Trafalgar maydoni

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Trafalgar Square, 1908
1908-yilda Tarafalgar maydoni

Trafalgar maydoni (/trəˈfælɡər/ trə-FAL-gər) – Londonning Vestminster shahridagi mashhur jamoat maydoni boʻlib, 19-asr boshlarida Charing Cross deb nomlanuvchi hudud atrofida barpo etilgan. Maydon nomi ilgari Trafalgar jangi maydoni boʻlib, 1805-yil 21-oktyabrda Trafalgar chegaralari qirgʻogʻida boʻlib oʻtgan Napoleon urushlarida Britaniya dengiz kuchlarining Fransiya va Ispaniya ustidan qozongan gʻalabasini xotirlab shunday nomlangan.

Trafalgar maydoni atrofidagi joy 1200-yillardan beri muhim ahamiyatga ega boʻlgan[1]. Hozirgi maydonning oʻrnida ilgari puxta ishlab chiqilgan Kingʻs Mews yopiq hovlisi joylashgan edi. Jorj IV mevlarni Bukingem saroyiga koʻchirgandan soʻng, hudud Jon Nesh tomonidan qayta qurildi, ammo uning oʻlimidan keyin taraqqiyot sekinlashdi va maydon 1844-yilgacha ochilmadi. Maydonni bir qator yodgorlik haykallari egallaydi, ammo 1840-yildan beri boʻsh qolgan Toʻrtinchi Plinth 1999-yildan beri zamonaviy sanʼatga manbai hisoblanadi. Maydonga qaragan taniqli binolar orasida Milliy galereya, Sent-Martin-in-the-Fields, Kanada uyi va Janubiy Afrika uyi mavjud.

Maydon jamoat yigʻilishlari va siyosiy namoyishlar, jumladan 1887-yildagi qonli yakshanba, birinchi Aldermaston marshining choʻqqisi, urushga qarshi namoyishlar va iqlim oʻzgarishiga qarshi kompaniyalar uchun foydalanilgan. Rojdestvo archasi 1947-yildan beri Norvegiya tomonidan maydonga sovgʻa qilingan. Maydon Yangi yil arafasida har yili nishonlanadigan mashhur markazdir. Shuningdek, u 21-asrning boshlarida oʻzining yovvoyi kaptarlari bilan mashhur edi.

Nomi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maydon 1805-yil 21-oktabrda Ispaniyaning janubi-gʻarbidagi Cape Trafalgar qirgʻogʻida boʻlib oʻtgan Fransiya va Ispaniya ustidan Britaniya dengiz kuchlarining gʻalabasi sharafi uchun Trafalgar jangi deb nomlangan, garchi u 1835-yilgacha shunday nomlanmagan boʻlsa ham[2].

„Trafalgar“ nomi ispancha-arabcha soʻz boʻlib, Taraf al-Ghar (طرف الغار soʻzidan kelib chiqqan boʻlib 'gʻor peshonasi')[3][4][5] yoki Taraf al-Gʻarb (طرف الغرب soʻzidan kelib chiqib „gʻarbiy tomon“) deb ataladi[5][6].

Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Trafalgar maydoni qirolga tegishli va Buyuk London maʼmuriyati tomonidan boshqariladi, Vestminster shahar kengashi esa maydon atrofidagi yoʻllarga, shu jumladan Shimoliy Terasning piyodalar uchun ajratilgan hududiga egalik qiladi[7]. Maydonda uch tomondan yoʻllar va Milliy galereya oldida terasli katta markaziy maydon mavjud[8]. Dastlab toʻrt tomondan yoʻllar boʻlgan, 1926-yil 26-aprelda soat yoʻnalishi boʻyicha bir tomonlama aylanma tizim joriy etilgunga qadar transport harakati maydon atrofida har ikki yoʻnalishda ham yurdi[9]. 2003-yilda bajarilgan ishlar natijasida yoʻllarning kengligi qisqartirildi va shimoliy tomoni transport harakati uchun yopildi[10].

Nelson ustuni maydonning markazida joylashgan boʻlib, uning yon tomonida ser Edvin Lyutyens tomonidan[11] 1937-1939-yillarda ishlab chiqilgan favvoralar joylashgan[12]. Ustunning tepasida Trafalgar jangida Britaniya dengiz flotiga qoʻmondonlik qilgan Horatio Nelson haykali oʻrnatilgan.

Maydon atrofida shimoliy tomonda Milliy galereya va sharqda Sent-Martin-in-the-Fields cherkovi joylashgan[12]. Shuningdek, sharqda Janubiy Afrika uyi joylashgan va maydon boʻylab unga qaragan Kanada uyi joylashgan. Janubi-gʻarbiy tomonda Londondagi Mall joylashgan boʻlib, u Admiralty Arch orqali Bukingem saroyiga olib boradi.


