Sharqiy Onadoʻli viloyati
Eastern Anatolia Region Doğu Anadolu Bölgesi | |
|---|---|
| Mintaqa | |
 | |
| 40°0′0″N 42°0′0″E / 40.00000°N 42.00000°E | |
| Mamlakat | Turkiya |
| Maydon | 165,436 km2 (63,875 kv mi) |
| Aholisi | 6,513,106 |
| Zichligi | auto kishi/km2 |
Sharqiy Anadolu mintaqasi ( turkcha: Doğu Anadolu Bölgesi ) Turkiyaning geografik mintaqasi. Mintaqadagi aholisi eng zich joylashgan viloyat Van viloyatidir. Malatya, Erzurum va Elazig viloyatlarida ham aholi zich.
Shimolda Qora dengiz va Gruziya, gʻarbda Markaziy Anadolu mintaqasi, janubi-gʻarbda Oʻrta yer dengizi mintaqasi, janubda Janubi-Sharqiy Anadolu mintaqasi va Iroq, sharqda Armaniston, Ozarbayjon va Eron bilan chegaradosh.
Mintaqa G'arbiy Armanistonning ko'p qismini o'z ichiga oladi va arman genotsidigacha mahalliy armanlarning katta qismi yashagan. Anadolu yarim oroli tarixda hech qachon hozirgi kabi "Sharqiy Anadolu" deb nomlanuvchi hududni qamrab olmagan, hududga nisbatan Arman tog'lari atamasi qo'llanilgan. 1920-yillarda yangi tashkil etilgan Turkiya Respublikasi tomonidan qayta nomlangan[1]. Bu Turkiyaning mintaqadagi arman tarixini yo'qotishga urinishi sifatida baholanadi. [2] [3]
Turkiyaning yetti mintaqasi ichida eng yuqori o'rtacha balandlik, eng katta geografik hudud va eng siyrak aholi zichligiga ega.
Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ingliz tilidagi nomi Anatolia ( turkcha: Anadolu) yunoncha Ἀνατολή dan olingan (Anatolḗ) "Sharq" degan ma'noni anglatadi va umuman (yunoncha nuqtai nazardan) sharqiy mintaqalarni bildiradi[6][7]. Anadolu sharqiy chegarasi Qora dengizdan hozirgi Sharqiy Anadolu mintaqasining g'arbiy qismida joylashgan Aleksandretta ko'rfazigacha bo'lgan yarim orol hisoblangan[8][9]. Geografik atama sifatida bu ta'rifdan foydalanishda davom etmoqda[10].
Tarixan mintaqa Armaniston tog'lari yoki G'arbiy Armaniston deb atalgan. 1923-yilda yangi tashkil etilgan Turkiya Respublikasi arman genotsididan keyin barcha turkiy bo'lmagan joy nomlarini o'zgartirish siyosatining bir qismi sifatida hududni "Sharqiy Anadolu" deb o'zgartirgan[4][5][3][11]. 1880-yildan boshlab Armaniston nomini Usmonli imperiyasining rasmiy hujjatlarida qoʻllash taʼqiqlanadi, bu esa armanlarning mintaqadagi rolini pasaytirish maqsadida qilingan[3][12][11]. Sulton Abdulhamid II hukumati Armaniston nomini “Kurdiston” yoki “Anadolu” kabi atamalar bilan almashtirgan. Buyuk Porte, agar Armaniston bo'lmasa, arman masalasi bo'lmaydi, deb hisoblardi. Toponimlarni “milliylashtirish” jarayoni Turkiya Respublikasi tashkil topganidan keyin otaturkchilar davrida davom ettirilgan va jadal rivojlangan[4][5][3][11].
Mintaqa Gʻarbiy Armanistonning katta qismini oʻz ichiga oladi ( armancha: Արեւմտյան Հայաստան ) va arman genotsidigacha mahalliy armanlarning katta qismi yashagan. Anadolu yarim oroli hech qachon "Sharqiy Anadolu" deb atalgan hududni qamrab olmagan, bu esa Turkiya tomonidan mintaqaning arman tarixini o'chirishga urinish sifatida ko'rilgan[3][11].
