from=tabbar&parent-reqid=1659519181731040-9717810400862969387-sas6-5256-bb7-sas-l7-balancer-8080-BAL-9813&text=vitamin+a+haqida+malumot
[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]

https://yandex.uz/video/preview/?filmId=9473660533948737742&from=tabbar&parent-reqid=1659519181731040-9717810400862969387-sas6-5256-bb7-sas-l7-balancer-8080-BAL-9813&text=vitamin+a+haqida+malumot

https://yandex.uz/video/preview/?filmId=15024235245618787160&from=tabbar&parent-reqid=1659519181731040-9717810400862969387-sas6-5256-bb7-sas-l7-balancer-8080-BAL-9813&text=vitamin+a+haqida+malumot



[[Turkum:Vitamin]]
[[Turkum:Shapko'rlik]]
[[Turkum:Gipervitaminoz A]]
[[Turkum:Kasalliklar]]

7-Avgust 2022, 19:46 dagi koʻrinishi

Andoza:Лекарственное средство

Vitamin A-3D model
Ushbu maqolani tinglang
(8 parts, 14 daqiqa)
  1. Part 1
  2. Part 2
  3. Part 3
Spoken Wikipedia icon
Bu audiofayllar ushbu maqolaning
Xato: sana kiritilmadi
sanasidagi versiyasi asosida yaratilgan boʻlib, shu sanadan keyin amalga oshirilgan tahrirlarni aks ettirmaydi.
(Yordam · Koʻproq audiomaqolalar)

Vitamin A- kimyoviy tarkibi jihatidan o'xshash moddalar guruhi bo'lib, u retinol (vitamin A 1, akseroftol) va shunga o'xshash biologik faollikka ega bo'lgan boshqa retinoidlarni o'z ichiga oladi: degidroretinol (vitamin A 2 ), retinal (retin, A vitamini aldegid 1 ) va retinoik kislota[1]. Pro- vitaminlar tarkibiga A vitaminining metabolik kashshoflari bo'lgan karotenoidlar kiradi; ular orasida eng muhimi b- karotindir . Retinoidlar hayvon mahsulotlarida, karotenoidlar esa o'simlik mahsulotlarida mavjud. Bu moddalarning barchasi qutbsiz organik erituvchilarda (masalan, moylarda) yaxshi eriydi va suvda yomon eriydi. A vitamini jigarda va to'qimalarda to'planishi mumkin. Dozani oshirib yuborilganda esa toksik ta'sir ko'rsatishi mumkin[2].

Retinol 1913 yilda kashf etilgan. 1931 yilda uning tuzilishi tasvirlangan, 1937 yilda esa kristallangan[3].

A vitamini inson va hayvonlar organizmida ko'plab biokimyoviy muhim funktsiyalarni bajaradi. Retina - asosiy vizual ( koʻruv) pigmenti bo'lgan rodopsinning tarkibiy qismidir. Retinoik kislota shaklida vitamin o'sish va rivojlanishni rag'batlantiradi. Retinol hujayra membranalarining tarkibiy qismi bo'lib, organizmning antioksidant himoyasini ham ta'minlaydi[2].

A vitamini yetishmasligi bilan turli epiteliy yaralar rivojlanadi, ko'rish yomonlashadi, shox pardaning namlanishi buziladi. Immunitet funktsiyasining pasayishi va o'sishning kechikishi ham kuzatiladi[4].

Kashfiyot tarixi

1906 yilda ingliz biokimyogari Frederik Xopkins oziq-ovqat tarkibida oqsillar, yog'lar, uglevodlar va boshqalardan tashqari, inson tanasi uchun zarur bo'lgan boshqa moddalar ham borligini aytdi va u "qo'shimcha oziqlanish omillari" deb nomladi (inglizcha: accessory food factors ). 1912 yilda Casimir Funk "vitamin" nomini taklif qildi - lotincha vita - hayot, omin - omin so'zlaridan (u barcha vitaminlar azotni o'z ichiga oladi, deb noto'g'ri ishongan)[3].

A vitaminining o'zi 1913 yilda kashf etilgan. Ikki guruh olimlar - Viskonsin universitetidan Elmer Makkollum (1859-1929) va Margaret Devis (1887-1967) va Yel universitetidan Томас Осборн[en] (1859-1929) va Лафайет Мендель[en] (1872-1935), har bir do'stidan mustaqil ravishda, bir qator tadqiqotlardan so'ng, ular sariyog 'va tovuq tuxumining sarig'ida normal hayot uchun zarur bo'lgan ba'zi moddalar mavjud degan xulosaga kelishdi. Ularning tajribalari shuni ko'rsatdiki, sichqonlar faqat kazein, yog ', laktoza, kraxmal va tuz aralashmasi bilan oziqlangan, ko'zning yallig'lanishi va diareyadan aziyat chekkan va taxminan 60 kundan keyin vafot etgan. Ratsionga sariyog ', baliq yog'i yoki tuxum qo'shilsa, ular normal holatga qaytdi. Bu nafaqat yog'ning mavjudligi, balki boshqa ba'zi moddalar ham talab qilinishini anglatardi. Makkollum ularni ikkita sinfga ajratdi - "yog'da eriydigan omil A" (aslida A, E va D vitaminlari mavjud) va "suvda eruvchan B omil"[3][5].

1920 yilda Джек Сесиль Драммонд[en] (1891-1952) vitaminlar uchun yangi nomenklaturani taklif qildi va shundan so'ng vitamin o'zining zamonaviy nomini oldi[5]. Xuddi shu yili Xopkins A vitamini oksidlanish yoki yuqori issiqlik bilan yo'q qilinishini ko'rsatdi[5].

1931 yilda shveytsariyalik kimyogari Pol Karrer (1889-1971) A vitaminining kimyoviy tuzilishini tasvirlab berdi. Uning yutug'i 1937 yilda kimyo bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'ldi. Garri Xolms (1879-1958) va Rut Korbet 1937 yilda A vitaminini kristallashtirgan. 1946 yilda Давид Адриан ван Дорп[en] (1915-1995) va Йозеф Фердинанд Аренс[nl] (1914-2001) A vitaminini sintez qilishdi. Otto Isler (1920-1992) 1947 yilda uni sintez qilishning sanoat usulini ishlab chiqdi.