Londonning 3, 6, 9, 11, 12, 13, 15, 23, 24, 29, 53, 87, 88, 91, 139, 159, 176, 453 -sonli avtobus yoʻnalishlari Trafalgar maydoni oldidan oʻtadi[13].

Trafalgar maydonidagi markaz qonunchilikda va poytaxtdan masofani oʻlchashda Londonning rasmiy markazi sifatida qabul qilindi.

A 360-degree view of Trafalgar Square
Tarafalgar maydoni 360° gradusli ko'rinishda, 2009-yil

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

A painting by James Pollard showing the square
Jeyms Pollardning Nelson ustuni oʻrnatilishidan oldin maydonning rasmi

1950-yillarning oxirida maydonning janubiy tomonida olib borilgan qurilish ishlari muzliklar davriga oid konlarni aniqladi. Topilmalar orasida gʻor sherlari, karkidonlar, fillar va gippopotamlarning qoldiqlari bor edi[14][15][16].

1826-yilda oʻrmon va yer daromadlari komissarlari Jon Neshga Kentning blokidan janubda va Sent-Martin yoʻligacha boʻlgan katta maydonni tozalash rejalarini ishlab chiqishni buyurdilar. Uning rejalari Trafalgar maydoniga aylangan butun maydonni ochiq qoldirdi, markazdagi blokdan tashqari, u Qirollik sanʼat akademiyasi uchun yangi bino uchun ajratilgan. Rejalarga Sent-Martin va Strand koʻchalari oʻrtasidagi binolarni buzish va qayta qurish va Sent-Martin-in-the-Fields cherkovi hovlisi boʻylab yoʻl (hozirda Dunkannon koʻchasi deb ataladi) qurilishi kiradi[17]. Charing Cross qonuni 1826-yilda qabul qilingan va koʻp oʻtmay tozalash boshlangan. Maydon 1830-yilda taxtga koʻtarilgan Uilyam IV sharafiga nomlanishi kerak edi[18]. Taxminan 1835-yilda maydon Nelson ustidan qozonilgan gʻalaba sharafiga meʼmor Jorj Ledvell Teylor tomonidan taklif qilinganidek Trafalgar jangi sharafiga nomlanishiga qaror qilindi[2][19].

Animated picture using ten frames taken by Wordsworth Donisthorpe
1890-yilda Wordsworth Donisthorpe tomonidan suratga olingan Trafalgar maydonining oʻn koʻrinishi.

Tozalash davridan keyin rivojlanish asta-sekin davom etdi. Milliy galereya 1832 va 1838-yillar orasida Uilyam Uilkins loyihasi boʻyicha shimoliy tomonda qurilgan va 1837-yilda Gʻaznachilik Vilkinsning maydonni yotqizish rejasini tasdiqlagan, ammo u kuchga kirmagan[20]. 1840-yil aprel oyida, Uilkinsning oʻlimidan soʻng, Charlz Barrining yangi rejalari qabul qilindi va bir necha hafta ichida qurilish boshlandi. Uilkins xuddi shunday yechimni markaziy qadamlar bilan taklif qilgan edi[20]. Barcha tosh ishlari Aberdin granitidan edi. 1845-yilda sakkiz burchakli shisha chiroqli toʻrtta Bude-Lights oʻrnatildi. Ikkitasi Milliy galereya roʻparasida baland bronza ustunlarda, ikkitasi maydonning janubi-gʻarbiy va janubi-sharqiy burchaklarida, kengroq granit ustunlar ustidagi qisqaroq bronza ustunlarda joylashgan. Ular Barri tomonidan ishlab chiqilgan va Sautvarklik Stivens va Son tomonidan ishlab chiqarilgan.

1841-yilda loyihaga ikkita favvora kiritilishi kerakligi haqida qaror qabul qilindi[17]. Taxminiy byudjet, asfaltlash va haykallarni hisobga olmaganda, £ 11,000 edi. Olib tashlangan tuproq Yashil Parkni tekislash uchun ishlatilgan [21]. Maydon dastlab asfalt bilan qoplangan, 1920-yillarda tosh bilan almashtirilgan[22].

Trafalgar maydoni 1844-yil 1-mayda xalq uchun ochildi[23].

Nelson ustuni

Terroristik portlashlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maydon 1913-1914-yillarda ikki demokratik portlash nishoniga aylangan. Bu 1912-1914 yillardagi portlash va oʻt qoʻyish partiyaning bir rejasi edi, bunda saylovchilar ayollarning saylov huquqi uchun rejasining bir qismi sifatida butun mamlakat boʻylab bir qator siyosiy portlash va oʻt qoʻyish hujumlarini amalga oshirdilar[24].

