Yon qorinchalar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Yon qorinchalar bosh miyaning 2 ta eng katta qorinchalari bo'lib, ularda orqa miya suyuqligi (liquor) mavjud. Har bir miya yarim sharida (hemisferida) chap ( ventriculi sinstra) yoki o'ng qorincha (ventriculi dextra) deb nomlanuvchi lateral qorinchalar mavjud.

Har bir lateral qorincha C simon shaklidagi bo'shliqqa o'xshaydi, u chakka bo'lagining pastki bo'lagidan boshlanadi, parietal bo'lak va frontal bo'lakdagi yo'l bo'ylab harakatlanadi va interventrikulyar ya'ni qorinchalararo teshiklarda tugaydi, bu yerda har bir lateral qorincha bitta markaziy uchinchi qorinchaga bog'lanadi. Yo'l bo'ylab orqa shox oksipital bo'lakdan orqaga, oldingi shox esa frontal bo'lakga cho'ziladi.

Tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yon qorinchalar va ularning shoxlar
Yon qorinchalar uchinchi qorincha bilan qorinchalararo teshiklar (Foramen interventriculari) orqali tutashgan

Har bir lateral qorincha cho'zilgan bukilgan shaklga ega bo'lib, oldingi tomonga qaragan qismini davomi qiyshiq chiziqning orqa uchli qismini pastrog'idan chiqadi. Birlashgan sohasi Lateral qorincha trigonasi (Tirigonum ventriculari laterales) deb ataladi. Yuqori qiyshiq chiziqning markazi tana (Corpus) deb ataladi, qolgan uchta qismi esa shoxlar (lotincha cornua ) deb nomlanadi; ular odatda tanaga nisbatan joylashishi (old, orqa yoki pastki) ba'zan ular cho'zilgan miya yarim po'stlog'ining bo'lagi bilan ataladi. Yon qorinchalar biroz tekis bo'lishiga qaramay, uchburchak ko'ndalang kesimga ega. Neyroepitelial hujayralar bo'lgan ependima qorincha tizimini, shu jumladan lateral qorinchalarni qoplaydi.[1]

Pastki shox va qorinchaning asosiy tanasi o'rtasida caudal yadrosining boshidan chiqadigan va tapetum ustida joylashgan putamen qismi joylashgan. Oldingi shoxga birlashgan va caudal yadro dumining qismlariga putamenni qo'shish uchun oksipital tapetum orqali o'tadigan kichik miqdordagi qo'shimcha birikmalar mavjud. Putamen ostida globus pallidus joylashadi va u bilan bog'lanadi. Yon qorinchalarni bog'laydigan bu tuzilmalar talamus atrofida qiyshiq chiziqni hosil qiladi, bu o'zi uchinchi qorinchani bog'laydigan asosiy tuzilmani tashkil qiladi. Agar xoroid pleksus (xoroidal chigal) bo'lmaganida, lateral qorincha va talamus o'rtasida yoriqga o'xshash teshik ya'ni foramen bo'lar edi va bu yoriq xoroid yorig'ining pastki qismini tashkil qiladi. Talamus, birinchi navbatda, globus pallidus orqali lateral qorinchalarni bog'laydigan tuzilmalar va forniksning ya'ni gumbazning oldingi ekstremitalari ( mamillar tanalar ya'ni so'rg'ichsimon tanalar ) bilan bog'lanadi.

Yon qorinchaning oldingi shoxlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Old shox qizil rangda ko'rsatilgan.

Yanal qorinchaning oldingi shoxi , frontal bo'lakga cho'zilganligi sababli, oldingi shox (cornu anterior) deb ham ataladi. Old shox qorinchalararo teshik ya'ni foramen interventriculari orqali uchinchi qorincha bilan bog'lanadi. Yon qorinchaning bu qismi oldingi va yon tomondan o'tib, pastki qismga biroz egiladi va frontal bo'lakgaga tegadi. U boshqa lateral qorinchaning oldingi shoxidan yupqa nerv qatlami - septum pellucidum bilan ajralib turadi va bu uning medial chegarasini hosil qiladi. Qorincha bukilmasiga tashqi tomonga qaragan qism chegara korpus kallosumidan ya'ni qadoqsimon tanani hosil qiladi va qorincha chegarasidagi qavat tumshuqning yuqori yuzasi (korpus kallosumning tasvirlangan qismi), qorincha tanasiga yaqinroq bo'lsa, tom qismi orqa yuzasidan iborat. Qolgan chegara qismi - qorincha egriligiga ichki tomonga qaragan - kaudal yadrosining orqa chetini o'z ichiga oladi. Frontal shox kistalari ba'zida oddiy variant sifatida old shoxni hosil qiladi[2].