A vitaminining ko'rishdagi roli biokimyogar Jorj Vald (1906-1997) tomonidan kashf etilgan bo'lib, u 1967 yilda fiziologiya yoki tibbiyot bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan[5].

Fizio-kimyoviy xossalari

A vitamini guruhining moddalari kristall moddalardir. Ular suvda erimaydi, lekin organik erituvchilarda yaxshiroq eriydi[6].

Retinol atmosfera kislorodi tomonidan parchalanadi va yorug'likka juda sezgir. Barcha birikmalar cis - trans izomerizatsiyaga moyil bo'ladi, ayniqsa 11 va 13-bog'larda, ammo 11- cis -retinaldan tashqari barcha qo'sh bog'lar trans -konfiguratsiyaga ega[6].

A guruhiga kiruvchi birikmalarning xossalari[6]
Murakkab Molyar massa Erish nuqtasi, ° C l max (etanol), nm
Retinol 286.43 64 324-325
Retina 284.45 61-64 375
Retinoik kislota 300,45 181 347
Retinol palmitat 524,8 28-29 325-328
Retinol asetat 328.5 57-58 326

Tuzilishi va shakllari

.Retinol
Retina
Retinoik kislota

A vitamini tsiklik to'yinmagan spirt bo'lib, b-ion halqasi va ikkita izopren qoldig'ining yon zanjiri va birlamchi spirt guruhidan iborat . Organizmda u retinal (vitamin A-aldegid) va retinoik kislotaga oksidlanadi. Jigarda retinil palmitat, retinil asetat va retinilfosfat[2] shaklida to'planadi.

U hayvonot mahsulotlarida barcha shakllarda uchraydi, ammo sof retinol beqaror bo'lgani uchun asosiy qismi retinol efirlari shaklida (sanoatda u asosan palmitat yoki asetat shaklida ishlab chiqariladi) koʻproq uchraydi[7].

O'simliklarda provitamin A - ba'zi karotenoidlar mavjud. Strukturaviy bog'liq moddalarning ikkita guruhi vitaminning kashshofi bo'lishi mumkin: karotinlar (a-, b- va g-karotinlar) va ksantofillar (b-kriptoksantin). Karotinoidlar ham izoprenoid birikmalar bo'lib, a va g-karotinlarning har birida bittadan b-ion halqasi bor va oksidlanish jarayonida bitta retinol molekulasi, b-karotinda esa ikkita ion halqa hosil bo'ladi, shuning uchun u ko'proq biologik faollikka ega va ikkita retinol molekulasi hosil bo'ladi[2].

Oziq-ovqat manbalari

A vitamini hayvonlar va o'simlik mahsulotlarida, ayniqsa dengiz baliqlari va sutemizuvchilarning jigarida mavjud. Karotinlar ham odamlar uchun vitamin manbai bo'lishi mumkin. Karotin sariq rangli pigment bo'lib, uning mahsulotdagi tarkibi ma'lum darajada ularning rangi intensivligiga mutanosibdir[8]. Ular yuqori dozalarda zaharli emas, lekin retinolni to'liq almashtira olmaydi, chunki faqat cheklangan miqdori A vitaminiga aylanishi mumkin. B-karotinning eng ko'p miqdori sabzining turli navlarida uchraydi, ammo uning konsentratsiyasi xilma-xillikka qarab keskin farq qilishi mumkin. xilma-xillikka (100 g ga 8 dan 25 mg gacha, rang qanchalik yorqinroq bo'lsa, karotin ko'proq bo'ladi[8]). Yaxshi manbalar - qizil qalampir, yashil piyoz, salat, qovoq va pomidor[2]. Ko'p karotin barg lavlagi (chard), brokkoli, sariq qovoq, ismaloq va boshqa yashil sabzavotlar, no'xatlarda ham mavjud. Mevalardan o'riklar eng ko'p karotinga ega, ammo ularning tarkibi juda farq qiladi. Och rangga ega bo'lgan sabzavotlarda kam karotin mavjud.

Jigar -A vitaminiga eng boy organ hisoblanadi; buyraklar va boshqa sut mahsulotlarida ham A vitamini juda ko'p, ammo mushak to'qimalarida deyarli yo'q, shuning uchun u go'shtda topilmaydi. Tuxum va sariyog'dagi A vitaminining miqdori ko'p jihatdan hayvonlarning oziqlanishi sifatiga bog'liq. Bir litr sutda 500 dan 7000 IU gacha A vitamini va o'rtacha 1500 IU mavjud. Gomogenlashtirilgan sutda A vitamini kislorod bilan yo'q qilinishi mumkin. Qishda sigirlarga pichan boqilganda ishlab chiqarilgan 450 g sariyog'da taxminan 2000 IU A vitamini, yozgi yog'da esa 12000 IU gacha yoki undan ko'p bo'ladi. Baliq yog'i vitaminlarga juda boy, ammo uning tarkibi baliqning yoshi va parhezining tabiatiga bog'liq. Halibut jigar yog'i baliq yog'iga qaraganda A vitaminiga boy, chunki halibut keksa yoshda yig'ib olinadi va yashil suv o'tlari bilan uzoqroq oziqlanadi. Xuddi shu sababga ko'ra, mol yoki qo'zichoq jigarida buzoq yoki qo'zichoq jigariga qaraganda ko'proq A vitamini mavjud. O'rtacha, qutbli ayiqning jigarida eng ko'p vitamin. Mutlaq rekordchi London hayvonot bog'idagi 100 yoshli pitonning jigari edi.

Bundan tashqari, sabzavot tarkibi haqidagi ma'lumotlar eskirgan, chunki u boy tuproqlarda o'sgan va ko'proq vitaminlarga ega sabzavotlar tahliliga asoslangan. Ma'lumki, A vitaminining tarkibi ularni yetishtirish sharoitlariga qarab yuzlab marta farq qilishi mumkin. Beda dalalarida o'tlayotgan sigirlarning sutida A vitamini umuman uchramaydi, chunki beda tarkibida A vitaminini yo'q qilishdan saqlaydigan E vitamini mavjud emas. Mineral o'g'itlardan tuproqqa tushgan nitratlar o'simliklardagi, ularni iste'mol qiladigan hayvonlarning tanasida va inson tanasida A vitaminini yo'q qiladi. Sabzi tarkibida karotin umuman yo'qligi sodir bo'ladi.

