Kümbet Camii

Kümbet masjidi (Havoriylar cherkovi)

Kümbet masjidi yoki Havoriylar cherkovi (Սուրբ Առաքելոց Եկեղեցի Սուրբ Առաքելոց Surb Arakelots' yekeğits’i) — Kars shahrida joylashgan tarixiy bino. X asrda armanlarning sobori cherkovi sifatida qurilgan bino Sharqning Ayasofyasi sifatida tasvirlangan.

Tarixi

U X asrda Kars va uning atrofida hukmronlik qilgan Arman Bagratuni podsholigi davrida arman-gruzin cherkovi sifatida qurilgan boʻlib, yaqin atrofda yashovchi arman va gruzinlarga ibodat qilish imkoniyatini bergan. Qirol Abas tomonidan qurilgan cherkov besh yil ichida qurib bitkazildi. Bu bino, shuningdek, ibodat joyidan koʻra, nasroniylik uchun buyuk muqaddaslikka ega boʻlgan 12 havoriyni xotirlash uchun qurilgan.

1064-yilda musulmonlar hukmronligiga oʻtgan mintaqadagi bu cherkov keyinchalik masjidga aylantirildi va Kümbet masjidi deb nomlandi. Mintaqa Rossiya tasarrufiga oʻtgandan soʻng, masjid rus pravoslav cherkoviga aylantirilgan. 1918-yilda esa turklar hukmronligi ostiga oʻtgach, yana masjidga aylantirilgan. 1964-yilda muzeyga aylantirildi va Karsdagi qazishmalardan olingan tarixiy ashyolar bu yerda namoyish etila boshlandi. Qars muzeyi sifatida ham tanilgan bu eski ibodatxona 1981-yilgacha oʻz faoliyatini davom ettirdi. 1993-yildan masjid sifatida foydalaniladi.

Arxitektura

Bino toʻgʻri burchakka ega boʻlib, ular toʻrtta markaziy rejalashtirilgan ustunlar bilan kengayadi. Gumbaz konussimon shaklda, gumbaz ostidagi boʻshliqlar ichi dumaloq, tashqi tomoni esa beshburchak. Binoning asosiy kirish eshigi gʻarbiy tomonda joylashgan. Janub va shimoliy tomondan ikkita kirish eshigi ham bor. Apsis yarim doira shaklida. Bundan tashqari, diametri 12 metr boʻlgan gumbaz ostidagi asosiy boʻshliq apsisni oʻz ichiga oladi. 8 ta yupqa va uzun tonozli kamarli derazalardan foydalanilgan. Havoriylar cherkovi mahalliy kesilgan bazalt toshdan qilingan. Arxitektura jihatidan u arman cherkovlariga xos meʼmoriy xususiyatlarga ega.