Yon qorincha tanasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qizil rangda Yon qorincha tanasi ko'rsatilgan.

Yon qorinchaning tanasi (corpus) yoki markaziy qismi qorinchaning oldingi shox (cornu anterior) va trigonumi orasidagi qismidir. Uning tomi korpus kallosumning tapetum ya'ni tomi bilan bog'langan va boshqa lateral qorinchadan medial septum pellucidum bilan ajratilgan. Kaudal yadrosining dumi lateral qirraning yuqori qismini tashkil qiladi, ammo u butun chegarani qoplash uchun yetarlicha katta emas. Kaudal yadroning dumidan darhol pastda, lateral qirraning keyingi qismi yuqori ipsimon terminal venasida joylashgan nisbatan tor stria terminalis tomonidan hosil bo'ladi. Miyaning forniksning ya'ni gumbazning asosiy qismi lateral chegaraning keyingi tor qismini tashkil qiladi, u ikkala qorinchaga xizmat qiluvchi xoroid pleksus ya'ni xoroid chigal bilan medial bilan yakunlanadi.

Yon qorincha uchburchagi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qizil rangda Yon qorincha uchburchagi ko'rsatilgan

Yon qorincha trigonumi ya'ni uchburchagi - tananing bir qismi pastki shox va orqa shox bilan birikma hosil qiladigan sohadir. Bu soha yon qorincha atriumi ya'ni lotinchada g'or qismi deb ataladi va bu erda xoroid pleksus ya'ni xoroid chigal choroid glomus ya'ni xoroid koptokcha ko'rinishida kengayadi. Yon qorinchaning bu qismi tagining uchburchak yuza xususiyati sifatida u kollateral trigon ya'ni kollateral uchburchak deb ataladi[3][4].

Yon qorinchaning orqa shoxi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Orqa shox qizil rangda ko'rsatilgan.

Yon qorinchaning orqa shoxi yoki oksipital shox oksipital bo'lakga orqa yo'nalishda kirib boradi, dastlab lateral, lekin keyinchalik medial tomonga bukilib, lateral tomondan pastki qismga egiladi. Korpus kallosumning tapetumi ya'ni tomini hosil qilishda davom etib boradi, bu esa lateral qirradir. Shu bilan birga, korpus kollosumning qadoq tanani orqa va old uchlari markaziy sulkuslar ya'ni egatlar atrofida egrilik qilish uchun forseps deb nomlanuvchi qattiqroq yig'ilganligi bilan tavsiflanadi (hosil bo'lgan shakl tufayli bo'ladi hammasi) bu forsepslarning qirrasi ya'ni uch qismi orqa shoxning medial tomonining yuqori qismini tashkil qiladi. Qorinchaning medial chetining qolgan qismi to'g'ridan-to'g'ri oksipital bo'lak po'stlog'ining oq moddasi bilan aloqa qiladi.

Yon qorinchaning pastki shoxi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pastki shox qizil rangda ko'rsatilgan.