Karotinning atigi 1% ga yaqini xom sabzi, qaynatilgan sabzi esa 5-19% ni olishi aniqlangan. Umuman olganda, sabzavotlardan 16-35% karotin so'riladi. Sabzavotlarning tuzilishi qanchalik yumshoq bo'lsa, karotin shunchalik yaxshi so'riladi. Shuning uchun karotin sabzavot sharbatidan yaxshiroq so'riladi, ammo sharbatni tayyorlagandan keyin darhol ichish kerak, chunki karotin havoda tezda oksidlanadi. A vitamini yoki karotin ingichka ichakda qon oqimiga kirmasdan oldin, ular safro bilan birlashishi kerak. Agar o'sha paytda ovqatda ozgina yog' bo'lsa, unda oz miqdorda safro ajralib chiqadi va bu yog'da eriydigan vitaminning so'rilishi buziladi, buning natijasida karotin va A vitaminining 90% gacha najas bilan yo'qolishi mumkin[8].

Sabzavotlar (karotinoidlar) Hayvonlar (retinoidlar)
Yashil va sariq sabzavotlar ( sabzi, qovoq, bulg'or qalampiri, ismaloq, brokkoli, yashil piyoz, maydanoz ), dukkaklilar ( soya, no'xat ), shaftoli, o'rik, olma, uzum, tarvuz, qovun, atirgul, dengiz shimoli, dengiz shimoli Baliq yog'i, jigar (ayniqsa mol go'shti), ikra, sut, sariyog ', margarin, smetana, tvorog, pishloq, tuxum sarig'i

Donalarda ko'p miqdorda beta-karotinni o'z ichiga olgan genetik jihatdan o'zgartirilgan oltin guruch A vitamini tanqisligi uchun potentsial yechimdir. Biroq, iste'mol uchun "oltin guruch" navlari hali mavjud emas[9].

Sintetik retinol (esterlar shaklida) er-xotin bog'lanishlar zanjirini asta-sekin oshirib, b-ionondan olinadi[10].

Kunlik talab

Voyaga etgan erkakka kuniga o'rtacha 900 mkg, ayolga esa 700 mkg A vitamini kerak bo'ladi. Kattalar uchun ruxsat etilgan yuqori iste'mol darajasi kuniga 3000 mkg ni tashkil qiladi[11].

Tavsiya etilgan kunlik A vitamini iste'moli[12]
Yosh toifasi Foydalanish normasi, mkg / kun Qabul qilinadigan yuqori qabul qilish darajasi, mkg / kun
Chaqaloqlar 400 (0-6 oy), 500 (7-12 oy) ) 600
Bolalar 300 (1-3 yil), 400 (4-8 yil) 600 (1-3 yil), 900 (4-8 yil)
Erkaklar 600 (9-13 yosh), 900 (14->70 yosh) 1700 (9-13 yosh), 2800 (14-18 yosh), 3000 (19->70 yosh)
Ayollar 600 (9-13 yosh), 700 (14->70 yosh) 1700 (9-13 yosh), 2800 (14-18 yosh), 3000 (19->70 yosh)
Homilador ayollar 750 (<19 yosh), 770 (19->50 yosh) 2800 (<19 yosh), 3000 (19->50 yosh)
Emizgan ayollar 1200 (<19 yosh), 1300 (19->50 yosh) 2800 (<19 yosh), 3000 (19->50 yosh)

Metabolizm

b-karotinning retinolga aylanishi

Oziq-ovqatlardan A vitaminining assimilyatsiyasi va dozalash shakli oshqozon osti bezi va ingichka ichak shilliq qavatining maxsus gidrolazalari (karboksiesteraza va lipaz[13]) ishtirokida sodir bo'ladi. 6 oygacha bo'lgan bolalarda gidrolazalar yaxshi ishlamaydi. So'rilishi uchun etarli miqdorda yog'li ovqatlar va safro mavjudligi muhimdir. So'rilish mitsellalar tarkibida sodir bo'ladi, keyin enterotsitlarda ular chilomikronlar tarkibiga kiradi[2]. Ichak epiteliyasining hujayrasida bir marta vitamin yana palmitik kislota esteriga aylanadi va bu shaklda limfa, keyin esa qonga kiradi. Mushakdan faqat retinol asetat so'riladi[4].

B-karotin avval molekulaning markaziy qismida 15-15'-monoksigenaza tomonidan retinani hosil qilish uchun, so'ngra NADH va NADPH koenzimlari ishtirokida reduktaza bilan parchalanadi. Antioksidantlarni oziq-ovqat bilan bir vaqtda qabul qilish periferik qo'sh bog'lanishlarda karotinning oksidlanishini oldini oladi. Vitamin B 12 monooksigenaza faolligini oshiradi. Bu markaziy bog'lanishda ajraladigan karotin molekulalarining sonini oshiradi va A vitamini sintezining samaradorligi 1,5-2 marta oshadi[2].

Qonda A vitamini jigarda sintez qilingan maxsus retinol bog'lovchi oqsil (RBP) bilan birlashadi. Retinoik kislota albumin bilan bog'lanadi[7]. Protein retinolning eruvchanligini, oksidlanishdan himoya qilishni va turli to'qimalarga tashishni ta'minlaydi. Protein bilan bog'lanmagan dori zaharli hisoblanadi. Keyin hosil bo'lgan kompleks (vitamin A + BSR) boshqa oqsil bilan birlashadi - transtiretin, bu buyraklardagi preparatning filtrlanishiga to'sqinlik qiladi. To'qimalarda A vitamini ishlatilganligi sababli, u yuqoridagi oqsillardan ajralib chiqadi va to'qimalarga kiradi[4].

Vitaminning asosiy to'planish joyi jigar (90%) bo'lib, kamroq miqdorda u buyraklar, yog 'to'qimalari va buyrak usti bezlarida saqlanadi[7].

Homiladorlikning so'nggi trimestrida platsenta orqali homilaga retinol oqimi, ehtimol, homila tomondan, maxsus mexanizm bilan tartibga solinadi. Ortiqcha vitamin A palmitik kislota esteri shaklida jigarda to'planadi. Jigarda preparatning to'planishi, agar u yangi tug'ilgan chaqaloqda uning to'qimalarining 20 мкг/г va kattalarda 270 мкг/г dan oshsa, yetarli deb hisoblanadi. Jigardagi A vitamini tarkibining ko'rsatkichi ham uning qon plazmasidagi darajasi hisoblanadi: agar u 10 мкг/дл dan kam bo'lsa, unda odamda gipovitaminoz mavjud. To'liq tug'ilgan chaqaloq 2-3 oylik A vitamini zaxirasiga ega[4].