Birinchi hujum 1913-yil 15-mayda sodir boʻldi. Milliy galereya tashqarisidagi jamoat maydoniga bomba oʻrnatilgan edi, biroq portlatib boʻlmadi[25]. Ikkinchi hujum 1914-yil 4-aprelda maydonning shimoli-sharqiy burchagidagi Sent-Martin-in-the-Fields cherkovida sodir boʻldi. Cherkov ichida bomba portlab, xonalarga shisha siniqlarini yogʻdirdi. Keyin bomba portlashni boshladi[26][27]. Shundan soʻng, koʻplab odamlar xavfsiz hududga shoshilishdi, ularning koʻplari oʻz gʻazabini tajovuzkorlik bilan bildirishdi[26]. Kompaniya yurishi davrida cherkovlar alohida nishon edi, chunki Angliya cherkovi ayollarning saylov huquqiga qarshilikni kuchaytirishda ishtirok etgan deb ishonishgan[28]. 1913-1914-yillarda butun mamlakat boʻylab 32 ta cherkov hujumga uchradi. Portlashdan bir necha hafta oʻtgach, Vestminster abbatligi va Avliyo Pol soboriga ham hujumlar uyushtirildi[29].

Favvoralar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fountain at Trafalgar Square, 2014
Trafalgar maydonidagi favvora, 2014-yil

1841-yilda mahalliy hukumatning takliflaridan soʻng, Barri issiqlik va portlash taʼsirini bartaraf etish uchun ikkita favvora oʻrnatishga rozi boʻldi. Oʻrmonlarning birinchi komissari rejani maʼqulladi, chunki favvoralar jamoat yigʻilishlari uchun ochiq maydonni qisqartirdi va tartibsizliklar xavfini kamaytirdi[17]. Favvoralar ikkita quduqdan suv olar edi, biri Milliy galereya oldida, ikkinchisi esa uning orqasida joylashgan tunnel orqali. Favvoralarga suv galereya orqasidagi binoda joylashgan bugʻ dvigateli orqali kelardi.

Madaniy maʼlumotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Trafalgar maydoniga asoslangan Lego arxitekturasi toʻplami 2019-yilda chiqarilgan. Unda haykal sherlar, favvoralar va ikki qavatli avtobuslar bilan bir qatorda Milliy galereya va Nelson ustunining maketlari mavjud edi[30].


Jorj Oruellning "1984" romanining distopik kelajagidagi bir nechta sahnalar Trafalgar maydonida boʻlib oʻtadi, u hikoyaning totalitar rejimi tomonidan „Gʻalaba maydoni“ deb oʻzgartirilgan va Nelson oʻrnini egallagan Katta Ogʻaning ulkan haykali hukmronlik qilgan[31].

Maydonda shovqin va jamoat xavfsizligi boʻyicha shikoyatlarga sabab boʻlgan avtobuslar va koʻcha teatri boʻyicha tortishuvlar kuzatildi[32]. 2012-yilda Buyuk London maʼmuriyati avtobuslarni tashish va bogʻliq turizmni tartibga solish boʻyicha qonunni yaratdi[33][34]. 2016 yilda Milliy galereya bunday spektakllar uchun litsenziyalashni joriy qilishni taklif qildi[35].

Boshqa Trafalgar maydonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Stepneydagi Trafalgar maydoni 1810-yilda nashr etilgan Lokkining London topografiyasida qayd etilgan[36]. Shimoliy Yorkshire shtatining Skarboro shahridagi Trafalgar maydoni oʻz nomini shaharning Shimoliy dengiz yoʻlidagi Trafalgar maydoniga beradi[37].

Chelsi maydoni, London SV3 deb nomlanuvchi maydon bir vaqtlar Trafalgar maydoni sifatida tanilgan va Vestminsterdagi maydondan oldin mavjud boʻlgan[38].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Kanada uyi
  • Parlament maydoni
  • Janubiy Afrika uyi
  • Qonli yakshanba (1887) – gʻalayonlar Trafalgar maydoniga qaratilgan.
  • Trafalgar maydoni va uning atrofidagi ommaviy sanʼat roʻyxati