Yon qorinchaning pastki shoxi yoki temporal shox shoxlarning eng yirigi hisoblanadi. U chakka bo'lagiga lateral va oldingi yo'nalishda, dastlab pastda, 2,5 ga yaqinlashguncha joylashib boradi. Bo'lakning tepa qismidan uning yo'nalishi yuqori temporal sulkus ya'ni egat tomonidan miya yuzasida juda yaxshi ko'rsatilgan. Shox pastroqda uning yon chetiga qarab bukiladi. Qorincha qiyshiq chizig'ining ichki tomonining davomi sifatida qorincha tanasining pastki qismi pastki shoxning tomiga aylanadi, shuning uchun kaudal yadrosining dumi pastki shox tomining lateral chetini hosil qiladi. Qorinchaning kaudal ya'ni dumsimon yadrosi amigdaliga ya'ni bodomsimon tana aylanadi. Stria terminalis tomning qolgan qismini tashkil qiladi va bu tanaga qaraganda ancha torroq - xoroid pleksus medial devorga o'tadi. Temporal bo'lak uchun tapetum pastki shoxning lateral chegarasidan iborat bo'lib, qorincha tanasi ustidagi asosiy tapetumga qo'shilish yo'lida (u o'z navbatida kaudal yadrodan o'tadi). Pastki shox tagining ko'p qismini fimbria hippocampi (bu erdan forniks ya'ni gumbaz chiqadi), so'ngra ancha oldinda, gippokampning o'zi hosil qiladi. Orqa shoxda bo'lgani kabi, chegarasining qolgan qismi - bu yerning lateral tomoni - yon bo'lakning oq moddasi bilan bevosita birikadi va aloqada bo'ladi.

Rivojlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yon qorinchalar miya qorincha tizimining boshqa qismlariga o'xshab, nerv naychasining markaziy kanalidan rivojlanadi. Asaosan lateral qorinchalar rivojlanayotgan prosensefalonda va keyinroq rivojlanayotgan telencephalonda mavjud bo'lgan naycha qismidan kelib chiqadi[5]. Prenatal rivojlanishning ya'ni embrional rivojlanishni dastlabki uch oyida 3- trimestrida markaziy kanal ingichka kanallar bilan bog'langan lateral, uchinchi va to'rtinchi qorinchalarga kengayib boradi[6]. Yana qorinchalarda orqa miya suyuqligi (liquor) ishlab chiqaradigan maxsus sohalar - xoroid pleksuslar ya'ni chigallar paydo bo'ladi. To'rtinchi qorinchadan yuqori bo'lgan o'rta miya darajasida kengaymaydigan va bir xil bo'lib o'zgarmay qoladigan nerv kanali miya suv kanalini lotinchada aquaductus cerebrini hosil qiladi. To'rtinchi qorincha umurtqa pog'onasida (kaudal medullada) torayib, orqa miyaning markaziy kanaliga aylanadi.

Rivojlanish jarayoni davomida yuzaki tuzilmalarning bosimi lateral qorinchalar ichida bir qator yupqa bo'shliqlar paydo bo'lishiga olib keladi va bu ularning rivojlanish darajasida juda o'zgaruvchan bo'lishi mumkin deb hisoblashadi olimlar Ayrim odamlarda ular noto'g'ri shakllangan shuning uchun boshqalarda esa ular yaxshi rivojlangan bo'ladi

  • orqa shoxga qarshi forsepslardan-shoxning yuqori medial tomonida posterior cornu lampochkasini yaratishdan kalkarin sulkus orqa shoxga qarshi-kalkarni yaratish avis (tarixan hipokampus kichik, vizual sabablarga ko'ra) shoxning pastki medial tomonida
  • hipokampusdan pastki shoxga qarshi (shoxning medial qavatida)
  • kimdan kam shox qarshi garov sulcus - Shox lateral qavatda garov eminence yaratish.

Xomilaning lateral qorinchalari bir tekis chiziqli yoki planar o'lchovlar yordamida tashxislanishi mumkin[7].

Klinik ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aniqlanishicha, lateral qorinchalarning hajmi yosh bilan ortib boradi.  Ular bir qator nerv buzilishlarida stres sharoitlarda ham kattalashadi va shizofreniya aqliy faoliyatining buzilishi[8], bipolyar o'zgarish[9], asosiy depressiv buzilish[10] va Altsgeymer kasalligi bilan og'rigan bemorlarda o'rtacha kattaroqdir[11].

Yon qorinchalarning o'lchamidagi anatomik yangilanishisifatida bir biriga moslik aholining taxminan 5-12% da uchraydi. Bu bir-biri qo'lma -qo'llik bilan bog'liq bo'lib, o'ng qo'li odamlarda kattaroq o'ng lateral qorincha va uzunroq chap orqa shoxga ega ekanligi aniqlangan, chap qo'llarda esa o'ng orqa shoxlar uzun ekanligi kashf etilgan[12]. Jiddiy bir xillik yoki o'rta chiziqning siljishi yoki diffuz kengayishi bilan assimetriya hayotning boshida miya shikastlanishini ko'rsatishi mumkin, ayniqsa o'ng orqa shox uzun bo'lgan vaziyatlarda bo'ladi[12].