Bo'linishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sharqiy Anadolu mintaqasida to'rtta bo'linma mavjud:
To'liqligicha Sharqiy Anadolu mintaqasida joylashgan viloyatlar:
Asosiy hududi Sharqiy Anadolu mintaqasida joylashgan viloyatlar:
Joylashuvi va chegaralari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sharqiy Anadolu mintaqasi Turkiyaning eng sharqiy qismida joylashgan. Gʻarbdan Turkiyaning Markaziy Anadolu mintaqasi; shimolda Turkiyaning Qora dengiz mintaqasi; janubda Turkiyaning Janubi-Sharqiy Anadolu mintaqasi va Iroq; sharqda Sharqiy Anatoliya Kavkazorti mintaqasi va Kichik Kavkaz togʻ platosi bilan tutash Eron, Ozarbayjon, Armaniston va Gruziya bilan chegaralangan.
Viloyatning maydoni 164,330 km2 (63,450 kv mi) , bu Turkiyaning umumiy maydonining 20,9% ni tashkil qiladi.
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mintaqaning umumiy aholisi 5 966 101 kishini (2019-yil hisobi), 2000-yildagi aholini ro'yxatga olishda 6 100 000 kishiga yaqinni tashkil etgan. Aholi zichligi ( 40 inhabitants per square kilometre (100/sq mi) ) Turkiyadagi oʻrtacha koʻrsatkichdan past ( 98/km2 (250/sq mi) )[ manba kerak ]. Mintaqa Turkiyada Qora dengiz mintaqasidan keyin ikkinchi eng ko'p qishloq aholisiga ega mintaqadir. Migratsiya darajasi asosan Marmara mintaqasiga yo'nalgan. Boshqa hududlarga va xorijga migratsiya aholining tabiiy o'sishidan yuqori. Arman genotsidigacha, mintaqada, shuningdek, G'arbiy Armaniston sifatida ham tanilgan mahalliy armanlarning katta qismi va qo'shimcha ravishda gruzinlar, Pont va Kavkaz yunonlarining muhim ozchiliklari yashagan[13][14][15].
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻrtacha balandligi 2,200 m (7,200 ft). Asosiy geografik obyektlarga tekisliklar, platolar va massivlar mansubdir. Bugungi kunda vulqon faolligi kuzatilmoqda.
Ko'l va daryolari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Sharqiy Anadolu mintaqasida joylashgan Aras va Kura daryolari Turkiya hududidan tashqaridagi Kaspiy dengiziga; Furot, Dajla va Zab daryosi suvlari esa Fors ko'rfaziga quyiladi.
- Viloyat oqimlarining rejimi tartibsiz. Buning sababi; yog'ingarchilik rejimining tartibsizligi va qishki yog'ingarchilikning qor shaklida tushishi. Qor uzoq vaqt erimasdan yerga tushishi sababli daryolarning oqim tezligi pasayadi. Bahor va yoz oylarida qor erishi oqimlarning tezligini oshirishga va shiddat bilan oqishiga olib keladi. Boshqa tomondan, viloyat daryolari yuqori gidroenergetika salohiyatiga ega. Buning sababi shundaki, mintaqa balandliklar va qiyaliklardan tashkil topganligidadir.
- Butun mintaqadagi yoriqlar ustida ko'llar hosil bo'lgan. Turkiyaning eng katta ko'li Van va u bilan birga yana Childir, Nazik, Erchek, Hazar, Baliq, Hachli va Akdog'an ko'llarii ushbu mintaqada joylashgan.
Massiv va tog'lari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Plato va tekisliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Mintaqaning eng katta platosi Erzurum-Kars platosidir.
- Mintaqada Malatya, Elazig', Bingo'l, Mush tekisliklari va Van ko'li havzasi joylashgan.
- Mintaqadagi eng katta tekislik Igdir. Ikkinchi eng katta tekislik esa Mushdir[16].
Ko'llari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Daryolari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Iqlimi va tabiati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mintaqaning yillik harorat farqi Turkiyada eng yuqoridir. Mintaqaning ba'zi hududlarida turli mikroiqlim mavjud. Misol tariqasida, Ig'dir ( Ararat tog'i yaqinida) yumshoqroq iqlim shakllangan.
Viloyat Turkiyaning umumiy o'rmon maydonining 11% ni o'z ichiga oladi va mahalliy o'simliklar va hayvonlarga boy. O'rmonlarning ko'p qismini eman va sariq qarag'aylar tashkil qiladi.
