Toʻqchilik va yoʻqchilik
_1st_edition_cover.jpg) Ingliz tilidagi birinchi muqovasi | |
| Muallif(lar) | Ernest Hemingway |
|---|---|
| Mamlakat |
 AQSh |
| Til | inglizcha |
| Nashr etilgan sanasi | 1937-yil |
| Nashriyot | Charles Scribner's Sons |
Toʻqchilik va yoʻqchilik – Ernest Hemingwayning 1937-yilda Charles Scribner’s Sons nashriyoti tomonidan nashr etilgan romani. Kitob Florida shtatining Key West shahridan baliqchi qayiq kapitani Harry Morgan haqida hikoya qiladi. „Toʻqchilik va yoʻqchilik“ romani Hemingwayning „The Torrents of Spring“ asaridan keyin Qoʻshma Shtatlardagi ikkinchi romani edi.
1935-1937-yillar oraligʻida vaqti-vaqti bilan yozilgan va Ispaniya fuqarolar urushi paytida Ispaniyadan oldinga va orqaga sayohat qilgan paytida qayta koʻrib chiqilgan romanda 1930-yillardagi Key West va Kubani tasvirlaydi hamda oʻsha vaqt va joy haqida ijtimoiy sharh berib o'tadi. Hemingwayning tarjimai holida, Jeffrey Meyers romanni yozish paytida Hemingway Ispaniya fuqarolar urushida respublikachilar fraksiyasini qoʻllab-quvvatlagani uchun unga duchor boʻlgan marksistik mafkuradan qattiq taʼsirlangan deb taʼriflagan. Keyin, asar koʻplab tanqidlar bilan qabul qilindi[1].
Roman Hemingwayning davriy nashrlarda ilgari eʼlon qilingan ikkita qisqa hikoyasidan („One Trip Across“ va „The Tradesmanʼs Return“), dastlabki boblarni olgan va keyinchalik yozilgan romanning uchdan ikki qismini tashkil etgan. Hikoya bir nechta nuqtai nazardan, turli vaqtlarda, turli qahramonlar tomonidan aytiladi va qahramonlarning ismlari koʻpincha ushbu bobni kim hikoya qilayotganini koʻrsatish uchun bob sarlavhalari ostida keltirilgan.
Mazmuni
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hemingway Harryni Buyuk depressiya davrining oddiy ishchisi sifatida tasvirlaydi. U dahshatli iqtisodiy kuchlar tomonidan Kuba va Florida oʻrtasidagi kontrabandani boshqarish uchun qora bozor faoliyatiga majburlangan. Boy baliqchilik charteri mijozi Harryni uch haftalik baliq ovlash safaridan soʻng uning haqqini toʻlamay, Harryni qashshoq holda qoldiradi. Gavanada qolib ketgan va oilasini boqish zaruratidan kelib chiqqan Harry, keyin oʻzi jinoyatchiga aylanadi. U Kubadan Floridaga oʻtishga intilayotgan xitoylik muhojirlarni aldashga qaror qiladi. Ularni kelishilgandek tashish oʻrniga, u xitoylik vositachini oʻldiradi va odamlarni Kuba qirgʻogʻiga olib boradi. Harry ikki mamlakat oʻrtasida turli turdagi noqonuniy yuklarni, jumladan spirtli ichimliklar va kubalik inqilobchilarni tashishni boshlaydi. Bu voqealar boy yaxta egalarining mashaqqatli hayotini tasvirlaydigan boblar bilan almashinadi. Buyuk depressiya romanda asosiy oʻrinni egallaydi, u mahalliy aholi „Conchs“ deb atydigan Key Westning kambagʻal aholisini buzuqlik va ochlikka majbur qiladi.
Mavzusi va nashri
[tahrir | manbasini tahrirlash]„Toʻqchilik va yoʻqchilik“ asari qisqa hikoya sifatida boshlangan, 1934-yilda „Cosmopolitan“ jurnalida „One Trip Cross“ nomi bilan nashr etilgan hikoya Harry Morgan xarakterini tasvirlaydi. 1936-yilda „Esquire“ jurnalida ikkinchi hikoya yozildi va chop etildi. Oʻsha paytda, Hemingway Harry Morgan haqida roman yozishga qaror qildi. Biroq, Ispaniya fuqarolar urushining boshlanishi uning bu boradagi ishlarini kechiktirdi[2].