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ BBC. „Where Is The Centre Of London?“ (en-gb). www.bbc.co.uk. Qaraldi: 2020-yil 9-avgust.
  2. ↑ 2,0 2,1 Weinreb et al. 2008.
  3. ↑ „2“ (2004-yil 15-dekabr). 2004-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  4. ↑ Entry algar
  5. ↑ 5,0 5,1 „The Arabian Nights“.
  6. ↑ Joseph E. Garreau. „A Cultural Introduction to the Languages of Europe“. Qaraldi: 2019-yil 25-mart.
  7. ↑ „Trafalgar Square“ (2003-yil 27-noyabr). 2012-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 26-sentyabr.
  8. ↑ „Trafalgar Square“. Google Maps. 2017-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-dekabr.
  9. ↑ „Trafalgar Square Traffic“. The Times (1926-yil 23-aprel), s. 11. Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
  10. ↑ „TRAVEL ADVISORY; Boon to Pedestrians In Central London“. The New York Times (2003-yil 3-avgust). 2013-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 22-noyabr.
  11. ↑ Barker 2005.
  12. ↑ 12,0 12,1 Thornbury, Walter. Trafalgar Square and the National Gallery, London, 1878 — 141–149 bet. 2015-yil 14-oktyabrda qaraldi. 
  13. ↑ „Central London Bus Map“. Transport for London. 2017-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 19-dekabr.
  14. ↑ Sutcliffe, A.J.. On the track of Ice Age mammals. Harvard University Press, 1985 — 139 bet. ISBN 978-0674637771. 
  15. ↑ Franks, J.W. (1960). "Interglacial deposits at Trafalgar Square, London.". The New Phytologist 59 (2): 145–150. doi:10.1111/j.1469-8137.1960.tb06212.x. 
  16. ↑ J W Franks (9 September 1959). "Interglacial Deposits at Trafalgar Square, London". New Phytologist 59 (2): 145–152. doi:10.1111/j.1469-8137.1960.tb06212.x. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Mace 1976.
  18. ↑ Moore 2003.
  19. ↑ Cardinal, Marc. Wanderlust: Based on the true-life journals of Sydney Taylor. AuthorHouse, 2010 — 209 bet. ISBN 978-1-4490-7907-9. 
  20. ↑ 20,0 20,1 "Design for a national Naval Monument". The Architectural Magazine and Journal 4: 524. 1837.  quoting the ' 'Observer' ' of 24 September 1837
  21. ↑ "Public Buildings &c Trafalgar Square". The Civil Engineer and Architect's Journal 3: 255. 1840. 
  22. ↑ Bradley, Simon. London 6: Westminster, The Buildings of England. Yale University Press, 2003. 
  23. ↑ Cunningham, Peter „London Occurrences 1837–1843“,. Handbook of London Past and Present. London: John Murray, 1849 — lxv bet. 
  24. ↑ „Suffragettes, violence and militancy“. British Library. 2021-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-oktyabr.
  25. ↑ Webb, Simon. The Suffragette Bombers: Britain's Forgotten Terrorists (en). Pen and Sword, 2014 — 136 bet. ISBN 978-1-78340-064-5. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Webb, Simon. The Suffragette Bombers: Britain's Forgotten Terrorists (en). Pen and Sword, 2014 — xiii bet. ISBN 978-1-78340-064-5. 
  27. ↑ Bearman, C. J. (2005). "An Examination of Suffragette Violence". The English Historical Review 120 (486): 391. doi:10.1093/ehr/cei119. ISSN 0013-8266. https://www.jstor.org/stable/3490924. 
  28. ↑ Webb, Simon. The Suffragette Bombers: Britain's Forgotten Terrorists (en). Pen and Sword, 2014 — 65 bet. ISBN 978-1-78340-064-5. 
  29. ↑ „Suffragettes, violence and militancy“. British Library. 2021-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-oktyabr.
  30. ↑ „Lego's Next Architecture Set Will Be London's Trafalgar Square“. Arch Daily (2019-yil 11-aprel). Qaraldi: 2019-yil 10-iyul.
  31. ↑ „Gordon Bowker Orwell's London“. The Orwell Foundation (2010-yil 23-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  32. ↑ „Buskers in the West End could need licences after outcry at noise“. London Evening Standard (2018-yil 30-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  33. ↑ Odih 2019.
  34. ↑ "Trafalgar Square Byelaws". Greater London Council: 3–4. 2012. https://www.london.gov.uk/sites/default/files/trafalgar_square_byelaws.pdf. Qaraldi: 25 February 2020. 
  35. ↑ „National Gallery plans to demand Trafalgar Square buskers leave so it can create 'one of London's great parks'“. The Independent (2016-yil 16-fevral). Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  36. ↑ Lockie, John. Lockie's Topography of London and its Environs, London, 1810. 
  37. ↑ „Ground Development“. Scarborough Cricket Club. 2016-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-dekabr.
  38. ↑ „London's Other Trafalgar Square“ (2017-yil 30-may).


 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Trafalgar_maydoni&oldid=3959572" dan olindi