Tay ko'li

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Suvning qirgʻogʻdan koʻrinishi

Tay koʻli(xitoycha: 太湖) Tayxu koʻli sifatida ham nomlangan, Yangtze deltasidagi koʻl va Xitoydagi eng katta chuchuk suvli koʻllaridan biridir. Koʻl Jiangsu provinsiyasida joylashgan boʻlib, uning janubiy qirgʻogʻining muhim qismi Zhejiang bilan chegarasini tashkil qiladi. Maydoni 2,250 kilometr kvadratni va oʻrtacha chuqurligi 2 metrni tashkil qiladi [1]. Poyang va Dongtingdan keyin butunlay Xitoydagi uchinchi yirik chuchuk suvli koʻli hisoblanadi. Koʻlda bir necha kvadrat metrdan bir necha kvadrat kilometrgacha boʻlgan 90 ga yaqin orollar mavjud.

Tay koʻli Katta kanal bilan bogʻlangan va bir qator daryolarning, jumladan Suzhou daryosining kelib chiqishi hisoblanadi. Soʻnggi yillarda Tay koʻli ifloslanishdan azob chekdi.

Shakllanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilmiy tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, Tai koʻlining dumaloq tuzilishi meteor zarbasining natijasidir, buning natijasida konuslar, zarba metamorflangan kvartslar, mikrotektitlar va zarba-metamorfik tushirish yoriqlari paydo boʻldi. [2] Boʻlajak zarba kraterining yoshi 70 million yildan ortiq va ehtimol kech Devon davriga tegishli. [3] Biroq, yangi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, mavjud dalillar Tay koʻlida krater tuzilishi yoki zarba-mineral taʼsirini koʻrsatmaydi. [4] Fotoalbomlar shuni koʻrsatadiki, Tay koʻli Golotsen davrida Sharqiy Xitoy dengizi kirib borgunga qadar quruq boʻlgan. Yangtze va Qiantang daryolarining oʻsib borayotgan deltalari oxir-oqibat Tay koʻlini dengizdan toʻsib qoʻydi va daryolar va yomgʻirlardan toza suv oqimi uni chuchuk suvli koʻlga aylantirdi.

Manzarali joylar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vuxining Uch Qirollik bogʻidagi Tay koʻli qirgʻogʻi

Dongting togʻining etagida ohaktosh tuzilmalari mavjud . Ushbu " Tayxu toshlari " koʻpincha anʼanaviy xitoy bogʻlari uchun bezak materiali sifatida qadrlanadi, bunga yaqin atrofdagi Suzhoudagi muzeylar sifatida saqlanadi.

Koʻlning uchta oroli Sanshan nomi bilan milliy geologik park sifatida saqlanib qolgan. Ular mahalliy qaroqchilarning sobiq maskani sifatida mashhur.  Mey Yuan ham Yuantouzju bilan birga Tay koʻlida joylashgan. Yuantouzju oʻz nomini („Toshbaqa bosh oroli“) konturining shaklidan oldi.

Ferris gʻildiragi[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Tay koʻli yulduzi" gigant boʻlib, Koʻl qirgʻogʻida 115 metrli aylanma gʻildirak mavjud [5]. 2008-yilda yaratilgan, bitta inqilobni bajarish uchun 18 daqiqa vaqt ketadi. Yoʻlovchilar Tay koʻli va shahar markazi manzarasidan bahramand boʻlishlari mumkin. Kechasi gʻildirak atrofida yorugʻlik effektlari yoqiladi. 

Biznes va sanoat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻl oʻzining samarali baliq ovlash sanoati bilan mashhur va koʻpincha kichik xususiy baliq ovlash qayiqlari flotlari bilan qoplangan. [6] 1970-yillarning oxiridan boshlab baliq va qisqichbaqa kabi oziq-ovqat mahsulotlarini yigʻish koʻl boʻyida yashovchi odamlar uchun bebaho ahamiyatga ega boʻlib, atrofdagi hudud iqtisodiyotiga sezilarli hissa qoʻshdi.

Koʻlda keng kulolchilik sanoati, jumladan Yixing loy choynaklarini ishlab chiqaradigan Yixing kulolchilik zavodi joylashgan.

Ifloslanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vuxidagi koʻl manzarasi

Koʻlning ifloslanishi oʻnlab yillar davomida davom etayotgan ifloslanishni kamaytirishga qaratilgan saʼy-harakatlarga qaramay, natijada ushbu saʼy-harakatlar samarasiz boʻlgan. 1980—1990-yillarda koʻl mintaqasida sanoat korxonalari soni 3 baravarga, aholi soni ham sezilarli darajada koʻpaygan. Birgina 1993-yilda sayoz ko‘lga bir milliard tonna chiqindi suv, 450 ming tonna axlat va 880 ming tonna hayvon chiqindilari tashlangan. Markaziy hukumat aralashib, koʻlni tozalash kampaniyasini boshladi, ifloslanish standartlariga rioya qilish uchun muddat belgiladi. Belgilangan muddat bajarilmaganda, 1999-yilda Yangi yil arafasida 128 ta zavod yopildi. Muvofiqlik keyinchalik biroz yaxshilandi, ammo ifloslanish muammosi jiddiyligicha qoldi. [7]

2007-yil may oyida koʻl suv oʻtlarining katta gullab-yashnashi va siyanobakteriyalar bilan katta ifloslanish tufayli bosib olindi. [8] Xitoy hukumati ushbu ekologik falokat antropogen kelib chiqishiga qaramay, ko‘lni yirik tabiiy ofat deb atadi. Idishdagi suvning oʻrtacha narxi odatdagidan olti baravar koʻtarilganligi sababli, hukumat barcha mintaqaviy suv taʼminotchilariga narxlarni oshirishni taqiqladi. [9] Koʻl 30 million aholini suv bilan taʼminlaydi, shu jumladan Vuxida bir millionga yaqin aholi yashaydi. [10] 2007-yil oktyabr oyiga kelib, Xitoy hukumati koʻl atrofidagi 1300 dan ortiq zavodlarni yopib qoʻygani yoki ogohlantirish bergani haqida xabar berilgan edi. Shunga qaramay, koʻlning ifloslanishini eʼlon qilgan yetakchi ekologlardan biri Vu Lixon ifloslantiruvchilardan birini tovlamachilikda ayblanib, uch yilga qamoq jazosiga hukm qilindi [8] [11].

Jiangsu provinsiyasi koʻlni tozalashni rejalashtirdi [12]. Ven Jiabao raisligida Davlat Kengashi 2012-yilgacha vazifani bajarishni maqsad qilib qoʻydi [13] Biroq, 2010-yilda The Economist nashrining xabar berishicha, ifloslanish yana avj olgan va aprel oyida qamoqdan chiqqan Vu Lixon hukumat koʻl suvi oʻrniga boshqa taʼminotga oʻtib, epidemiya haqidagi xabarlarni bostirishga urinayotganini daʼvo qiladi [14].

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“ (zh). The Suzhou Science Window. Science and Technology Association of Suzhou City [苏州市科学技术协会]. 2007-yil 11-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ Wang Erkang; Wan Yuqiu; Xu Shijin (May 2002). "Discovery and implication of shock metamorphic unloading microfractures in Devonian bedrock of Taihu Lake". Science in China Series D: Earth Sciences 45 (5): 459. doi:10.1360/02yd9048. 
  3. ↑ Wang, K.; Geldsetzer, H. H. J. (1992). "A late Devonian impact event and its association with a possible extinction event on Eastern Gondwana". Lunar and Planetary Inst., International Conference on Large Meteorite Impacts and Planetary Evolution: 77. 
  4. ↑ Dong (2012). "The Deformation Features of Quartz grains In the Sandstone of Taihu Area: Taihu Impact Origin Controversy". Geological Journal of China Universities. 
  5. ↑ {{Yangiliklar manbasi}} andozasidan foydalanishda title= parametri belgilanishi kerak.
  6. ↑ Barrett, Rick. „China offers open waters“. Milwaukee Journal Sentinel (2007-yil 3-fevral). 2008-yil 28-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 28-oktyabr.
  7. ↑ Ma, Jun. China's Water Crisis. Norwalk, CT: International Rivers Network, 2004 — 163–164 bet. ISBN 1-891936-28-X. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Kahn, Joseph. „In China, a Lake's Champion Imperils Himself“. International Herald Tribune (2007-yil 13-oktyabr).
  9. ↑ „Algae smother Chinese lake, millions panic“. NBC News. AP (2007-yil 31-may).
  10. ↑ „China's third-largest freshwater lake faces algae threat“. China Daily. Xinhua (2008-yil 14-aprel). Qaraldi: 2008-yil 20-aprel.
  11. ↑ „Umweltschützer in China - Der unbeugsame Herr Wu“ (de). Tagesschau (2010-yil 18-may). 2010-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ „China to clean up polluted lake“. BBC News (2007-yil 27-oktyabr).
  13. ↑ „Taihu cleanup plan“. China Daily - Across China: Beijing (2008-yil 4-aprel), s. 4. Qaraldi: 2008-yil 20-aprel.
  14. ↑ The Economist, 7 August 2010 p 49. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tay_ko%27li&oldid=3464597" dan olindi