Maqsadli organ hujayralarida retinoid + retinol bog'lovchi oqsil (RBP) kompleksini taniydigan va bog'laydigan maxsus sitozolik retseptorlari mavjud. Ko'zning to'r pardasida retinol retinalga, jigarda esa biotransformatsiyaga uchraydi, avval faol metabolitlarga (to'r pardaga, so'ngra o't bilan glyukuronidlar shaklida chiqariladigan retinoik kislotaga), so'ngra u tomonidan chiqariladigan faol bo'lmagan mahsulotlarga aylanadi. buyraklar va ichaklar. Ichakda bir marta preparat enterohepatik aylanishda ishtirok etadi. Chiqarish sekin: 21 kun ichida qabul qilingan dozaning atigi 34% tanadan yo'qoladi. Shuning uchun preparatning takroriy dozalari bilan to'planish xavfi ancha yuqori[4][2].

A vitamini metabolizmi
A vitamini metabolizmi

Retinoidlar va karotenoidlarning vitaminlik qiymati

Oziq-ovqat tarkibidagi karotinoidlarning faqat bir qismi tanada A vitaminiga aylanishi mumkinligi sababli, oziq-ovqatlar retinol shaklida inson tanasi tomonidan so'rilgan A vitamini miqdori bilan taqqoslanadi. Ushbu miqdorning ta'rifi bo'yicha ba'zi chalkashliklar ekvivalent miqdor tushunchasi vaqt o'tishi bilan o'zgarganligidan kelib chiqadir.

Xalqaro birliklarga (IU) asoslangan tizim, uzoq vaqtdan beri qo'llanilgan. Bir IU birligining qiymati 0,3 mkg retinol, 0,6 mkg b-karotin yoki 1,2 mkg provitamin A bo'lgan boshqa karotinoidlar sifatida qabul qilingan.

Keyinchalik, boshqa birlik ishlatilgan - retinol ekvivalenti (ER). 1 ER 1 mkg retinolga, 2 mkg yog'da erigan b-karotinga (ko'pgina vitamin komplekslarida yomon eriganligi sababli, b-karotin faqat qisman eriydi), oddiy oziq-ovqatda 6 mkg b-karotinga (konversiyadan beri) to'g'ri keldi. b-karotindan retinolga, bu holda, yog'da erigan b-karotinga qaraganda kamroq) yoki oziq-ovqatda 12 mkg a-karotin, g-karotin yoki b-kriptoksantin (chunki ovqatdan 50% kamroq retinol hosil bo'ladi) bu karotinoidlarning molekulalari b-karotin molekulalariga nisbatan)[14].

Keyingi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, aslida karotenoidlarning vitamin faolligi ilgari o'ylanganidan ikki baravar past. Shu sababli, 2001 yilda AQSh Tibbiyot instituti yana bir yangi birlikni - retinol faolligi ekvivalentini (RAE) taklif qildi. 1 RAE 1 mkg retinolga, 2 mkg yog'da erigan b-karotinga (farmatsevtika sifatida), 12 mkg "oziq-ovqat" b-karotinga yoki 24 mkg boshqa provitamin A ga to'g'ri keladi[14].

Modda 1 mkg moddada RAE
retinol bitta
yog'da erigan beta-karotin 1/2
oziq-ovqat tarkibidagi beta karotin 1/12
oziq-ovqat tarkibidagi alfa karotin 1/24
oziq-ovqat tarkibidagi gamma-karotin 1/24
oziq-ovqat tarkibidagi beta-kriptoksantin 1/24

O'zaro ta'siri

A vitaminining sinergisti E vitamini bo'lib, retinolning faol shaklida saqlanishiga, ichakdan so'rilishiga va uning anabolik ta'siriga yordam beradi. A vitamini ko'pincha D vitamini bilan birga buyuriladi. Gemeralopiyani davolashda nikotinik kislota bo'lgan riboflavin bilan birga berilishi kerak. Siz bir vaqtning o'zida A vitaminini buyura olmaysiz xolestiramin, faol ko'mir, uning so'rilishini buzadi[4].

Roli

A vitamini quyidagi farmakologik ta'sirga ega[4]:

  1. Sintez uchun zarur bo'lgan fosfoadenozin fosfosulfat ( FAPS ) ni faollashtirish uchun zarur bo'lgan fermentlarning sintezi:
    • mukopolisakkaridlar : xondroitinsulfat kislota va sulfoglikanlar - biriktiruvchi to'qima, xaftaga, suyaklarning tarkibiy qismlari; gialuron kislotasi - asosiy hujayralararo modda; geparin ;
    • sulfoserebrozidlar;
    • taurin (taurokolik safro kislotasining bir qismi, somatotrop gormon sintezini rag'batlantiradi, nerv impulsining sinaptik uzatilishida ishtirok etadi, antikalsiy ta'siriga ega);
    • endogen va ekzogen moddalar almashinuvida ishtirok etadigan jigar fermentlari.
  2. Mushak to'qimalari oqsillari sintezini rag'batlantiradigan somatomedin A 1, A 2, B va C sintezi; fosfatlar va timidinning DNKga, prolinning kollagenga, uridinning RNKga qo'shilishi.
  3. Polipeptid zanjirlarining glikolizi:
    • qon glikoproteinlari ( 1 - makroglobulin va boshqalar). );
    • fagotsitozning yakunlanishi uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan hujayrali va subhujayrali ( mitoxondrial va lizosomal ) membranalarning tarkibiy qismlari bo'lgan glikoproteinlar ;
    • glikoprotein - fibronektin, hujayralararo o'zaro ta'sirda ishtirok etadi, buning natijasida hujayra o'sishi inhibe qilinadi.
  4. Jinsiy gormonlar sintezi, shuningdek interferon, immunoglobulin A, lizozim .
  5. Erta keratinizatsiyani oldini oladigan epiteliya to'qimalarining fermentlarini sintez qilish.
  6. Kaltsitriol ( D vitaminining faol metaboliti) uchun retseptorlarni faollashtirish.
  7. Alacakaranlıkta ko'rish uchun zarur bo'lgan retinal tayoqlarda rodopsin sintezi.