Roman 1937-yil 15-oktabrda Charles Scribner’s Sons nashriyoti tomonidan taxminan 10,000 nusxada nashr etilgan[3]. „Cosmopolitan“ jurnali 1934-yilda romanning „One Trip Cross“ deb nomlangan qismini nashr etdi. Esquire jurnali esa 1936-yilda „The Tradesmanʼs Return“ deb nomlangan boʻlimni nashr etdi[3]. U, shuningdek, Ikkinchi jahon urushi paytida Qurolli Xizmatlar nashri sifatida nashr etilgan.
Film moslashuvlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Roman 1944-yilda Humphrey Bogart va Lauren Bacall ishtirokidagi filmga moslashtirilgan[4]. Howard Hawks rejissyorligida suratga olingan film Vichy rejimi ostidagi Key Westdan Martinikaga hikoyani oʻzgartirdi va syujetga sezilarli oʻzgarishlar kiritdi, jumladan, iqtisodiy tengsizlik va sinfiy kurash bilan bogʻliq mavzularni olib tashladi va hikoyani romantik trillerga aylantirdi. Filmda asosiy voqealar Harry Morgan va Marie Browning oʻrtasida sodir boʻladi.
Filmning ikkinchi versiyasi "The Breaking Point" (1950) rejissyori Michael Curtiz boʻlib, bosh rollarni John Garfield, Patricia Neal va Morganning sherigi rolini Juano Hernandez ijro etgan[5]. Film harakatni janubiy Kaliforniyaga oʻtkazdi va Garfieldni sobiq PT Boat kapitaniga aylantirdi, ammo asl kitobga eng yaqin versiya boʻldi[6].
Filmning uchinchi versiyasi, yaʼni "The Gun Runners" (1958) rejissyori Don Siegel boʻlib, Bogart/Garfild rolida Audie Murphy va Walter Brennanning yordamchisi rolida Everett Sloane oʻynagan[7]. Sloanening talqini Brennannikiga qaraganda unchalik komedik emas edi. Filmda Eddie Albertning xarizmatik yovuz qahramon sifatida jasoratli ijrosi mavjud.
Pauline Kael va Bosley Crowther John Hustonning Key Largo (1948) filmi uchun ham ushbu asar syujeti ishlatilganligini daʼvo qilishdi. Kael, shuningdek, The Gun Runners (1958) filmida ham ushbu asardan foydalanilganini aytib oʻtdi[8].
1987-yilda eronlik rejissyor Nasser Taghvai romanni Kubadan Fors koʻrfazi qirgʻoqlarigacha boʻlgan voqealarni olib boradigan "Captain Khorshid" nomli milliylashtirilgan versiyaga moslashtirdi[9].
„Chyenne“ telekoʻrsatuvining birinchi mavsumining 12-qismi („Fury at Rio Hondo“) xuddi shu hikoyaning qisqaroq versiyasi boʻlib, u William Faulkner va James Gunn ssenariysi bilan Eski Gʻarbdagi Meksikada boʻlib oʻtadi[10].
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Baker, Carlos. Hemingway: The Writer as Artist, 4th, Princeton University Press, 1972. ISBN 0-691-01305-5. „isbn:0691013055.“
- Mellow, James R.. Hemingway: A Life Without Consequences. New York: Houghton Mifflin, 1992. ISBN 0-395-37777-3.
- Meyers, Jeffrey. Hemingway: A Biography. London: Macmillan, 1985. ISBN 0-333-42126-4.
- Oliver, Charles M.. Ernest Hemingway A to Z: The Essential Reference to the Life and Work. New York: Checkmark, 1999. ISBN 0-8160-3467-2.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Meyers 1985, ss. 292–296
- ↑ Baker 1972, ss. 203–204
- ↑ 3,0 3,1 Oliver, p. 327
- ↑ „To Have and Have Not (1944)“. IMDB. Qaraldi: 2023-yil 19-fevral.
- ↑ „The Breaking Point (1950)“. IMDB. Qaraldi: 2023-yil 19-fevral.
- ↑ „The Breaking Point (1950)“. IMDB. Qaraldi: 2023-yil 19-fevral.
- ↑ „The Gun Runners (1958)“. IMDB. Qaraldi: 2023-yil 19-fevral.
- ↑ Kael, Pauline „To Have and Have Not“, . 5001 Nights at the Movies. New York: Henry Holt, 1991 — 776-bet. ISBN 0-8050-1366-0.
- ↑ „Captain Khorshid (1987)“. IMDB. Qaraldi: 2023-yil 19-fevral.
- ↑ „Fury at Rio Hondo“. IMDB. Qaraldi: 2023-yil 19-fevral.