Agar orqa miya suyuqligining ishlab chiqarilishi uning qayta so'rilishidan kattaroq bo'lsa yoki uning aylanishi bloklangan bo'lsa – qorinchalar kattalashishi va gidrosefaliya keltirib chiqarishi mumkin.

Xoroidal chigalning ya'ni chigalning kalsifikatsiyasi odatda atriumda ya'ni g'orchada paydo bo'lishi mumkin[13].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

 Vikiomborda Yon qorinchalar
haqida turkum mavjud
  1. ↑ Crossman, A R. Neuroanatomy. Elsevier, 2005 — 32 bet. ISBN 978-0-443-10036-9. 
  2. ↑ Unger, S; Salem, S; Wylie, L; Shah, V (February 2011). "Newborn frontal horn cysts: cause for concern?". Journal of Perinatology 31 (2): 98–103. doi:10.1038/jp.2010.79. PMID 20616785. 
  3. ↑ Marsh. „Trigone of the lateral ventricle | Radiology Reference Article | Radiopaedia.org“. Radiopaedia.
  4. ↑ „BrainInfo“. braininfo.rprc.washington.edu.
  5. ↑ Le, Tao. First Aid for the USMLE Step 1: 2010 20th Anniversary Edition. USA: The McGraw-Hill Companies, Inc., 2010 — 126 bet. ISBN 978-0-07-163340-6. 
  6. ↑ Carlson, Bruce M.. Human Embryology & Developmental Biology. Mosby, 1999 — 237–238 bet. ISBN 0-8151-1458-3. 
  7. ↑ Glonek, M; Kedzia, A; Derkowski, W (2003). "Planar measurements of foetal lateral ventricles". Folia Morphologica 62 (3): 263–5. PMID 14507062. 
  8. ↑ "Meta-analysis of regional brain volumes in schizophrenia". Am J Psychiatry 157 (1): 16–25. January 2000. doi:10.1176/ajp.157.1.16. PMID 10618008. http://ajp.psychiatryonline.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=10618008. 
  9. ↑ Kempton, M.J., Geddes, J.R, Ettinger, U. et al. (2008). "Meta-analysis, Database, and Meta-regression of 98 Structural Imaging Studies in Bipolar Disorder," Archives of General Psychiatry, 65:1017–1032 see also MRI database at www.bipolardatabase.org (Wayback Machine saytida 2011-11-28 sanasida arxivlangan).
  10. ↑ "Structural Neuroimaging Studies in Major Depressive Disorder: Meta-analysis and Comparison With Bipolar Disorder". Arch Gen Psychiatry 68 (7): 675–90. 2011. doi:10.1001/archgenpsychiatry.2011.60. PMID 21727252. http://archpsyc.ama-assn.org/cgi/content/full/68/7/675.  see also MRI database at www.depressiondatabase.org
  11. ↑ Nestor, S; Rupsingh, R; Borrie, M; Smith, M; Accomazzi, V; Wells, J; Fogarty, J; Bartha, R (2008). "Ventricular Enlargement as a Surrogate Marker of Alzheimer Disease Progression Validated Using ADNI". Brain 131 (9): 2443–2454. doi:10.1093/brain/awn146. PMID 18669512. PMC 2724905. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2724905. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Mortazavi, M. M.; Adeeb, N.; Griessenauer, C. J.; Sheikh, H.; Shahidi, S.; Tubbs, R. I.; Tubbs, R. S. (2013). "The ventricular system of the brain: a comprehensive review of its history, anatomy, histology, embryology, and surgical considerations". Child's Nervous System 30 (1): 19–35. doi:10.1007/s00381-013-2321-3. ISSN 0256-7040. PMID 24240520. 
  13. ↑ Muzio. „Normal intracranial calcifications | Radiology Reference Article | Radiopaedia.org“. Radiopaedia. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yon_qorinchalar&oldid=3784668" dan olindi