A vitamini guruhining birikmalari turli xil biologik faollikka ega. Retinol epiteliya va suyak to'qimalarining funktsiyalarini o'sishi, farqlanishi va saqlanishi, shuningdek, ko'payish uchun zarurdir. Retina ko'rish mexanizmida muhim ahamiyatga ega. Retinoik kislota hujayralarni farqlash jarayonlarida retinoldan 10 baravar faolroq, lekin ko'payish jarayonlarida kamroq faoldir[6]. Agar kalamushlar A vitaminining boshqa barcha shakllaridan mahrum bo'lsa, ular odatdagidek o'sishda davom etishlari mumkin. Biroq, bu kalamushlarda bepushtlik namoyon bo'ladi (garchi retinoik kislotaning yuqori dozalari spermatogenezni tiklashga qodir bo'lsa-da [15]) va retinoik kislot

a retinolga yoki retinolga qaytarilishi mumkin emasligi sababli, retinal degeneratsiyani boshlaydi, retinol esa retinolga erkin aylanadi va aksincha[16][17].

Vitaminning ko'rish jarayonida ishtirok etishi

Vizual signalning shakllanish mexanizmi

A vitaminining ozgina yetishmasligi bilan ko'rish zaiflashadi. Ko'zning to'r pardasida vizual binafsha deb ataladigan A vitamini o'z ichiga olgan modda mavjud. Yorug'lik ko'zlarga kirganda, vizual binafsha rangning bir qismi bo'linadi va bu nerv impulslarini yuborishni rag'batlantiradi. Miya ko'zlar ko'rgan narsalar haqida ma'lumotni shunday qabul qiladi. Yana va yana, vizual binafsha rang yo'q qilinadi va qayta hosil bo'ladi. Ushbu ta'mirlash va bo'linish tsikli bizning hayotimiz davomida davom etadi[8].

Retina shaklida A vitamini ko'rishda muhim rol o'ynaydi. 11- cis -retinal opsin oqsillari bilan bog'lanib, binafsha-qizil pigmentlarni hosil qiladi, rodopsin yoki uchta turdagi yodopsindan biri - vizual signalni yaratishda ishtirok etadigan asosiy vizual pigmentlar hissoblanadi. Vizual signalni shakllantirish mexanizmi (rodopsin misolida) quyidagicha[2]:

  1. Yorug'lik kvanti rodopsinni rag'batlantiradi.
  2. Rodopsin tomonidan yorug'likning yutilishi retinaldagi 11- cis bog'lanishini trans bog'lanishga aylantiradi. Bunday trans tuzilmasi batorhodopsin (faollashtirilgan rodopsin) deb ataladi. Trans -retinal och sariq rangga ega, shuning uchun nur ta'sirida rodopsin rangsiz bo'ladi.
  3. Batorodopsindan proton ajralib chiqqanda, gidrolitik parchalanish natijasida opsin va trans -retinal hosil bo'ladigan metaxodopsin hosil bo'ladi. Batorodopsindagi fotokimyoviy zanjir transdusin deb ataladigan G proteinini faollashtirishga xizmat qiladi. Transducin GTP tomonidan faollashtirilgan.
  4. Transdusin - GSYİH kompleksi cGMP'yi bo'luvchi maxsus fosfodiesterazni faollashtiradi.
  5. Hujayra ichidagi cGMP kontsentratsiyasining pasayishi vizual signalning paydo bo'lishiga olib keladigan hodisalar kaskadini keltirib chiqaradi: cGMP ga bog'liq Na + va Ca 2+ kanallarining bir-birining ustiga chiqishi → membrananing depolarizatsiyasi → nerv impulsining paydo bo'lishi → impulsning vizual idrokga aylanishi. miya.

Retinal izomeraza tomonidan katalizlangan trans -formadan cis -retinal hosil bo'lishi yorug'lik ishtirokida sodir bo'ladigan sekin jarayondir. U faqat qisman retinada davom etadi, sintezning asosiy joyi jigardir. Retinada dehidrogenaza ta'sirida trans -retinal trans -retinolga aylanadi va keyin qon oqimiga kiradi, u erda BSR bilan bog'lanadi va jigarga o'tadi. U yerda retinolizomeraz trans -retinolni cis -retinolga, so‘ngra NAD + -bog‘liq degidrogenaza yordamida cis -retinalga aylantiradi, so‘ngra u retinaga kiradi. Rhodopsinning sis -retinal va opsindan sintezi qorong'uda davom etadi. Odamlarda rodopsinning to'liq tiklanishi taxminan 30 daqiqa davom etadi[2].

Xuddi shunday jarayon konuslarda sodir bo'ladi. Retinada uchta turdagi konus mavjud bo'lib, ularning har birida ko'k, yashil va qizil ranglarni o'zlashtiradigan uchta turdagi yodopsin mavjud. Uchta pigment ham 11- cis -retinalni o'z ichiga oladi, lekin opsin tabiati bilan farqlanadi. Rang ko'rligining ba'zi shakllari ( rang ko'rligi ) konuslarda opsinning uchta turidan birining tug'ma sintez etishmasligi yoki nuqsonli opsin sintezi tufayli yuzaga keladi[18].

Tananing antioksidant himoyasidagi A vitaminining roli

Molekulada ikkita konjugatsiyalangan qo'sh aloqalar mavjudligi tufayli retinol erkin radikallar, shu jumladan kislorodli erkin radikallar bilan ta'sir o'tkazishga qodir. Vitaminning bu eng muhim xususiyati uni samarali antioksidant deb hisoblashimizga imkon beradi. Retinol shuningdek , E vitaminining antioksidant ta'sirini sezilarli darajada oshiradi. Tokoferol va vitamin C bilan birgalikda selenning glutation peroksidaza birikishini faollashtiradi. A vitamini SH-guruhlarini qisqartirilgan holatda ushlab turishga qodir (ular antioksidant funktsiyaga ham ega). Shu bilan birga, A vitamini prooksidant sifatida ham harakat qilishi mumkin, chunki u atmosfera kislorodi bilan oson oksidlanadi va juda zaharli peroksid mahsulotlarini hosil qiladi. E vitamini retinolning oksidlanishini oldini oladi[2].

