Turmag‘ambet Iztleuov
| Turmagʻambet Iztleuov qozoqcha: Тұрмағамбет Ізтілеуұлы | |
|---|---|
| Umumiy maʼlumot | |
| Tavalludi |
1882-yil 9-iyul |
| Vafoti | 1939-yil 15-may |
| Fuqaroligi |
 Sovet Ittifoqi |
| Faoliyat yillari | 1896—1939 |
Turmagʻambet Iztleuov (qozoqcha: Тұрмағамбет Ізтілеуұлы, 1882-yil, 9-iyul Qarmaqshi tumani, Sirdaryo viloyati, Turkiston general-gubernatorligi, Rossiya imperiyasi — 1939-yil 15-may) — qozoq sovet oqini, jirau, tarjimon. Turmagʻambet Iztleuov Buxorodagi Miri Arab 1905—1896) va Koʻkaldosh madrasalarida (Toshkent) (1899—1905) taʼlim olgan.
Tarjimai holi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alimuli qabilasining Qulis kete urugʻidan[1] boʻlib, qishloq maktabida, soʻngra Buxorodagi Miri Arab 1905—1896) va Koʻkaldosh madrasalarida (Toshkent) (1899—1905) tahsil olgan. arab, fors va turk tillarini o‘rgangan. 1905-yilda tug‘ilib o‘sgan qishlog‘iga qaytib, masjid va maktab qurdirgan. 1921-yilgacha bolalar adabiyoti va sheʼriyatidan dars bergan. Shunda shogirdlariga oʻzining „Nozim“ nomli ilk to‘plami misralarini o‘qib bergan. 1936—1937-yillarda Qozogʻiston SSR Xalq taʼlimi komissarligida ishlagan.
Oʻzining birinchi ertagi „Qora qoʻngʻiz“ ni oʻn toʻrt yoshida yozgan. 18 yoshida „Dehqonning mardi“ nomli ilk sheʼrini yozgan. Umri davomida oʻnta sheʼr yaratgan, jumladan „Eng donishmand chol“, „Asir qiz“, „Raua banu“ va boshqalar.
Qozogʻistondagi 1916-yilgi milliy-ozodlik qoʻzgʻolonini qoʻllab-quvvatlagan va unga oʻzining „Yer yuzini xavotirli tuman qoplagan“ (1916) tolgʻasini bagʻishlagan. U bir qator asarlari — „Baxt sizga, Kenes-ogʻa“ (1918), „Lenin — quyosh“ (1923) ni Oktyabr inqilobi, Kommunistik partiya, Leninga bagʻishlagan.
Shoir ijodining salmoqli qismini ruboiylar, lirik sheʼrlar, aforizmlar, ertaklar, improvizatsiyalar tashkil etadi. 1934-yilda 1-Respublika xalq isteʼdodlari yig‘ilishida qatnashgan. Turmag‘ambet „Dono oqsoqol“, „Asir qiz“, „Raua Banu“ va boshqa shunday o‘nta sheʼr muallifi.
Firdavsiyning „Shohnoma“ (40 ming misra) sheʼriy dodstonining qozoq tiliga tarjimasi unga tegishli boʻlib, uning bir qismi „Rustami Doston“ (24 ming misra) 1961-yilda alohida kitob holida nashr etilgan. Iztleuov Toshkentda birga tahsil olgan atoqli tojik yozuvchisi Sadriddin Ayniy uni fors adabiyotining bu ajoyib yodgorligining qozoq tiliga tarjima qilish uchun taklif qilgan. Ammo hibsga olinishidan oldin Turmagʻambet arab tilida yozilgan o‘ttiz besh jildlik qo‘lyozmani tug‘ilib o‘sgan qishlog‘ida koʻmishga muvaffaq bo‘lgan. Tojiklar va eronliklarning muqaddas kitobi ustidagi ishlar shoir uchun falokatli bo‘lib chiqqan[2].
1937-yilda hibsga olingan. Ikki yil oʻtgach, NKVD zindonlarida vafot etgan[3][4].
Xotirasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1981-yilda oqin tavalludining 100 yilligi munosabati bilan Butunittifoq „Melodiya“ ovoz yozish kompaniyasi „T. Iztleuov“ yozuvi bilan albom chiqardi. „Raua banu“ sheʼri va eng yaxshi termalarini Oqmirza Tuyakboyev o‘z dombrasi jo‘rligida ijro etgan.
2007-yil 2-noyabrda qatagʻon qilingan oqinning 125 yilligi munosabati bilan Olmaotada Naurizboy botir va Kabanbay botir koʻchalari (sobiq Dzerjinskiy va Kalinin) chorrahasidagi maydonda sobiq KGB binosi roʻparasida bronzadan haykal oʻrnatilgan.
2009-yilda „Qozoqfilm“ kinostudiyasi tomonidan shoir va tarjimon Turmagʻambet Iztleuov haqida rejissyor va ssenariy muallifi Janabek Jetiruov tomonidan[5] „Turmagʻambet“ hujjatli filmi suratga olingan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Қазақ шежіресі. 2 том. Орта жүз-жан арыс, Теңізбай Үсенбаев,“. 25-noyabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 24-noyabr 2018-yil.
- ↑ „ТУРМАГАМБЕТ ИЗТЛЕУОВ: АКЫН, ПОЭТ, ПЕРЕВОДЧИК“. 9-yanvar 2019-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-yanvar 2019-yil.
- ↑ Мемориал. „Списки жертв“ (ru). 31-yanvar 2011-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-iyul 2009-yil.
- ↑ Казпочта. „Талант искрится на все века“. 9-iyun 2012-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-iyul 2009-yil.
- ↑ Георгий Афонин. „Роковая книга «Шах-намэ»“. Известия Казахстан (21-avgust 2009-yil). 9-iyun 2012-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 22-yanvar 2012-yil.