Viloyat gidroenergetika bo'yicha yuqori salohiyatga ega. [17]
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Erzurum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klimatogramma | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Ig'dirdan Ararat tog'ining (turkcha Ag'ri) ko'rinishi -
ErzurumdagiRespublika prospekti -
13-asrga oid Çifte Minareli madrasasi Erzurum shahridagi kech Saljuqiylardavriga oid meʼmoriy yodgorlikdir. -
-
Bingo'l shahrining panoramik ko'rinishi -
10-asrdagi Muqaddas Havoriylar Arman cherkovi, fonda Kars qal'asi bilan -
Kars shahri markazi -
Akdamar oroli vaArmaniston Muqaddas Xoch sobori, 10-asr arman cherkovi va monastir majmuasi -
Usmonli davriMalatyadagi Yeni (Yangi) masjidi -
Harputdagi Harput qal'asi
.JPG){kind=small}
_(40336417982).jpg)
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Helft, Susan „The Past, Present and Future of the Canon of Ancient Anatolian Art“,. Testing the Canon of Ancient Near Eastern Art and Archaeology Gansell: . Oxford University Press, 2020 — 91 bet. ISBN 978-0-19-067316-1.
- ↑ Hovannisian, Richard G. „Etiology and Sequelae of the Armenian Genocide“,. Genocide: Conceptual and Historical Dimensions Andreopoulos: . University of Pennsylvania Press, 1997 — 127 bet. ISBN 978-0-8122-1616-5.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Cheterian, Vicken. Open Wounds: Armenians, Turks and a Century of Genocide. Oxford and New York City: Oxford University Press, 2015 — 65 bet. ISBN 978-1-84904-458-5. „As a result of policies such as these, the expression Armenian Plateau, which had been used for centuries to denote the mountainous highlands around Lake Van and Lake Sevan, was eliminated and replaced by the expression 'eastern Anatolia'.“
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Sahakyan, Lusine. Turkification of the Toponyms in the Ottoman Empire and the Republic of Turkey. Montreal: Arod Books, 2010. ISBN 978-0-9699879-7-0.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Hovannisian, Richard. The Armenian Genocide: Cultural and Ethical Legacies. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers, 2007 — 3 bet. ISBN 978-1-4128-3592-3.
- ↑ Henry George Liddell. „A Greek-English Lexicon“. 2007-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 20-fevral.
- ↑ „Anatolia | Origin and meaning of the name Anatolia by Online Etymology Dictionary“ (en-US). www.etymonline.com. 2017-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 14-may.
- ↑ Stephen Mitchell (1995).
- ↑ Philipp Niewohner. The Archaeology of Byzantine Anatolia: From the End of Late Antiquity until the Coming of the Turks. Oxford University Press, 2017 — 18– bet. ISBN 978-0-19-061047-0. 2018-yil 7-dekabrda qaraldi.
- ↑ Hopkins, Daniel J.. Merriam-Webster's Geographical Dictionary. Merriam-Webster, 2001 — 46 bet. ISBN 978-0-87779-546-9. 2001-yil 18-mayda qaraldi.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Journal of the Society for Armenian Studies, Los Angeles, 2005 — 55 bet. „Most of historical Armenia presently constitutes a part of Turkey (renamed "Eastern Anatolia"), which conducts a policy of minimizing the role of the Armenians in history“
- ↑ Galichian, Rouben. Historic Maps of Armenia: The Cartographic Heritage. London and New York City: I.B. Tauris, 2004 — 8–9 bet. ISBN 978-1-86064-979-0.
- ↑ Holslag, Anthonie. The Transgenerational Consequences of the Armenian Genocide: Near the Foot of Mount Ararat. Springer, 2018 — 26 bet. ISBN 978-3-319-69260-9.
- ↑ Hovanissian, Anush „Turkey: a Cultural Genocide“,. Studies in Comparative Genocide Chorbajian: . Springer, 2016 — 149 bet. ISBN 978-1-349-27348-5.
- ↑ Bloxham, Donald (2003). "The Armenian Genocide of 1915-1916: Cumulative Radicalization and the Development of a Destruction Policy". Past & Present (181): 148. "Though no ethnicity comprised an absolute majority of the inhabitants of eastern Anatolia, Armenians formed a plurality, alongside Kurds."
- ↑ „İRAP, Il afet risk azaltma planı“ (Turkish). Disaster and Emergency Management Presidency (2021).
- ↑ C. „Hidroelektrik Üretimi En Fazla Hangi Bölgede?“ (tr). dpumekatronik.com (2020-yil 1-may). Qaraldi: 2020-yil 8-oktyabr.