Gipovitaminoz

Gipovitaminoz A ning dunyoda tarqalishi. Qizil rang eng ko'p zarar ko'rgan mamlakatlarni, yashil rang esa eng kam ta'sirlangan mamlakatlarni ko'rsatadi. Moviy rang ma'lumot yo'q degan ma'noni anglatadi

A vitamini yetishmovchiligi butun dunyo bo'ylab besh yoshgacha bo'lgan bolalarning taxminan uchdan biriga ta'sir qiladi. U yiliga besh yoshgacha bo'lgan 670 000 bolaning hayotiga zomin bo'ladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda har yili taxminan 250 000—500 000 bola A vitamini etishmovchiligi (asosan Janubi-Sharqiy Osiyo va Afrikada) tufayli ko'r bo'lib qoladi[19].

A vitamini yetishmovchiligi birlamchi yoki ikkilamchi tanqisligi tufayli yuzaga kelishi mumkin. Birlamchi vitamin A tanqisligi meva va sabzavotlardagi karotenoidlarni yoki hayvonlar va sut mahsulotlaridan A vitaminini etarli miqdorda iste'mol qilmaydigan bolalar va kattalar orasida uchraydi. Emizishni erta to'xtatish ham A vitamini yetishmovchiligi xavfini oshirishi mumkin[20].

Ikkilamchi A vitamini etishmovchiligi surunkali lipid malabsorbtsiyasi, safro ishlab chiqarish va sigaret tutuni va surunkali alkogolizm kabi oksidlovchilarning surunkali ta'siri bilan bog'liq. A vitamini yog'da eriydigan vitamin bo'lib, ingichka ichakda tarqalish uchun miselyar eruvchanligiga bog'liq bo'lib, kam yog'li dietalarda A vitaminining yomon ishlatilishiga olib keladi. Sink etishmovchiligi, shuningdek, A vitaminining so'rilishini, tashilishini va metabolizmini buzishi mumkin, chunki u transport oqsillarini sintez qilish va retinolni retinalga aylantirish uchun kofaktor sifatida zarur. To'yib ovqatlanmaydigan aholida A vitamini va ruxning umuman kam iste'mol qilinishi A vitamini tanqisligini kuchaytiradi.Burkina -Fasoda o'tkazilgan tadqiqot A vitamini va ruxning kombinatsiyasi bilan yosh bolalar o'rtasida bezgak bilan kasallanishning sezilarli darajada kamayganligini ko'rsatdi[21].

Gipovitaminozning eng erta belgisi tungi ko'rlikdir - qorong'u moslashuvning keskin pasayishi. Odatda epiteliya to'qimalarining shikastlanishi: teri ( follikulyar giperkeratoz ), ichak shilliq qavati (yara hosil bo'lishigacha), bronxlar (tez-tez bronxit ), genitouriya tizimi (engil infektsiya). Dermatit epiteliyaning patologik proliferatsiyasi, keratinizatsiyasi va desquamatsiyasi bilan birga keladi. Ko'z yoshi kanallari epiteliyasining desquamatsiyasi ularning tiqilib qolishiga va ko'zning shox pardasining namlanishining pasayishiga olib kelishi mumkin - u quriydi ( kseroftalmiya ) va yaralar va "tikanlar" paydo bo'lishi bilan yumshaydi ( keratomalaziya ). Shox pardaning shikastlanishi juda tez rivojlanishi mumkin, chunki epiteliyaning himoya xususiyatlarining buzilishi ikkilamchi infektsiyalarga olib keladi. Vitamin etishmasligi bilan bo'yning o'sishi ham boshlanadi[2].

A vitamini ayniqsa tungi (alacakaranlık) ko'rish uchun talab qilinadi, bu butunlay bu vitamin mavjudligiga bog'liq. Shuning uchun uning ozgina etishmasligi ham qorong'uda ko'rishning zaiflashishiga olib keladi. Agar bu vitamin yetishmasligi kuchaysa, vizual charchoq tezda paydo bo'ladi - ko'zlar televizor ko'rgandan keyin ham charchaydi. Bundan tashqari, yorqin kun nuriga sezgirlik kuchayadi, chunki ko'zlarga yorug'lik qanchalik kam kirsa, A vitamini kamroq iste'mol qilinadi. Yorqin yorug'likda ishlash, shuningdek, zaif yorug'likdagi ko'zning zo'riqishlari, odatdagi yorug'likdagi ishlashga qaraganda, A vitaminini nisbatan ko'proq iste'mol qilishni talab qiladi. A vitamini etishmasligi yanada o'tkirlashganda, ko'z qovoqlarining yonishi, qichishi va yallig'lanishi, ko'z qovoqlarida keskinlik va o'tkir og'riqlar paydo bo'ladi, ko'zlarning burchaklarida shilimshiq to'planadi. Asabiylashish va kuchning yo'qolishi, shox pardaning yarasi paydo bo'lishi mumkinligini anglatadi.

A vitamini yetishmovchiligi shilliq pardalar va terining o'zgarishiga olib keladi. Hujayralar nafaqat epidermisning sirt qatlamlarida, balki chuqur qatlamlarida ham o'lishni boshlaydi. O'lik hujayralar teshiklarni yopib qo'yadi va teri yuzasiga yog'li moyning kirib borishini oldini oladi. Teri quriydi va qo'pollashadi, qichishish paydo bo'ladi. Teri bezlari kanallarining tiqilib qolishi haroratning o'zgarishi bilan bog'liq bo'lmagan "g'ozlar" orollari paydo bo'lishiga olib keladi. Bunday orollar birinchi navbatda tirsaklar, tizzalar, dumba va yelka sohasida paydo bo'ladi. O'lik hujayralar va yog'larning to'planishi tufayli kengaygan teshiklarda oq yoki qora dog'lar paydo bo'lib, ular infektsiyalanadi va natijada akne paydo bo'ladi. Teri bakterial infektsiyalarga moyil bo'ladi, pustular kasalliklar rivojlanishi ham mumkin, bular: impetigo, furunkullar va karbunkullardir.

Organizmda A vitamini yetishmasa, sochlar quriydi va xira bo'ladi, yorqinligini yo'qotadi, kepek paydo bo'ladi. Tirnoqlar osongina qirib tashlanadi, ularda oluklar paydo bo'ladi. Tananing sirtini qoplaydigan shilliq pardalar, shuningdek, ichki organlar - nafas olish yo'llari, o't pufagi va siydik pufagi va boshqalarning holati buziladi. Odatda, shilliq pardalar doimiy ravishda suyuqlik, shilimshiqni chiqaradi, bu bakteriyalarning kirib borishi va ko'payishiga to'sqinlik qiladi. Bundan tashqari, chiqindi mahsulotlar shilliq qavatlar orqali chiqariladi, shuning uchun o'lik hujayralar sog'lom to'qimalarda to'planmaydi. A vitaminining yetishmasligi bakteriyalar rivojlanishi uchun ideal sharoit yaratadi[8].

A vitaminini to'g'ri ta'minlash, lekin ortiqcha emas, ayniqsa homilador va emizikli ayollar uchun homila va yangi tug'ilgan chaqaloqning normal rivojlanishi uchun muhimdir[20][22]. Homiladorlik davrida A vitamini etishmovchiligi quloq nuqsonlariga olib kelishi mumkin[23]. Kamchiliklarni tug'ruqdan keyingi qo'shimchalar bilan qoplash mumkin emas[24].

Homiladorlik davrida spirtli ichimliklarni iste'mol qilish natijasida A vitamini metabolizmini inhibe qilish xomilalik alkogol sindromining rivojlanish mexanizmlaridan biri bo'lib, A vitamini etishmovchiligi bilan deyarli bir xil teratogenlik bilan tavsiflanadi[25].

Gipervitaminoz

A vitaminining 25 000 МЕ/кг dozasi o‘tkir zaharlanishni keltirib chiqaradi, 6-15 oy davomida sutkalik 4000 МЕ/кг dozasi esa surunkali zaharlanishni keltirib chiqaradi[26].

Gipervitaminoz quyidagi belgilar bilan tavsiflanadi: shox pardaning yallig'lanishi, ishtahani yo'qotish, ko'ngil aynishi, jigar kengayishi, qo'shma og'riqlar. A vitaminining surunkali zaharlanishi vitaminning yuqori dozalarini, ko'p miqdorda baliq yog'ini muntazam ravishda iste'mol qilish bilan kuzatiladi[2]. Karotinlarni haddan tashqari iste'mol qilish bilan kaftlar, oyoq taglari va shilliq pardalar sarg'ayishi mumkin, ammo hatto o'ta og'ir holatlarda ham intoksikatsiya belgilari kuzatilmaydi. Hayvonlarda b-karotinning dozasini 100 baravardan ko'proq oshirish prooksidant ta'sirga olib keldi. Bu molekulani oksidlanish degradatsiyasidan himoya qiluvchi E va C vitaminlari mavjudligida kuzatilmadi[2].

Akula, oq ayiq, dengiz hayvonlari, huski[2][27][28] jigarini iste'mol qilganda o'limga olib keladigan o'tkir zaharlanish holatlari mumkin. Evropaliklar buni kamida 1597 yilda, uchinchi Barents ekspeditsiyasi a'zolari qutb ayig'i jigarini iste'mol qilgandan keyin og'ir kasal bo'lib qolganidan beri boshdan kechirmoqda.

Zaharlanishning o'tkir shakli konvulsiyalar, falaj ko'rinishida namoyon bo'ladi. Dozani oshirib yuborishning surunkali shaklida intrakranial bosim kuchayadi, bu bosh og'rig'i, ko'ngil aynishi va qayt qilish bilan birga keladi. Shu bilan birga, makula shishi va u bilan bog'liq ko'rish buzilishi paydo bo'ladi. Qon ketishi paydo bo'ladi, shuningdek, A vitaminining katta dozalarida gepato- va nefrotoksiklik belgilari paydo bo'ladi. Spontan suyak sinishi mumkin[29]. A vitaminining ortiqcha bo'lishi tug'ma nuqsonlarga olib kelishi mumkin va shuning uchun tavsiya etilgan kunlik nafaqadan oshmasligi kerak[30].

Gipervitaminozni bartaraf etish uchun mannitol buyuriladi, bu intrakranial bosimni pasaytiradi va simptomlarni yo'q qiladi meningizm, jigarda vitamin metabolizmini tezlashtiradigan va jigar va buyraklardagi lizosoma membranalarini barqarorlashtiradigan glyukokortikoidlar . E vitamini ham hujayra membranalarini barqarorlashtiradi. A vitaminining katta dozalari homilador ayollarga (ayniqsa homiladorlikning dastlabki bosqichlarida) va hatto homiladorlikdan olti oy oldin buyurilmasligi kerak, chunki teratogen ta'sir xavfi juda yuqori[4].

A vitamini almashinuvining irsiy buzilishlari

Giperkarotinemiya

Kasallikning sababi karotinlardan retinol hosil bo'lishini katalizlovchi ichakdagi b-karotin oksigenazaning yo'qligi. Asosiy alomatlar - tungi ko'rlik va shox pardaning bulutlanishi. Qonda retinol miqdori keskin kamayadi[2].

Follikulyar Darier keratozi

Teri o'zgarishlari, aqliy zaiflik va psixoz bilan birga irsiy kasallik qayd etiladi. Tirnoqlarning bo'ylama chizig'i va tishlari odatiy hisoblanadi. A vitaminining yuqori dozalarini samarali uzoq muddatli boshqarish[2].

Tibbiy foydalanish

Revit (A, B1, B2 va C vitaminlari)

A vitamini preparatlarini tibbiy maqsadlarda qo'llash uchun quyidagi ko'rsatmalar mavjuddir:

  1. Gipovitaminozning oldini olish va yo'q qilish. Gipovitaminoz A ni aniqlashning aniq mezonlari yo'q. Shifokor klinikaga (anoreksiya, o'sishning kechikishi, infektsiyaga nisbatan past qarshilik, meningizm belgilarining paydo bo'lishi, shilliq qavatlarda yarali jarayonning paydo bo'lishi) va laboratoriya ma'lumotlariga (qondagi A vitamini tarkibi) e'tibor qaratishi mumkin[4].
  2. Yuqumli kasalliklar (S vitamini bilan birga)[4].
  3. Raxit (D vitamini bilan birga)[4].
  4. Niktalopiya (riboflavin va nikotinik kislota bilan birga)[4].
  5. Teri kasalliklari ( psoriaz, pustular dermatit va boshqalar). d. ).

Teri kasalliklarini davolash uchun A vitaminining maxsus preparatlari mavjud: izotretinoin (retinoik kislota) va etretinat (uning etil esteri). Ular retinoldan ko'p marta faolroqdir[4].

A vitamini og'iz orqali qabul qilinadi yoki mushak ichiga yuboriladi[31]. AQShda yuqori dozali A vitamini kapsulalari (masalan, 50 000 МЕ ) endi tijoratda mavjud emas. Biroq, bunday kapsulalarni rivojlanayotgan mamlakatlarda etishmovchilikni davolash uchun xalqaro tashkilotlardan (masalan, UNICEF ) olish mumkin[31]. Mushak ichiga vitamin, og'iz orqali yuborish mumkin bo'lmagan hollarda (masalan, anoreksiya, ko'ngil aynishi, qusish, operatsiyadan oldingi yoki keyingi holatlar yoki malabsorbtsiya tufayli) buyuriladi[31].

Vitamin qo'shimchalarini faqat ulardan foydalanish uchun tibbiy ko'rsatma mavjud bo'lganda qo'llash kerak. Aksariyat odamlar vitamin qo'shimchalarini qabul qilishdan hech qanday foyda ko'rmaydilar va ba'zi hollarda ular zararli bo'lishi mumkin deb hisoblaydilar. Shunday qilib, 1996 yilda 18 ming kishi ishtirokida o'tkazilgan A vitamini va b-karotindan foydalanish bo'yicha o'tkazilgan tadqiqot o'pka saratoni bilan kasallanishning ko'payishini ko'rsatdi. 2004 yilda 211 818 bemorda A vitamini, S vitamini, E vitamini va b-karotin bo'yicha yigirmata tadqiqot natijalariga ko'ra, vitaminlar o'limni oshiradi. 2012 yilda 215 900 bemorda antioksidant vitaminlar bo'yicha tadqiqotlar ma'lumotlarini jamlagan tizimli tahlil E vitamini, b-karotin va A vitaminining yuqori dozalari bo'lgan biologik faol moddalar, xavfli degan xulosaga keldi.

Manbalar

  1. ↑ „Номенклатура ретиноидов JCBN“. 2014-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 Морозкина Т. С., Мойсеёнок А. Г.. Витамины. Минск: Асар, 2002 — 58—63 bet. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Nomenclature of Retinoids“ (en). 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 Михайлов И. Б.. Клиническая фармакология. СПб.: Фолиант, 1998 — 151—154 bet. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 {{{заглавие}}}.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Кнунянц И. Л. и др.. Химическая энциклопедия, 100000 экз, М.: Советская энциклопедия, 1988 — 382—383 bet. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „Comprehensive Guide to Vitamin A“ (en). 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 26-iyul.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Аделия Дэвис. Нутрицевтика. Питание для жизни, здоровья и долголетия — 54 bet. 
  9. ↑ Foundation for Biotechnology Awareness and Education. „Tough Lessons From Golden Rice“ (en) (2009). 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.
  10. ↑ Коротченкова Н. В., Самаренко В. Я.. Витамины алициклического ряда. СПб.: Санкт-Петербургская государственная химико-фармацевтическая академия, 2001 — 7 bet. ISBN 5-8085-0096-6. 
  11. ↑ „Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc (2001)“ (en). United States Department of Agriculture. National Agricultural Library. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 6-avgust.
  12. ↑ „Dietary Reference Intakes: Vitamins“ (en). 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 26-iyul.
  13. ↑ „Retinal and Derivatives Biosynthesis“ (en). 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  14. ↑ 14,0 14,1 U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service. „USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 25“ (en) (2012). 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-iyul.
  15. ↑ van Pelt A. M., de Rooij D. G. Retinoic acid is able to reinitiate spermatogenesis in vitamin A-deficient rats and high replicate doses support the full development of spermatogenic cells // Endocrinology. — 1991.
  16. ↑ Moore T., Holmes P. D. The production of experimental vitamin A deficiency in rats and mice // Laboratory Animals. — 1971.
  17. ↑ van Beek M. E., Meistrich M. L. Spermatogenesis in retinol-deficient rats maintained on retinoic acid // J. Reprod. Fertil. — 1992.
  18. ↑ Березов Т. Т., Коровкин Б. Ф.. Биологическая химия. М.: Медицина, 1998 — 212 bet. 
  19. ↑ „Micronutrient deficiencies. Vitamin A deficiency“ (en). World Health Organization. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-aprel.
  20. ↑ 20,0 20,1 {{{заглавие}}}.
  21. ↑ Zeba A. N., Sorgho H., Rouamba N., Zongo I., Rouamba J., Guiguemdé R. T., Hamer D. H., Mokhtar N., Ouedraogo J.-B. Major reduction of malaria morbidity with combined vitamin A and zinc supplementation in young children in Burkina Faso: a randomized double blind tria(ingl.) // Nutr. J. — 2008. — Vol. 7. — DOI:10.1186/1475-2891-7-7. — PMID 18237394.
  22. ↑ {{{заглавие}}}.
  23. ↑ {{{заглавие}}}.
  24. ↑ {{{заглавие}}}.
  25. ↑ {{{заглавие}}}.
  26. ↑ Rosenbloom M., Gentili A. „Vitamin Toxicity“ (en). 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  27. ↑ „Walrus, liver, raw (Alaska Native)“ (en). Mealographer. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 25-mart.
  28. ↑ „Moose, liver, braised (Alaska Native)“ (en). Mealographer. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-oktyabr.
  29. ↑ Penniston K. L., Tanumihardjo S. A. The acute and chronic toxic effects of vitamin A(ingl.) // American Journal of Clinical Nutrition. — 2006. — Vol. 83. — PMID 16469975.
  30. ↑ Forsmo S., Fjeldbo S. K., Langhammer A. Childhood Cod Liver Oil Consumption and Bone Mineral Density in a Population-based Cohort of Peri- and Postmenopausal Women: The Nord-Trøndelag Health Study(ingl.) // American Journal of Epidemiology. — 2008. — Vol. 167. — DOI:10.1093/aje/kwm320. — PMID 18033763.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 „Vitamin A“ (en). Drugs.com. 2013-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-iyul. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vitamin_A&oldid=2762538" dan olindi